Νατάσα Κυρκίνη-Κούτουλα, Η χρυσή κύλικα

Νατάσα Κυρκίνη-Κούτουλα, Η χρυσή κύλικα, Άνεμος εκδοτική 2017, σελ. 307

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

Ένα συναρπαστικό ιστορικό μυθιστόρημα από την εξαίρετη ιστορικό

  Ως ιστορικό μυθιστόρημα χαρακτηρίζεται στο εξώφυλλο το βιβλίο, όμως είναι κάτι παραπάνω.

  Πρόσφατα διάβασα τρία βιβλία του Ισίδωρου Ζουργού, και ένα κοινό χαρακτηριστικό που βρήκα σ’ αυτά είναι ο διπλός χρόνος της πλοκής. Ο πρώτος χρόνος τοποθετείται στο παρελθόν και ο δεύτερος σε ένα κοντινό παρόν. Οι χρόνοι αυτοί στην αφήγηση εναλλάσσονται.

  Το ίδιο παρατηρούμε και στο μυθιστόρημα της Κυρκίνη, με τη διαφορά ότι το παρελθόν τοποθετείται πάρα πολύ μακριά σε σχέση με το παρόν, στα χρόνια των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

  Η Νατάσα Κυρκίνη-Κούτουλα είναι ιστορικός. Με διδακτορικό στην ιστορία, υπηρέτησε ως σχολικός σύμβουλος και ως σύμβουλος στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Όπως μπορεί να εικάσει κανείς, οι ιστορικές της γνώσεις είναι απίστευτες. Δεν με εξέπληξε καθόλου που δεν παραθέτει βιβλιογραφία με τις πηγές της, όπως κάνει π.χ. ο Ζουργός, αφού δεν χρειάστηκε να καταφύγει σ’ αυτές, οι πληροφορίες ήταν ήδη αποθηκευμένες μέσα της.

  Μέχρι εδώ δεν υπάρχει τίποτα που να εκπλήσσει. Αυτό όμως που με εξέπληξε πραγματικά είναι η αστυνομική πλοκή που δίνει στις δυο ιστορίες της, πλοκή που θα τη ζήλευε και η Άγκαθα Κρίστι. Βρισκόμαστε μπροστά σε αινίγματα και συνεχείς ανατροπές. Τα σασπένς είναι πολλά και έντονα, και διατρέχουν το μυθιστόρημα. Δεν είναι να απορεί κανείς που ένα ξεχωριστό υφολογικό στοιχείο του έργου είναι η συχνή χρήση ερωτηματικών, που γίνονται πυκνά όταν η ηρωίδα αναρωτιέται.

  Η Κυρκίνη λέει χαρακτηριστικά: «Ο ιστορικός είναι ένα είδος ντετέκτιβ του παρελθόντος» (σελ. 299). Δυο σειρές πιο πάνω η Ρίκα που κοιτάζει να ξεδιαλύνει τη δολοφονία της φίλης της δηλώνει: «Είμαι ιστορικός και έχω ασκηθεί καλύτερα κι από ανακριτής στο να ξεχωρίζω τις γνήσιες από τις χαλκευμένες πληροφορίες».

  Τι συνδέει το παρόν με το παρελθόν;

  Η χρυσή κύλικα.

  Στα χέρια της Καλλινίκης, μιας κοπέλας από αριστοκρατική οικογένεια που το σπίτι της ξεθεμελιώθηκε από τον Φίλιππο μετά την κατάληψη της Ολύνθου, θα αποτελέσει μήλο της έριδος, και γύρω από αυτήν θα υφανθεί ένα σημαντικό μέρος της πλοκής, και στο τότε και στο τώρα. Στο τώρα, όταν θα βρεθεί από ένα δύτη και θα κινήσει το ενδιαφέρον ενός αρχαιοκάπηλου, που το θεωρεί σαν το κλειδί για την ανακάλυψη ενός χαμένου θησαυρού.

  Καθώς με το άλλο μου πόδι πατάω εδώ και λίγα χρόνια σταθερά στον κινηματογράφο (το άλλο πατάει στη λογοτεχνία) συνειδητοποίησα το εξής. Στα κινηματογραφικά έργα σπάνια υπάρχει ένας μόνο χαρακτηρισμός. Για παράδειγμα στο IMDb για την «Άλλη όψη της ελπίδας» του Άκι Καουρισμάκι που θα προβληθεί στις 12 του Οκτώβρη οπότε και θα αναρτήσουμε την κριτική που γράψαμε μόλις τώρα, διαβάζουμε τους χαρακτηρισμούς: comedy, drama. Συχνά υπάρχει και τρίτος. Αυτό όμως δεν συμβαίνει με τα βιβλία, όπου σπάνια υπάρχει χαρακτηρισμός, και τότε μόνο ένας, όπως π.χ. βιογραφία ή ιστορικό μυθιστόρημα, όπως αυτός του βιβλίου της Κυρκίνη. Αν γυριστεί όμως ταινία, που το εύχομαι, ο χαρακτηρισμός θα είναι: history, crime.

  Η «απόλαυση του κειμένου» ίσως υπερσκελίζεται από τη γνώση που προσφέρουν οι ιστορικές πληροφορίες τις οποίες παραθέτει άφθονες η Κυρκίνη. Μαθαίνουμε τόσα για τον Αλέξανδρο και για την Δημοσθένη, τόσα για τα Ελευσίνια μυστήρια… Θα παραθέσω μία τέτοια πληροφορία.

  «Έφτασα στο σπίτι και η Αντιγόνη με ενημέρωσε ότι στην απουσία μου με είχε αναζητήσει μια γυναίκα ντυμένη, όπως εκείνες οι…, αυτές που έχουν σκαλισμένη στη σόλα των σανδαλιών τους τη γνωστή πρόσκληση “ακολούθει”, για να αποτυπώνεται στο χώμα, καθώς περπατούν και να οδηγούν τους άντρες στο σπίτι τους» (σελ. 88).

  Σήμερα, με τους ασφαλτοστρωμένους δρόμους, αυτό δεν είναι πια δυνατό. Λίγο πιο κάτω διαβάζουμε «Το σπίτι με το αστεράκι…» (σελ. 90). Σήμερα το αστεράκι έχει αντικατασταθεί με τα φώτα, που δεν είναι πια κόκκινα όπως την δεκαετία του ’60, τότε που γύρισε ο Βασίλης Γεωργιάδης τα «Κόκκινα φανάρια».

  Όμως να παραθέσουμε και να σχολιάσουμε κάποια ακόμη αποσπάσματα, όπως το συνηθίζουμε.

  «Θεωρούσε τον εαυτό της (η Ρίκα, η ηρωίδα της δεύτερης πλοκής) “ποντικό των αρχείων” και δεν την συγκινούσε καθόλου η προοπτική του διορισμού σε κάποιο μακρινό επαρχιακό σχολείο, όπου θα προσπαθούσε ασθμαίνοντας να “βγάλει την ύλη” σε ένα μάλλον αδιάφορο μαθητικό κοινό» (σελ. 81).

  Τώρα, αυτό το «μάλλον» τι το ήθελε;

  Διαβάζουμε:

  «Όλη την ευθύνη αλλά και την τιμή της ιερουργίας στα Μυστήρια, καθώς και τη φροντίδα του ιερού την έχουν από παλιά δυο οικογένειες, των Ευμολπιδών και την Κηρύκων» (σελ. 122).

  Λες η μαθήτριά μου η Ναταλία Κηρύκου, η ηθοποιός, να κατάγεται από αυτή την αρχαία οικογένεια;

  «…ίσως μέσω του Νέαρχου, στον οποίο έστειλα και πολλούς χαιρετισμούς. Σίγουρα θα με θυμόταν από τη Μίεζα ο ευγενικός νέος από την Αμφίπολη που καυχιόταν, ωστόσο, για την κρητική του καταγωγή» (σελ. 235).

  Κοίτα να δεις, από τότε καμάρωναν, ακόμη και αυτοί που είχαν απλώς κρητική καταγωγή! Σίγουρα ο εξαίρετος αυτός ναύαρχος του Αλέξανδρου θα είχε την «κρητική ματιά» που γράφει ο Καζαντζάκης.

  Εξαιρετικό το μυθιστόρημα αυτό της Νατάσας Κυρκίνη-Κούτουλα, από τα καλύτερα που έχω διαβάσει. Είμαι σίγουρος ότι θα ακολουθήσουν και άλλα.

  Και θα τελειώσουμε όπως το συνηθίζουμε με τους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους που εντοπίσαμε.

Σήμερα όλοι έτρεχαν να με υπηρετήσουν (σελ. 20)

Επέστρεψε ο Αλέξανδρος στην πατρική εστία (σελ. 59)

Που την ακολουθήσαμε σε όλο της το μήκος (σελ. 97)

Μπορούν όλοι οι Έλληνες, ακόμη και οι γυναίκες (σελ. 120)

Φαίνεται ότι χρησίμευε και για να ανοίγει δρόμο (σελ. 181)

Το πίστευα απόλυτα αυτό το τελευταίο (σελ. 219)

Το σπίτι του Φωκίωνα στο δήμο της Μελίτης (σελ. 236)

Εκείνη μου ψιθύρισε να την ακολουθήσω (σελ. 259)

Της χαμογέλασα αμυδρά για να της δώσω θάρρος (σελ. 260)

Πρέπει να γίνουν έρευνες για τη διάσωσή τους (σελ. 287)

Μπάμπης Δερμιτζάκης