Γιώργος Γραμματικάκης, Η κόμη της Βερενίκης

Γιώργος Γραμματικάκης, Η κόμη της Βερενίκης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 1999, σελ. 164

 

  Το βυζαντινό (και όχι μόνο) ημερολόγιο ήταν «Από κτίσεως κόσμου».

  Καλά, και πότε κτίσθηκε ο κόσμος;

  Κτίσθηκε το 5.508.

  Πώς το ξέρουμε;

  Να μην το ψάχνω τώρα, σίγουρα από τη Βίβλο ή άλλα εβραϊκά κείμενα.

  Από κτίσεως κόσμου ξεκινάει και η «Κόμη της Βερενίκης» του Γιώργου Γραμματικάκη, μόνο που ο Γραμματικάκης δεν τοποθετεί τη κτίση της το 5.508 αλλά δισεκατομμύρια έτη φωτός πιο πριν. Τότε που έγινε το big bang, η μεγάλη έκρηξη, για την οποία φαντάζομαι ότι όλοι έχετε ακούσει.

  «Είναι λοιπόν γεγονός αναμφισβήτητο ότι οι γαλαξίες απομακρύνονται, και μάλιστα με τον απλό γραμμικό τρόπο που διατύπωσε ο Hubble. Τούτο όμως οδηγεί σε μια παραδοχή αναπότρεπτη. Ότι κάποια στιγμή στο μακρινό παρελθόν, οι γαλαξίες είχαν μια κοινή εκκίνηση. Όλη, δηλαδή, η ύλη και η ενέργεια του Σύμπαντος ―η φωτεινή ακτινοβολία, οι γαλαξίες, οι πλανήτες, η αρχέγονη ύλη στο σώμα του αναγνώστη ή του συγγραφέα αυτού του βιβλίου- ήταν συγκεντρωμένα σ’ ένα σημείο! Ένα σημείο, την αρχή του παντός, που είχε άπειρη πυκνότητα και θερμοκρασία» (σελ. 46).

  Έπειτα;

  Σχηματίσθηκαν οι γαλαξίες, τα αστέρια, οι πλανήτες. Ένα αστέρι του γαλαξία μας είναι ο ήλιος, και ένας πλανήτης του η γη μας.

  Οι πρώτες οργανικές ουσίες άρχισαν να ενώνονται σε πιο περίπλοκες ενώσεις, φτάνουμε στους μονοκύτταρους οργανισμούς, περνάμε στους πολυκύτταρους, και τέλος σε πιο εξελιγμένες μορφές ζωής, όπως οι δεινόσαυροι οι οποίοι, όταν εξαφανίστηκαν, άφησαν την κυριαρχία του κόσμου αυτού στα θηλαστικά, από τα οποία ξεχώρισε ο άνθρωπος.

  Ποιο θα είναι το μέλλον του;

  Η γη, το σπίτι μας, αντιμετωπίζει μια απειλή από την αλόγιστη εκμετάλλευσή της. Αν συνεχισθεί αυτή η κατάσταση θα πέσει να μας πλακώσει, είτε το έχουμε είτε δεν το έχουμε παινέσει.    

  Θα διαβάσουμε για πρωτόνια, ηλεκτρόνια, νετρόνια, κ.λπ., πράγματα για τα οποία διάβασα στο βιβλίο του Ευτύχη Μπιτσάκη (με το ψευδώνυμο Κώστας Πολίτης) «Φυσική και Φιλοσοφία» (1965). Αξιωματικός ωνίων, άφηνα τον δεκανέα να ψωνίσει κι εγώ πήγαινα και το διάβαζα στη δημοτική βιβλιοθήκη της Λάρισας. Δεν επιτρεπόταν ο δανεισμός του. Αργότερα διάβασα και το «Η φύση στη διαλεκτική φιλοσοφία», λίγο μετά την πτώση της χούντας.

  Δεν διάβασα κανένα βιβλίο αστροφυσικής. Λέω τώρα που είναι ζεστό το σίδερο να διαβάσω και το «Χρονικό του χρόνου» του Στήβεν Χώκινγκ.

  Όμως για τη γέννηση της ζωής πάνω στη γη έχω διαβάσει κάμποσα βιβλία, καθώς και για τους ζωντανούς οργανισμούς. Θα αναφέρω τη «Θεωρία της εξέλιξης» του John Meynard Smith, την «Η παλίρροια της ζωής» του Lyall Watson, το «Ο άνθρωπος δημιουργεί τον εαυτό του» του V. Gordon Childe (το βλέπω σε άλλη έκδοση με τίτλο «Ο άνθρωπος πλάθει τον εαυτό του), τους ηθολόγους, δυο από τους οποίους μετέφρασα (Κόνραντ Λόρεντς, «Η πίσω όψη του καθρέφτη» και Ειρηναίος Άιμπλ-Άιμπεσφελντ «Αγάπη και μίσος»), και αρκετά άλλα.  

  Στο τέλος του βιβλίου του ο Γραμματικάκης αναφέρεται στα σύγχρονα οικολογικά προβλήματα (τρύπες του όζοντος, φαινόμενο του θερμοκηπίου, εξάντληση των πηγών, υπερπληθυσμός, η πυρηνική απειλή, κ.ά), θέματα τα οποία είχα πραγματευθεί πριν χρόνια στο βιβλίο μου «Περιβάλλον, διατροφή και ποιότητα ζωής».

  Τίποτε άλλο;

  Θα τα πούμε παραθέτοντας αποσπάσματα.

  Την ανάρτησή μου για τον «Μικρό πρίγκηπα» του Αντουάν ντε Σαιντ Εξυπερύ την ξεκινάω ως εξής: «Κατά διαστήματα βλέπω να γίνονται αναφορές στον «Μικρό πρίγκηπα» και στην «Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων», και είχα πάντοτε την επιθυμία να τα διαβάσω».

  Και τα διάβασα.

  Μετά διάβασα την «Κόμη της Βερενίκης». Και βρήκα μια ακόμη επιβεβαίωση. Παραθέτω τα σχετικά αποσπάσματα.

  «Την παρουσία τους δηλώνει μόνο το βαρυτικό πεδίο, όπως στην “Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων” την αόρατη γάτα επρόδιδε απλώς το χαμόγελό της» (σελ. 79).

  «Δεν είχε ίσως άδικο [μάλλον, ίσως, σχεδόν, λέξεις που χρησιμοποιεί συχνά ο Γραμματικάκης, είναι προσεκτικός] ο A. de Saint-Exupery, που στον “Μικρό πρίγκηπα” επέμενε ότι…» (σελ. 145).

  Σίγουρα δεν ξέρετε τι είναι νεοδαρβινισμός.

  «Η σύνθεση της Θεωρίας της Εξέλιξης με τη Μοριακή Βιολογία και τη Γενετική -σύνθεση που συχνά αποκαλείται νεοδαρβινισμός-…» (σελ. 102).

  Ούτε εγώ το ήξερα.

  «…ο Αϊνστάιν έλεγε ότι είχε επηρεαστεί από τον… Ντοστογιέφσκι» (σελ. 15).

  Στη σύλληψη της θεωρίας της σχετικότητα; Λίγο κουφό ακούγεται. Το ότι θα ήταν από τους αγαπημένους του συγγραφείς σίγουρα, αλλά να τον επηρεάσει στο επιστημονικό έργο του;

  «Αυτή τη φορά, από ένα μυθιστόρημα του James Joyce, τα θεμελιώδη αυτά σωματίδια ονομάσθηκαν κουάρκ (quarks), λέξη παράξενη και χωρίς ιδιαίτερο νόημα» (σελ. 54).

  Δεν μας λέει σε ποιο αλλά θα ψάξω να το βρω.

  Το βρήκα με την πρώτη: «Finnegan's Wake - Episode 2: Part 4 -- Three quarks for Muster Mark!».

  «Τα θεμελιώδη λοιπόν, συστατικά της ύλης είναι λίγα τον αριθμό: έξι κουάρκ και έξι λεπτόνια. Και ακόμη λιγότερα – δύο από τα κουάρκ και το ηλεκτρόνιο – αυτά που η συνηθισμένη ύλη χρησιμοποιεί για τη δόμησή της» (σελ. 55).

  Σημαντικό, και αντιγράφοντάς το θα μου μείνει (ελπίζω) στη μνήμη μου.

  Ακόμη:

  «Η ισχυρή δύναμη φυλακίζει ανά τριάδες τα κουάρκ σε πρωτόνια και νετρόνια· και πάλι η ισχυρή δύναμη, αλλά με τη συνεργία αυτή τη φορά και της ασθενούς, συγκροτεί από πρωτόνια και νετρόνια πυρήνες ηλίου και λιγοστό δευτέριο» (σελ. 65).

  Τα ήξερα από τον Μπιτσάκη: Ασθενείς αλληλεπιδράσεις, ισχυρές αλληλεπιδράσεις, ηλεκτρομαγνητικές αλληλεπιδράσεις και μαγνητικές αλληλεπιδράσεις. Νομίζω δεν κατάφεραν ακόμη να τις ενοποιήσουν σε ένα ενιαίο μοντέλο.

  «Οι πυρηνικές αντιδράσεις στο εσωτερικό των αστέρων σταματούν με τη δημιουργία του σιδήρου, που είναι πυρήνας σταθερότητας» (σελ. 70).

  Να το θυμάμαι και αυτό.

  «Εκεί, όπου το 1054 μ.Χ. Κινέζοι αστρονόμοι είχαν καταγράψει μια τεράστια αστρική έκρηξη» (σελ. 72).

  Όποια πέτρα και να σηκώσεις κινέζους θα βρεις. Καλά έκανα εγώ και…

  «Πράγματι, είναι σχεδόν βέβαιο ότι οι εξωγήινοι πολιτισμοί δεν έχουν μέχρι ώρας δηλώσει την παρουσία τους στον άνθρωπο. Οι μαρτυρίες για την παρατήρηση ή ακόμη και τις προσγειώσεις αγνώστου ταυτότητας ιπτάμενων αντικειμένων – καμιά φορά και φωτογραφίες – δεν αντέχουν στην κριτική διερεύνηση» (σελ. 113).

  Ενώ στην πρώτη περίοδο ο Γραμματικάκης είναι προσεκτικός βάζοντας το «σχεδόν», πράγμα που το παρατήρησα και αλλού, στην επόμενη περίοδο το αναιρεί. Δεν θα συμφωνήσω μαζί του, όπως δεν θα συμφωνήσει και η συμμαθήτρια και φίλη μου Ελένη Ροβυθάκη. Σχετικά γράφω στο μυθιστόρημά μου «Το μυστικό των εξωγήινων».

  «Το σύμπαν είναι κατανοητό από τη στιγμή που ως σκοπό του θεωρήσουμε τη δημιουργία σκεπτόμενων όντων» (σελ. 118).

  Δεν είμαι και τόσο σίγουρος.

  «Ο παρατηρητής, λέει ο Wheeler, είναι απαραίτητος για τη δημιουργία του Σύμπαντος όσο και το Σύμπαν για τη δημιουργία του παρατηρητή» (σελ. 119).

  Ο μαρξιστής εαυτός μου το απορρίπτει σαν κατάλοιπο του υποκειμενικού ιδεαλισμού (Τζωρτζ Μπέρκλεϊ).

  «Σήμερα, παρ’ όλο που η ανθρωπότητα ελέγχει σε μεγάλο βαθμό τις φυσικές δυνάμεις και έχει απαλλαγεί από επιδημίες…» (σελ. 150).

  Όταν το διάβασα αυτό γέλασα.

  Ωραίος ο Γραμματικάκης. Γλαφυρός, με πινελιές χιούμορ κάποιες φορές, με αναφορές σε συγγραφείς, και τέλος με δυο ποιήματα, έδωσε ένα βιβλίο που έχει κάνει αλλεπάλληλες εκδόσεις. Τώρα κυκλοφορεί και με cd.