Ομάρ Χαγιάμ, Ρουμπαγιάτ

Ομάρ Χαγιάμ, Ρουμπαγιάτ (μετ. Χρυσόστομου Παπασπύρου), Μπουκουμάνης 1982, σελ. 88

  Ήξερα για τα ρουμπαγιάτ (τετράστιχα) του Ομάρ Χαγιάμ (1048-1131), του διασημότερου πέρση ποιητή, όμως δεν είχα χρόνο να τα διαβάσω, πάντα κάποια άλλα διαβάσματα είχαν προτεραιότητα, και περίμενα πότε να δοθεί ευκαιρία. Η ευκαιρία δόθηκε όταν είδα την ταινία του Kayvan Mashayekh «Ο φύλακας: ο μύθος του Ομάρ Χαγιάμ» (2005). Άργησε λίγο να μου φέρει το βιβλίο ο φίλος μου ο Γιάννης ο Πανουτσόπουλος που έχει το παλαιοβιβλιοπωλείο istor, στις μαζώξεις της παρέας του Πρατικάκη, γι’ αυτό και γράφω καθυστερημένα. Και βέβαια, επί τη ευκαιρία, θα δω και τον «Ομάρ Χαγιάμ» (1957) του William Dieterle.

  Διαβάζοντάς τα έκανα τη σκέψη ότι οι μεταφυσικοί στοχασμοί εμπνέονται βασικά από μια μελαγχολία, από ένα πεσιμισμό για τη ζωή, κυρίως για την παροδικότητά της. Η μελαγχολία και οι μεταφυσικοί στοχασμοί κατέχουν την πρωτεύουσα θέση σ’ αυτά τα τετράστιχα. Στην κατατοπιστική εισαγωγή του ο μεταφραστής λέγει ότι «Όλα τα Ρουμπαγιάτ ξεχειλίζουν από ένα πνεύμα πεσσιμισμού και μελαγχολίας, συνέπεια του σφοδρού μεταφυσικού άγχους που κυρίευε βαθμιαία τον Ομάρ Χαγιάμ» (σελ. 8-9). Εγώ πιστεύω ότι συμβαίνει αντίθετα. Όπως και να έχει το πράγμα, το συμπέρασμα είναι ίδιο: Γλεντήστε όσο μπορείτε στη ζωή. Πώς; Αντιγράφω πάλι από την εισαγωγή: «Για να εξανεμιστεί αυτό το άγχος, ο ποιητής προτείνει σαν λύση -όπως τουλάχιστον φαίνεται στο έργο του – το κρασί, που έχει τις γνωστές σ’ όλους μας ιδιότητες να θάβει βαθιά στη λήθη όλες μας τις έγνοιες» (σελ. 9). Πάντως αυτό, για την υγεία σας, μην το πάρετε τοις μετρητοίς. Πίνετε αλλά με μέτρο.

  Και κάτι ακόμη που υπογράμμισα στην εισαγωγή: «Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι το κρασί είναι κάτι το απαγορευμένο από τη μωαμεθανική θρησκεία, στην οποία, επειδή αυτή αποτελεί καθιερωμένο σύστημα ιδεών, εναντιωνόταν με λύσσα ο Ομάρ Χαγιάμ, ασπαζόμενος ό,τι εναντιωνόταν σε κείνη» (σελ. 10).

  Η μετάφραση έγινε από την αγγλική μετάφραση του Έντουαρντ Φιτζέραλντ, ο οποίος αφιέρωσε τη ζωή του στη μελέτη του Ομάρ Χαγιάμ. Τα «Ρουμπαγιάτ» τα μεταφέρει στη γλώσσα μας ο Χρυσόστομος Παπασπύρος σε μια από τις πιο γνωστές παραδοσιακές φόρμες, τετράστιχο σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο και με πλεχτή ομοιοκαταληξία.  

  Το θεματικό και το συναισθηματικό στίγμα των ρουμπαγιάτ το ανέφερα, αυτό που μένει τώρα είναι να παραθέσω τετράστιχα που μου άρεσαν και που τα θεωρώ από τα πιο χαρακτηριστικά.

Στη ρίζα δέντρου γέρικου τον πόνο μου είχα σβήσει

με ψωμί, στίχους και κρασί· και να μου τραγουδάς

σ’ άκουγα κι ένιωθ’ έκσταση μέσα στην άγρια φύση·

Ω άγρια φύση, έμοιαζες Παράδεισος μεμιάς!

Αναλογίσου, άνθρωπε, σ’ αυτό το άθλιο κρίμα

του κόσμου, που οι νύχτες του τις μέρες αλυχτούν,

πως ένας ένας οι άρχοντες πορεύονται στο μνήμα

που τους προσμένει, ανίκανοι πίσω να τραβηχτούν.

Μια στιγμή μόν’ έχεις καιρό στου αφανισμού το κύμα,

μια στιγμή μόνο να γευτείς της Πλάσης τα νερά·

Σβήνουν τ’ αστέρια, κι η ζωή με το γοργό το βήμα

στο Τίποτα πορεύεται-πιάσου απ’ αυτή γερά!

Το κλήμα, που με λογική απόλυτη σαρώνει

κάθε θρησκείας αίρεση που ζει σαν τον κισσό,

είν’ ο σοφός Αλχημιστής, που εδώ μεταστοιχειώνει

της ζωής τ’ άθλιο μέταλλο αμέσως σε χρυσό·

Ω, Κόλαση… Παράδεισος… Προς τι οι φόβοι τούτοι;

Ένα ’ναι, ω Μοίρα, βέβαιο: αυτή η ζωή πετά·

Όλα ’ναι, ω άνθος, ψέματα, και μην ξεχνάς πως τούτη

μια φορά βλέπεις, τη ζωή, και Τίποτα μετά.

Δεν είναι πια παράξενο, που απ’ όλες τις μυριάδες

όλων αυτών που πέρασαν την πόρτα της Σιωπής,

μηδ’ ένας δεν εγύρισε να γράψει δυο αράδες

για το δρόμο, που πάνω του θα τρέξουμε κι εμείς;

Ποτέ η μπάλα δε ρωτά γι’ αυτά τα Ναι και τ’ Όχι,

παρά δεξιά κι αριστερά ’που ο παίχτης την πετά

πηδά· κι Αυτός που σ’ έριξε σ’ αυτό το χώμα, το ’χει

στου νου του· ξέρει το γιατί – πριν, τώρα και μετά!

Το Χθες την τρέλα αυτής εδώ της μέρας έχει φέρει·

τ’ Αύριο θα ’ναι πια σιωπή, χαρά ή συμφορά.

Πιες! Σα μήτε γιατί ήρθε δω, μήτ’ από πού δεν ξέρει

κανείς, μήτε προς πού ή γιατί θα φύγει μια φορά.

Και ένα τελευταίο:

Ω, γέμισε το κύπελλο· ποιο τ’ όφελος να λέει

του Χρόνου τα κυλίσματα απανωτές φορές;

Αν είν’ το σήμερα γλυκό, γιατί άραγε να κλαίει

για το αγέννητο Αύριο ή το νεκρό το Χθες;

  Και βέβαια, αφού διάβασα τα «Ρουμπαγιάτ», την επομένη κιόλας μέρα είδα και την ταινία του William Dieterle «Omar Khayyam» (1957)

  Μεγάλος ο Ομάρ Χαγιάμ, αξίζει να διαβάσετε τα ποιήματά του.