Αλέξανδρος Δεσύλλας, Στίβεν Χόκινγκ

Αλέξανδρος Δεσύλλας, Στίβεν Χόκινγκ, ΑΛΔΕ 2018, σελ. 64

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Σύντομη βιογραφία, εξαιρετικά γραμμένη

  Ήταν ευχάριστη έκπληξη για μένα περνώντας σήμερα από τον εκδότη μου τον Αλέξανδρο να δω ότι έβγαλε ένα καινούριο βιβλίο, μια μίνι βιογραφία του πρόσφατα αποθανόντος Στίβεν Χόκινγκ.

  Ήταν ό,τι πρέπει για μένα, γιατί μια μάξι βιογραφία μπορώ να τη διαβάσω μόνο όταν ο βιογραφούμενος είναι λογοτέχνης, και δευτερευόντως ψυχολόγος (Φρόιντ, Γιουνγκ), μουσικός (Τσαϊκόφσκι) ή ζωγράφος. Βέβαια μπορώ να δω μια βιογραφική ταινία όποιος και αν είναι ο βιογραφούμενος, όπως είδα πρόσφατα του Τσώρτσιλ, του Γιουνγκ, του Βαν Γκονγκ και του Γκωγκέν. Για τον Καζαντζάκη βέβαια είναι εντελώς αυτονόητο.

  Πρόσφατα είδα την ταινία «Η θεωρία των πάντων», βιογραφική του Χόκινγκ βασισμένη πάνω στο αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα της πρώτης του γυναίκας, που φυσικά εστιάζει στη σχέση της με τον πρώην άνδρα της, ενώ λίγο πιο πριν είχα δει ένα ντοκιμαντέρ πάνω στη ζωή του χωρίς να κάνω όμως σχετική ανάρτηση.

  Διαβάζοντας τη βιογραφία του Χόκινγκ συνειδητοποιώ ότι, παρά τη ρήση «μια εικόνα χίλιες λέξεις», ένα βιβλίο προσφέρει απείρως περισσότερες πληροφορίες απ’ ό,τι μια ταινία. Έμαθα πολύ περισσότερα για τον Χόκινγκ διαβάζοντας αυτή τη βιογραφία παρά βλέποντας την ταινία και το ντοκιμαντέρ. Και βέβαια ζητήματα που έχουν να κάνουν με τη φυσική και την αστροφυσική, με τις επιστήμες γενικά, τα καταλαβαίνεις και τα συγκρατείς καλύτερα όταν τα διαβάζεις παρά όταν τα ακούς.

  Εδώ υπάρχουν και «παράπλευρες» πληροφορίες, που κάποιες ήταν για μένα ολότελα σοκαριστικές. Δεν το φανταζόμουν αυτό για την Αγγλία:

  «Στην ηλικία των δέκα ετών, έδωσε τις αποκαλούμενες εξετάσεις «Ένδεκα – plus». Ήταν ένα τεστ νοημοσύνης βάσει του οποίου ξεχώριζαν παιδιά προικισμένα, με ικανότητες και ευφυΐα, για ακαδημαϊκή μόρφωση. Με το σύστημα αυτό δινόταν η δυνατότητα σε ελάχιστα παιδιά της εργατικής και της κατώτερης μεσαίας τάξης να εισαχθούν στα πανεπιστήμια. Δημιουργήθηκε, όμως, κατακραυγή κατά του θεσμού, της πρώιμης αυτής επιλογής από την ηλικία των δέκα-έντεκα ετών, και τελικά αυτό το σύστημα καταργήθηκε τη δεκαετία του 1970 για χάρη της ευρύτερης Μέσης Εκπαίδευσης» (σελ. 181).

  Και τώρα κάποια αποσπάσματα, όπως το συνηθίζουμε.

  «Είχε ωραία μάτια [γράφει η γυναίκα του] και περνούσες τόσο ωραία μαζί του. Είχε φοβερό χιούμορ, γελούσαμε συνέχεια» (σελ. 17).

  Και μόνο γι’ αυτό αξίζει να τον συμπαθήσεις. Γιατί σαν επιστήμονα ασφαλώς τον θαυμάζεις. Αλλά δεν είναι όλοι οι επιστήμονες που θαυμάζουμε, και γενικά όλοι οι διάσημοι, άξιοι συμπάθειας.

  «Κάποιος είπε κάποτε [γράφει ο Χόκινγκ στην αυτοβιογραφία του] πως οι επιστήμονες και οι πόρνες πληρώνονται για να κάνουν αυτό που απολαμβάνουν» (σελ. 17).

  Αυτός ο κάποιος μάλλον δεν θα είχε πάει ποτέ με πόρνη. Σίγουρα δεν το απολαμβάνουν. Κάπου διάβασα παλιά ότι όταν η πόρνη έχει οργασμούς με τους πελάτες αυτό είναι σημάδι μιας προϊούσας ψυχολογικής διαταραχής.

  Και κάποιος άλλος έχει παρομοιάσει τους συγγραφείς με τις πόρνες. Ο συγγραφέας, λέει, είναι σαν την πουτάνα (πάλι το σεμνότυφο word μου υπογραμμίζει τη λέξη ως λάθος, όχι όμως και την πόρνη). Στην αρχή, γράφει γιατί του αρέσει. Μετά, για να αρέσει στους φίλους του. Στο τέλος γράφει για τα λεφτά. (Για να ψάξω μισό λεπτό στο google μήπως βρω ποιος είναι αυτός. Το βρήκα, είναι ο Μολιέρος. Και στην ιστοσελίδα που το βρήκα παρατίθενται ένα σωρό γνωμικά, ρήσεις, παρομοιώσεις με τις πόρνες, την πορνεία και τα πορνεία. Κάποιο μου άρεσε ιδιαίτερα, ρήση του Μπαλζάκ: «Οι εφημερίδες είναι το μπουρδέλο της σκέψης»). 

  Και πάλι η Τζέην Χόκινγκ, η πρώτη του γυναίκα με την οποία έκανε τρία παιδιά (μετά παντρεύτηκε τη νοσοκόμα του, με την οποία χώρισε επίσης): «Θυμάμαι τον Στίβεν να μου λέει: Όπου υπάρχει σωματική ασθένεια δεν χωράει και ψυχολογική ασθένεια» (σελ. 26).

  Κρίνοντας από τον φίλο μου τον Μιχάλη, από έξι χρονών σε καροτσάκι από πολιομυελίτιδα, συνταξιούχος συμβολαιογράφος τώρα, θα έλεγα ότι έχει δίκιο.

    «Τα αποτελέσματα που ο Χόκινγκ παρουσίασε από το 1974, έδειξαν ότι οι μαύρες τρύπες εκπέμπουν ακτινοβολία, γνωστή σήμερα ως ακτινοβολία Χόκινγκ, η οποία μπορεί να συνεχιστεί έως ότου εξαντλήσουν την ενέργειά τους και εξατμιστούν» (σελ. 31).

  Πολλές φορές παραθέτω αποσπάσματα μόνο και μόνο για να μου εντυπωθούν στη μνήμη και να μην τα ξεχάσω, ή αν τα ξεχάσω να τα θυμηθώ αν κάποια στιγμή ξαναδιαβάσω τη σχετική βιβλιοκριτική.

  Και ένα στοίχημα που έβαλε με τον Κιπ Θορν για το αν ένα σκοτεινό αστέρι, το Cygnus X-1, ήταν μαύρη τρύπα. Περίεργο στοίχημα αλήθεια, αφού στοιχημάτιζε ενάντια σ’ αυτό που πίστευε, ότι υπάρχουν μαύρες τρύπες. Αν το κέρδιζε κι αποδεικνυόταν ότι η μαύρη τρύπα δεν υπήρχε, θα κέρδιζε για παρηγοριά μια συνδρομή στο τσοντοπεριοδικό Private Eye. Από την άλλη αν κέρδιζε ο Θορν, θα του πλήρωνε ο Χόκινγκ συνδρομή ενός έτους για το τσοντοπεριοδικό Penthouse, και στην πραγματικότητα θα έβγαινε νικητής αφού θα επαληθεύονταν οι θεωρίες του. Κατά τα χρόνια που ακολούθησαν, εμφανίστηκαν ισχυρές αποδείξεις για τις μαύρες τρύπες. Ο Χόκινγκ αναγνώρισε ότι έχασε το στοίχημα το 1990, το οποίο ήταν το πρώτο που επρόκειτο να βάλει με τον Θορν και άλλους. Έτσι – προς μεγάλη δυσαρέσκεια της γυναίκας του Θορν – του πλήρωσε μια ετήσια συνδρομή στο Penthouse» (σελ. 31-32).

  Φαντάζομαι ότι η γυναίκα του θα παραμόνευε το ταχυδρομείο, και μόλις ερχόταν το περιοδικό θα το πετούσε στα σκουπίδια.

  «Όταν το 1998 με αφορμή επιστημονικό συνέδριο είχε επισκεφτεί την Ελλάδα, φυσικά μαζί με τη σύζυγό του, και συγκεκριμένα τη Σάμο και την Κρήτη, φεύγοντας πήρε μαζί του τις καλύτερες εντυπώσεις για τη χώρα μας, τον ήλιο, τη θάλασσα αλλά και την ελληνική γαστρονομία. «Μα εδώ είναι ο επίγειος παράδεισος!» είχε πει σε αυτούς που τον συνόδευαν» (σελ. 45).

  Κάτι τέτοια διαβάζω και με πιάνει μελαγχολία που είμαι στην Αθήνα και δεν είμαι στην Κρήτη.

  Και πάλι ρήση του Χόκινγκ, το 2010.

  «Εάν κάποτε μας επισκεφθούν εξωγήινοι, το αποτέλεσμα νομίζω ότι θα είναι όπως όταν πρωτοπάτησε το πόδι του στην Αμερική ο Χριστόφορος Κολόμβος, γεγονός όχι και τόσο θετικό για τους Ινδιάνους της Αμερικής» (σελ. 51).

  Έχω άλλη άποψη, την οποία έχω εκθέσει στο μυθιστόρημά μου «Το μυστικό των εξωγήινων» (ΑΛΔΕ, 2014). Αν είστε περίεργοι ποια είναι η άποψή μου αυτή, δεν έχετε παρά να το αγοράσετε και να το διαβάσετε.

  Η παρακάτω παράγραφος δίνει το πολιτικό προφίλ του Χόκινγκ.

  «Ως υποστηρικτής για πολλά χρόνια του Εργατικού Κόμματος, ήταν ενεργός και δραστήριος πολίτης. Έπαιρνε δημόσια θέσεις πάνω σε διάφορα πολιτικά ζητήματα. Το 2000 έκανε ένα αφιέρωμα για τον δημοκρατικό υποψήφιο πρόεδρο Αλ Γκορ, αποκάλεσε την εισβολή στο Ιράκ του 2003 «έγκλημα πολέμου», μποϊκοτάρισε ένα συνέδριο στο Ισραήλ λόγω ανησυχιών σχετικά με τις πολιτικές του έναντι των Παλαιστινίων, έκανε εκστρατεία για τον πυρηνικό αφοπλισμό, και έχει υποστηρίξει την έρευνα των βλαστικών κυττάρων, την καθολική υγειονομική περίθαλψη, καθώς και δράσεις για την αποτροπή της κλιματικής αλλαγής» (σελ. 52).

  Και ένα τελευταίο:

  «Σε αυτό το βιβλίο [«Το μεγαλειώδες Σχέδιο»] βρήκε την απάντηση γιατί υπάρχει το Σύμπαν και όχι το Τίποτα».

  Στο «Είναι και το Μηδέν» ο Σαρτρ θέτει το ίδιο ερώτημα: «Γιατί να υπάρχει το είναι και όχι το τίποτα». Επιστήμονας ο ένας, φιλόσοφος ο άλλος, δεν υπήρχε περίπτωση να δώσουν την ίδια απάντηση.

  Σαφές, πυκνό, περιεκτικό, περιέχοντας τις βασικές πληροφορίες για τη ζωή του, αποτελεί ιδανικό βιβλίο για κάποιον που δεν θα ήθελε να διαβάσει μια πολυσέλιδη βιογραφία για τον Χόκινγκ, αλλά όχι μόνο. Στα ελληνικά δεν κυκλοφορεί άλλη βιογραφία του παρά μόνο η αυτοβιογραφία του.

Μπάμπης Δερμιτζάκης