Derek Jarman, Wittgenstein (1993)

Derek Jarman, Wittgenstein (1993)

  Μου αρέσουν οι βιογραφίες, και πριν χρόνια διάβασα μια εκτενή βιογραφία του Λούντβιχ Βιτγκενστάιν και θαύμασα τον άνθρωπο για ορισμένες στάσεις ζωής που είχε. Δεν υπήρχε περίπτωση λοιπόν να μη δω και την κινηματογραφική βιογραφία του. Ήταν ευχάριστη έκπληξη για μένα στα γράμματα της αρχής να δω ότι παραγωγός ήταν ο Ταρίκ Αλί και ένας από τους τρεις σεναριογράφους ο Τέρι Ήγκλετον.  

  Η ταινία έχει ένα ολότελα θεατρικό στήσιμο, σε μια μοντέρνα σκηνοθεσία θα λέγαμε. Σε μαύρο φόντο βλέπουμε τα πρόσωπα σε χαρακτηριστικές σκηνές από τη ζωή του Βιτγκενστάιν. Με είχε εντυπωσιάσει, όπως και τώρα, ο θαυμασμός του Ράσελ για τον εικοσιπεντάχρονο Βιτγκενστάιν. Αντιγράφω από την βικιπαίδεια: «Το τελειότερο παράδειγμα παραδοσιακά εννοούμενης ιδιοφυΐας που έχω γνωρίσει: φλογερός, βαθυστόχαστος, δριμύς και αυταρχικός».

  Μαθητής και φοιτητής ήμουν λάτρης της φιλοσοφίας, και διάβασα κάμποσα φιλοσοφικά βιβλία. Έτσι, όταν τέλειωσα το Τμήμα Αγγλικών Σπουδών, γράφτηκα στο Φιλοσοφικό Τμήμα, τα παλιά εκείνα καλά χρόνια, κατευθείαν στο τρίτο έτος. Το έκανα, όπως έλεγα στους φίλους μου, για κατοχύρωση γνώσεων.

  Όταν γνώρισα την ηθολογία και την ψυχολογία η φιλοσοφία άρχισε να ξεπέφτει στη συνείδησή μου, παρόλο που κατά καιρούς την επισκέπτομαι. Διαπίστωσα ότι δεν μου προσέφερε γνώσεις, τις γνώσεις μου τις προσέφεραν οι επιστήμες. Έβλεπα τη φιλοσοφία πια σαν ένα κομψό διανοητικό παιχνίδι και τίποτε άλλο. Η λογική, με την οποία ασχολήθηκε ο Βιτγκενστάιν και ο Ράσελ, δεν με τράβηξε όμως ποτέ. Ο Μαρξ έχει πει κάτι πολύ χαρακτηριστικό που μου έμεινε: Δεν σκεφτόταν ο άνθρωπος παράλογα, μέχρι που ήλθε ο Αριστοτέλης και τον έμαθε να σκέφτεται λογικά.

  Να το δηλώσω άλλη μια φορά, στη φιλοσοφία είμαι οπαδός του απλοϊκού ρεαλισμού. Αυτός είναι ο λόγος που με βρίσκουν αντίθετο οι θεωρίες συνομωσίας. Βέβαια, άκουσα στην ταινία, ο απλοϊκός ρεαλισμός λέει ότι ο ήλιος γυρίζει γύρω από τη γη. Όμως, ο δικός μου αντίλογος, ποιος απέδειξε τελικά ότι η γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο, ένας φιλόσοφος ή ένας επιστήμονας;

  Γι’ αυτό και η αγάπη μου για τις επιστήμες. Ήμουν χρόνια συνδρομητής στο «Περισκόπιο της Επιστήμης», που μου δημοσίευσε μάλιστα τρία άρθρα. Σταμάτησα να είμαι συνδρομητής όταν τα ενδιαφέροντά μου, ξεκινώντας το διδακτορικό μου, είχαν στραφεί ολότελα στη λογοτεχνία.

  Ο Βιτγκενστάιν είπε το περίφημο «τα όρια της γλώσσα μου είναι και τα όρια του κόσμου μου» (το frame).

  Εγώ πιστεύω ότι τα όρια του κόσμου μου είναι τα όρια της κουλτούρας μου. Έχω σκεφτεί εδώ και χρόνια αυτό το παράδειγμα:

  Σας έχουν κάνει ποτέ την ερώτηση: πιστεύεις στο Θεό; Σίγουρα ναι, όπως και σε μένα. Την έχω κάνει κι εγώ. Η απάντηση είναι συνήθως «πιστεύω σε μια ανωτέρα δύναμη».

  Η ερώτηση, όπως και η απάντηση, καθορίζονται από τα όρια της κουλτούρας μας, στα οποία έχει βάλει ανεξίτηλη σφραγίδα ο ιουδαιοχριστιανομουσουλμανικός πολιτισμός. Αν όμως έκανε κάποιος αυτή την ερώτηση σε έναν αθηναίο τον πέμπτο αιώνα, αυτός θα τον κοιτούσε απορημένος και θα τον ρωτούσε: για ποιο θεό μιλάς; Για το Δία, για τον Απόλλωνα, για τον Άρη, για ποιον;

  Η απάντηση που δίνω εγώ, ξεφεύγοντας από τα όρια της κουλτούρας μου:

  Υπάρχουν δυνάμεις που μας ξεπερνούν και για τις οποίες δεν μπορούμε να γνωρίσουμε παρά ελάχιστα πράγματα. Οι εξωγήινοι είναι μια απ’ αυτές. Εξάλλου πιστεύω, μετά την εμπειρία που είχα με την Παραψυχολογία (το πρώτο μου βιβλίο) οι πεποιθήσεις μας είναι πιθανοκρατικές, όμως κινούμαστε με βάση αυτές, με το ενδεχόμενο πάντα να ανατραπούν.

  Ναι, κατά 99% πιστεύω ότι υπάρχουν εξωγήινοι, αλλά υπάρχει και μια πιθανότητα 1% να μην υπάρχουν, κατά τη γνώμη μου πάντα.

  Γιατί αυτό το 1%;

  Μπορεί η φίλη μου η Ελένη που διατείνεται ότι τους είδε απλά να τους ονειρεύτηκε.  

  Χρειάζεται άραγε να πω ότι παλιά, μέσα στα όρια της κουλτούρας μου, σαν μαρξιστής, ήμουν άθεος;  

  Είπα να ανεβάσω την ταινία στο youtube, αλλά είδα ότι έχω μια προειδοποίηση για παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων για τους «Σταυρωμένους εραστές». Άλλες δυο παραβιάσεις και μπορούν να μου κλείσουνε το λογαριασμό μου. Ας μη ρισκάρω λοιπόν, θα παραθέσω μόνο το σύνδεσμο για ένα από τα πολλά τμήματα της ταινίας που έχουν αναρτηθεί, για να πάρετε μια ιδέα για τη σκηνοθεσία. 

  Το σκέφτηκα αφού ανάρτησα: Γιατί άραγε να μην πάει ανάποδα, τα όρια του κόσμου μου να είναι και τα όρια της γλώσσας μου; Στις πρωτόγονες φυλές του Αμαζονίου, ή σε όποιες τέλος πάντων, υπάρχουν άραγε στη γλώσσα τους λέξεις όπως «διαδίκτυο», «κινητό», «wi-fi»; 

  Συμπληρώνω λίγες ώρες αργότερα, βλέποντας τον «Σπινόζα, τον απόστολο της λογικής», ένα ακόμη από τα τέσσερα επεισόδια από τα δώδεκα προβλεπόμενα που γυρίστηκαν τελικά (τα άλλα δυο ήταν για τον Σωκράτη και τον Λοκ), και ακούω να κάνουν στον Σπινόζα αυτή την ερώτηση «Πιστεύεις ή δεν πιστεύεις στο θεό;». Σαν μια καταγεγραμμένη μαρτυρία γι’ αυτό που υποστήριξα παραπάνω.