Gilbert Sinoué (1947 - )

Gilbert Sinoué (1947 - )

Gilbert Sinoué (1947 - ) Ο συνταγματάρχης και το παιδί-βασιλιάς, Στην αυγή μιας νέας εποχής, Η σταυρωμένη βασίλισσα, Αβικέννας, Η Αιγυπτία.

Ζιλμπέρ Σινουέ, Ο συνταγματάρχης και το παιδί-βασιλιάς, μετ. Βασιλική Κοκκίνου, Ψυχογιός 2008, σελ. 400

  Υπάρχει στο εξώφυλλο η φωτογραφία τους: Αναγνώρισα τον συνταγματάρχη. Είναι ο Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσσερ. Το παιδί-βασιλιάς με το φέσι στο κεφάλι δεν μπορεί να είναι άλλος από τον βασιλιά της Αιγύπτου, τον Φαρούκ. Σε πολύ νεαρή ηλικία, ίσως τότε που ανέβηκε στο θρόνο, όταν ήταν 16 ετών. Γιατί μετά άρχισε να παίρνει κιλά. Πολλά κιλά. Έφτασε τα 140 κιλά. Με τόσα κιλά το προσδόκιμο ζωής δεν μπορεί να είναι πάρα πολύ μεγάλο. Η υπέρταση είναι ένα πρόβλημα υγείας που ακολουθεί με μαθηματική ακρίβεια την παχυσαρκία. Πέθανε στα 45 του. Εξόριστος. Όχι τόσο από τη στενοχώρια του που έχασε το θρόνο του, όσο από τα προβλήματα που του δημιούργησε αυτή η παχυσαρκία.

  Βίοι παράλληλοι. Γεννήθηκαν την ίδια εποχή, το 1918 ο Νάσερ, το 1920 ο Φαρούκ. Το φτωχόπαιδο ανέτρεψε τον βασιλιά και του πήρε την εξουσία. Τον δισέγγονο του τουρκαλβανού Μωχάμετ Άλι, ενός φωτισμένου ηγέτη, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του οποίου η Αίγυπτος γνώρισε μεγάλη ακμή. Και η Κρήτη, που βρισκόταν τότε κάτω από αιγυπτιακή διοίκηση, κέρδισε από αυτόν τον φωτισμένο ηγεμόνα. Όμως η παρακμή ήλθε πολύ γρήγορα με τους διαδόχους του. Η  αποικιοκρατία είχε ξεκινήσει. Οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις άρχισαν να ροκανίζουν σιγά σιγά τα εδάφη του «μεγάλου ασθενούς», της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η Αλγερία ήταν η πρώτη που υπέκυψε, το 1830.

  Ο Μοχάμετ Άλι! Που δεν είχε ενδοιασμό να κάνει έναν ουσάρο του Ναπολέοντα αρχιστράτηγο του στρατού του. Αυτός ο ουσάρος παντρεύτηκε μια ελληνίδα «που την είχε απαγάγει από έναν έμπορο της Πελοποννήσου» (σελ. 94). Μια εγγονή του παντρεύτηκε τον βασιλιά Φουάντ, «συνεπώς θα γίνει η μητέρα του Φαρούκ. Μ’ αυτόν τον παράξενο τρόπο το γαλλικό αίμα αναμίχτηκε με εκείνο της παλιάς τουρκικής δυναστείας» (σελ. 94). Ξέχασε να γράψει και το ελληνικό. Καλύτερα.

  Ο Ζιλμπέρ Σινουέ γεννήθηκε το 1947 στην Αίγυπτο, από αιγύπτιο πατέρα και γαλλίδα μητέρα. Μια γιαγιά του ήταν ελληνίδα. Το πρώτο του μυθιστόρημα, «Η πορφύρα και η ελιά», ιστορικό μυθιστόρημα, τιμήθηκε με το βραβείο Jean d’ heurs. Αποδείχτηκε τελικά δεξιοτέχνης του ιστορικού μυθιστορήματος και της μυθιστορηματικής βιογραφίας. Όμως, από την εργογραφία του, μόνο από τρεις τίτλους μπορέσαμε να καταλάβουμε ποιων τη ζωή πραγματευόταν: «Αβικένας ή ο δρόμος του Ισπαχάν», «Μοχάμεντ Άλι-ο τελευταίος φαραώ της Αιγύπτου» και «Ακενατόν-ο καταραμένος θεός». Η «Σταυρωμένη βασίλισσα» ποια να είναι άραγε; Και ποιο το «Αγόρι της Φλάνδρας»;

  Ο ξάδελφός μου ο Γιώργης ο Τζανετάκης μου συνέστησε με θέρμη αυτό το βιβλίο. Είναι συναρπαστικό, μου είπε. Το είχε φέρει μαζί του από την Αθήνα. Το δανείστηκα λοιπόν και έκανα κι εγώ την ίδια διαπίστωση: είναι πράγματι συναρπαστικό.

  Πέρα από την διαβεβαίωση του Γιώργη είχα και ειδικό ενδιαφέρον για το θέμα. Όχι μόνο γιατί με ενδιαφέρουν τα τεκταινόμενα στον αραβικό κόσμο, αλλά γιατί έζησα συναισθηματικά δραματικές στιγμές της Αιγυπτιακής ιστορίας, όταν ήμουν μαθητής, στην Κρήτη.

  Στην Κρήτη, και συγκεκριμένα στην Ιεράπετρα στη δεκαετία του ’60, δεν πιάναμε ελληνικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς, ή τους πιάναμε πολύ αμυδρά. Όχι δηλαδή πως τώρα τους πιάνουμε όλους. Το τρίτο πρόγραμμα για παράδειγμα, το μόνο που ακούω, δεν το πιάνουμε. Ευτυχώς που υπάρχει το ίντερνετ και έτσι μπορώ και το ακούω και στην Κρήτη. Στο χωριό μου ακούγαμε τις ειδήσεις από την ελληνική εκπομπή του ραδιοφωνικού σταθμού του Καΐρου στις τρεις η ώρα κάθε μεσημέρι. Ήμουν πολύ ενημερωμένος για τα πράγματα της Αιγύπτου εκείνη την εποχή. Θυμάμαι μια εκπομπή με τη θεία Λένα. «Καλημέρα θεία Λένα». «Καλημέρα σας παιδάκια». Μια άλλη ελληνική μουσική εκπομπή άρχιζε με τη μουσική του Θοδωράκη «Ο χορός του Ζορμπά».

  Ήμουν στην πέμπτη τάξη όταν έγινε ο πόλεμος των έξι ημερών. Με έθλιψε φυσικά η ήττα των αράβων, όμως για μένα ήταν μια μουσική πανδαισία. Πικάπ ή κασετόφωνο στο σπίτι δεν είχαμε, κλασική μουσική μπορούσα να ακούσω μόνο από το ραδιόφωνο. Και ο σταθμός του Καΐρου μετέδιδε συνέχεια, πένθιμα, κλασική μουσική. Ήταν τότε περίοδος εξετάσεων. Δεν διάβαζα καθόλου, καθόμουν και άκουγα συνέχεια κλασική μουσική. Έγραψα χάλια, αλλά δεν το μετάνιωσα. Ευτυχώς που δεν ήμουν στην έκτη τάξη, να έχω τις εξετάσεις για το λεγόμενο τότε «ακαδημαϊκό απολυτήριο».

  Με τον ραδιοφωνικό σταθμό του Καΐρου έκανα εξάσκηση και στα αγγλικά μου. Παρακολουθούσα τακτικά τις αγγλικές εκπομπές.

  Και όχι μόνο. Άκουσα αρκετές ομιλίες του Γκαμάλ Άμπντελ Νάσερ, που μεταφράζονταν ταυτόχρονα στα αγγλικά.

  Να σχολιάσω τώρα κάποια πράγματα από το βιβλίο:

  Από τον ραδιοφωνικό σταθμό του Καΐρου είχα ακούσει τότε ότι ο στρατάρχης Αμπντέλ Χακίμ Άμερ, μετά την ταπεινωτική ήττα, αυτοκτόνησε. Είχα την εντύπωση ότι αυτοκτόνησε από ευθιξία, όντας ο κύριος υπεύθυνος της ήττας. Στο βιβλίο διάβασα ότι τα πράγματα δεν συνέβησαν ακριβώς έτσι. Παραμερίστηκε από τα αξιώματά του, και προσπαθούσε με κάθε τρόπο να τα επανακτήσει. Περιστοιχιζόταν από μια φρουρά πραιτοριανών. Κατάφεραν και τον εξουδετέρωσαν, θέτοντάς τον σε κατ’ οίκον περιορισμό. Και τελικά, όπως γράφει ο Σινουέ, κανείς δεν πιστεύει ότι η αυτοκτονία ήταν όντως αυτοκτονία.

  Αντιγράφω:

  «Ο αιγυπτιακός λαός είναι φτιαγμένος από υπομονή… όλα θα πάνε καλύτερα. Μην ξεχνάς ποτέ: Πέρσες, Έλληνες, Ρωμαίοι, Μαμελούκοι, Τούρκοι, Γάλλοι, Άγγλοι… Σε όλους αυτούς δόθηκε το σήμα της υποχώρησης, αλλά εμείς εξακολουθούμε να είμαστε εδώ» (σελ. 11).

  Ποιος αιγυπτιακός λαός; Αυτός που έφτιαξε τις πυραμίδες;

  Και θυμάμαι ένα συνέδριο στο Κάιρο, πριν δέκα χρόνια. Μας είχαν πάει να δούμε μια «παράσταση» για τις πυραμίδες. Ήταν κάτι σαν θερινός κινηματογράφος, μπροστά μας μια οθόνη, και πίσω οι πυραμίδες. Στην οθόνη παρουσιάζονταν εικόνες σχετικές με τις πυραμίδες και την αιγυπτιακή ιστορία. Κάποια στιγμή ο σχολιαστής λέει κάτι ανάλογο με τα παραπάνω: Οι Πέρσες ήλθαν και έφυγαν, οι Έλληνες ήλθαν και έφυγαν, οι Ρωμαίοι ήλθαν και έφυγαν, οι Τούρκοι ήλθαν και έφυγαν, οι Γάλλοι ήλθαν και έφυγαν, οι Άγγλοι ήλθαν και έφυγαν, όμως οι πυραμίδες είναι πάντα εδώ.

  Αυτό που ξέχασε να πει είναι ότι οι Άραβες ήλθαν αλλά δεν έφυγαν. Και όχι μόνο δεν έφυγαν, αλλά κατάφεραν να αφομοιώσουν τους Αιγύπτιους που έκτισαν τις πυραμίδες. Τόσους αιώνες ελληνικής και ρωμαϊκής κατάκτησης και δεν έχασαν τη γλώσσα τους. Όμως με τους Άραβες, ήδη τον ενδέκατο αιώνα, δηλαδή μετά από τέσσερις ήμισυ μόλις αιώνες αραβικής κατάκτησης η αιγυπτιακή γλώσσα έπαψε να μιλιέται. Αν κάποιοι απόγονοι των αρχαίων αιγυπτίων διατήρησαν ένα στοιχείο ταυτότητας αυτό οφείλεται στην χριστιανική θρησκεία. Είναι οι λεγόμενοι Κόπτες, που κατά τον Σινουέ ανέρχονται σήμερα σε περίπου οκτώ χιλιάδες. Μάλιστα για αυτή την καταγωγή διαβάζουμε το εξής εκπληκτικό: «…οι Νούβιοι, όπως οι Κόπτες, αντίθετα από τους εξαραβισθέντες Αιγυπτίους, έχουν διατηρήσει εκπληκτική ομοιότητα με τους αρχαίους Αιγυπτίους. Θαρρείς και βγήκαν από πρόστυπο» (ανάγλυφη παράσταση της οποίας οι μορφές εξέχουν ελαφρώς από την υπόλοιπη επιφάνεια, σελ. 93).

  Αξίζει όμως να διαβάσουμε όλο το ιστορικό των Κοπτών, όπως το παραθέτει ο Σινουέ.

  «Έχοντας χάσει σιγά σιγά τη μητρική τους γλώσσα, εκτός από τη λειτουργία, εξαιτίας της αραβοποίησης της χώρας, οι Κόπτες πλήρωναν – όπως οι εβραίοι στην Ιβηρική χερσόνησο-έναν ειδικό φόρο, τον τζίζια, και δεν είχαν πλέον δικαίωμα να φέρουν όπλα ή να ιππεύουν. Το αποκορύφωμα του παραλογισμού: τους απαγόρεψαν να διδάσκονται τα αραβικά ‘την ιερή γλώσσα του Ισλάμ’. Στα μέσα του 19^ου αιώνα υπήρξε σε όλα αυτά μια ανάπαυλα υπό την βασιλεία του Μοχάμετ Άλι, ο οποίος άνοιξε στους Κόπτες τις πύλες των στρατώνων, κατήργησε τον ταπεινωτικό φόρο τζίζια και συμπεριέλαβε πολλούς απ’ αυτούς στην κυβέρνησή του. Μια ανάπαυλα που δεν κράτησε πολύ. Σήμερα, μέσα στην αδιαφορία του κόσμου, δεν είναι παρά ένα πολιορκημένο οχυρό, στόχοι επιθέσεων, δολοφονιών και καταπιεστικών μέτρων» (σελ. 129-130)

  Διαβάζουμε επίσης ότι ο Νάσερ, σε μια μαθητική παράσταση, έπαιξε το ρόλο του Ιούλιου Καίσαρα. «Λέγεται ότι εκείνη την ημέρα ο πατέρας του, βλέποντάς τον να πέφτει κάτω από το μαχαίρι του Βρούτου, λίγο έλειψε να σπεύσει σε βοήθειά του» (σελ. 36).

  Ο απόλυτος ιλουζιονισμός στο θέατρο, η ψευδαίσθηση δηλαδή ότι αυτά που συμβαίνουν στη σκηνή είναι πραγματικότητα, της οποίας κάθε ίχνος ήθελε να διαλύσει ο Μπρεχτ. Διάβασα κάπου ότι σε παραστάσεις καραγκιόζη στην επαρχία, κάποιοι θεατές περίμεναν στο τέλος της παράστασης να ξυλοφορτώσουν τον Βεληγκέκα. Έχω διαβάσει και για άλλα σχετικά επεισόδια που τα έχω ξεχάσει.

  Δεν αναρωτήθηκα ποτέ πώς φτιάχτηκε η κρέμα σαντιγί, σκασίλα μου, σκασίλα και σε σας φαντάζομαι, όμως μια και το βρήκαμε εδώ, ας το αντιγράψουμε.

  «Διηγούνται ότι κατά τη διάρκεια ενός γεύματος στον πύργο του Σαντιγί δεν υπήρχε αρκετή φρέσκια κρέμα. Τότε ένας τρελαμένος παραμάγειρας είχε την ιδέα να τη χτυπήσει  για να αυξήσει τον όγκο της ώστε να φτάσει για όλους τους καλεσμένους» (σελ. 95).

  Αδικία. Η κρέμα σαντιγί θα έπρεπε να πάρει το όνομα αυτού του τρελαμένου παραμάγειρα και όχι του πυργοδεσπότη.

  Και ένα ανθρωπολογικό στοιχείο: «σφιχτά βαμμένα αυγά που συμβολίζουν την άνοιξη» (σελ. 131).

  Για το φράγμα του Ασουάν ξέρουμε όλοι, πόσοι όμως ξέρουν πως είναι σχέδιο ενός Έλληνα, του Ανδρέα Δανίνου; Σε όσους το υπέβαλλε τον περνούσαν για τρελό. Ευτυχώς όχι ο Μαχμούντ Γιουνές, ένας συνταγματάρχης, μηχανικός του στρατηγείου, που το είδε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

  Στις 15 Ιανουαρίου 1971 ο Άνουαρ ελ Σαντάτ εγκαινιάζει το φράγμα του Ασουάν. «Ο Νικίτα Κρούτσεφ θα είναι στο πλευρό του, αλλά όχι ο εμπνευστής της ιδέας, ο Έλληνας Ανδρέας Δανίνος. Από την ημέρα που ανέλαβαν οι Σοβιετικοί μηχανικοί, ο Δανίνος απομακρύνθηκε. Ο Νάσερ, ωστόσο, φάνηκε μεγαλόψυχος απέναντί του. Τον κάλεσα στο γραφείο του και του εξήγησε ότι η νέα κατάσταση υπαγορευόταν από τα πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα της Αιγύπτου. Εν είδει φιλοδωρήματος του πρόσφερε το ποσό των τριάντα χιλιάδων λιρών. Δυστυχώς, ο άνθρωπος ήταν πνιγμένος στα χρέη. Μόλις τα επέστρεψε, ξανακύλησε στην αβεβαιότητα. Ο Νάσερ του χορήγησε τότε μια σύνταξη που του επέτρεψε να επιβιώσει όπως όπως. Ο οραματιστής μηχανικός πέθανε στα ογδόντα εννέα του χρόνια, στις 23 Σεπτεμβρίου 1976 στο Κάιρο, λησμονημένος από όλους» (σελ. 326).

  Εμείς στην Ιεράπετρα στον Ολλανδό Πολ Κούιπερς (Paul Kuijpers), που τον λέμε για ευκολία Κούπερς (η γυναίκα του η κα Βίλη μας έκανε αγγλικά στο φροντιστήριο του κου Σταυρακάκη), τον γεωπόνο που πειραματίστηκε με τα θερμοκήπια και που σκοτώθηκε σε τροχαίο το 1971 σε ηλικία μόλις 32 χρόνων, του κάναμε άγαλμα. Η Αίγυπτος τι περιμένει;

   Αυτό το υπέροχο βιβλίο τελειώνει με το «Περιμένοντας τους Βαρβάρους» του Καβάφη. Πιο πριν ο Σινουέ είχε παραθέσει το ποίημά του «Η νύχτα». Φόρος τιμής στον μεγάλο Έλληνα ποιητή που γεννήθηκε και έζησε στην Αλεξάνδρεια. Να τελειώσουμε και εμείς τη βιβλιοπαρουσίασή μας με το να σας το συστήσουμε ανεπιφύλακτα.

Ζιλμπέρ Σινουέ, Στην αυγή μιας νέας εποχής (μετ. Βασιλική Κοκκίνου), Ψυχογιός 2006, σελ. 169.

  To 1990, τότε που το οικολογικό κίνημα ήταν στο ζενίθ του κατακτώντας μια έδρα στη βουλή, σκέφτηκα ότι οι οικολογικές ιδέες έπρεπε να διαδοθούν με κάθε τρόπο, όχι μόνο στους μεγάλους (το 1988 εκδόθηκε το βιβλίο μου «Περιβάλλον, διατροφή και ποιότητα ζωής») αλλά και στους μικρούς, και έτσι αποφάσισα να γράψω μικρές ιστοριούλες με τις οποίες έθιγα σύγχρονα οικολογικά προβλήματα, ένα κάθε μία, για μικρούς αναγνώστες. Αυτές εκδόθηκαν αργότερα (1998) σε ένα μικρό τόμο με τίτλο «Ο χορός της βροχής-οικολογικά παραμύθια και διηγήματα» με χρηματοδότηση του δήμου Ηλιούπολης και μοιράστηκαν σε όλους τους μαθητές των δημοτικών σχολείων της Ηλιούπολης.

  Ο Ζιλμπέρ Σινουέ (έχουμε ξαναγράψει γι’ αυτόν, για το βιβλίο του «Ο συνταγματάρχης και το παιδί-βασιλιάς») κάνει κάτι ανάλογο, αλλά για παιδιά μιας μεγαλύτερης ηλικίας, για έφηβους-και όχι μόνο. Ταξιδεύει σαν σε παραμύθι, πάνω σε ένα μαγικό χαλί, μαζί με το γιο του, και του δείχνει τον κόσμο από ψηλά, σαν google earth. Ταυτόχρονα του επισημαίνει τους κινδύνους για την ανθρωπότητα που εγκυμονεί η αυγή της νέας εποχής, εστιάζοντας συχνά σε κάποιο μέρος του πλανήτη. Ξεκινάει με την οικολογική καταστροφή που προκάλεσε η εκτροπή δύο ποταμών που τροφοδοτούσαν με τα νερά τους τη λίμνη Αράλη.

  «Όλα άρχισαν στις αρχές της δεκαετίας του ’60 όταν, για να αρδεύσουν όλο και πιο μεγάλες εκτάσεις βαμβακοφυτειών, αποφάσισαν να εκτρέψουν τα νερά των δύο ποταμών που τροφοδοτούσαν τη Θάλασσα Αράλη. Έκτοτε, στερημένη από τις πηγές της, άρχισε να ψυχορραγεί. Λόγω έλλειψης γλυκού νερού, η περιεκτικότητα σε αλάτι αυξήθηκε με ιλιγγιώδεις ρυθμούς· τριπλασιάστηκε, καταστρέφοντας αδυσώπητα την υδρόβια χλωρίδα και πανίδα – πολύ πλούσια σ’ αυτή την περιοχή – προκαλώντας ακόμη και ασθένειες στους χωρικούς που πασχίζουν ακόμη να επιβιώσουν κατά μήκος των παράλιων εκτάσεών της. Τα παρόχθια δάση, το υπέροχο “Τουγκάι”, τείνουν να εξαφανιστούν» (σελ. 22).

  Ο ευτροφισμός, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η ρύπανση των θαλασσών είναι κάποια από τα οικολογικά προβλήματα που θίγονται στο βιβλίο. Όμως ο Σινουέ δεν περιορίζεται μόνο σ’ αυτά.

  Το πρόβλημα της φτώχειας του Τρίτου Κόσμου, με πρώτα θύματα τα παιδιά των οποίων η θνησιμότητα όλο και αυξάνεται, ακολουθεί αμέσως μετά. Οι γενοκτονίες που πολλαπλασιάζονται είναι επίσης ένα από τα πιο οξυμμένα προβλήματα της εποχής μας. Οι «Παράπλευρες απώλειες» από τις πολεμικές συγκρούσεις αυξάνονται δραματικά. Γράφει ο Σινουέ:

  «Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, 14% των θυμάτων ήταν πολίτες. Αυτό το ποσοστό αυξήθηκε στο 67% στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και 80% στον πόλεμο του Βιετνάμ. Στο Λίβανο, στην Καμπότζη και στη Ρουάντα ήταν 90%» (σελ. 78).

  Σε παλιότερες εποχές, και ειδικά πριν την ανακάλυψη των πυροβόλων όπλων, τα ποσοστά αυτά ήταν πολύ πιο χαμηλά.

  Νόμιζα ότι ο αναλφαβητισμός συνεχώς μειώνεται, και μου έκανε εντύπωση που διάβασα ότι «Το ποσοστό των αναλφάβητων του παγκόσμιου πληθυσμού από 48% αυξήθηκε, φτάνοντας στο 71% μεταξύ 1970 και 1997. Υπάρχουν εκατό εκατομμύρια αναλφάβητοι στις βιομηχανικές χώρες» (σελ. 79).

  Ακόμη διαβάζουμε:

  «Μια πρόσφατη μελέτη από το Ινστιτούτο Φυτολογίας του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών επιβεβαίωσε τη σημαντική αύξηση του μικροβιακού πληθυσμού ως αποτέλεσμα της εισαγωγής καλλιεργειών μεταλλαγμένων προϊόντων» (σελ. 152).

  Τα ναρκωτικά, τα υβρίδια στις καλλιέργειες, το έητζ, τα συμφέροντα των φαρμακοβιομηχανιών και ένα σωρό άλλα προβλήματα θίγονται σ’ αυτό το βιβλίο, για τα οποία, καθώς έχουμε φτάσει στη δεύτερη σελίδα του κειμενογράφου, δεν θέλω να παραθέσω σχετικά αποσπάσματα, για να δώσω δυο άλλα των οποίων την προβληματική θεωρώ πολύ σημαντική. Το πρώτο:

  «Οι Άγιες Γραφές μας λένε ότι φτιαχτήκαμε από πηλό. Είναι μια συμβολική θεώρηση. Αργότερα θα μάθεις ότι όλα στις Γραφές είναι συμβολικά και ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο καταστροφικό από το να ακολουθεί κανείς τα ιερά κείμενα κατά γράμμα, απ’ όπου κι αν προέρχονται» (σελ. 26).

  Διαφωνώ με το ότι είναι συμβολικά, είναι απλά μύθοι, αλλά συμφωνώ με το ότι είναι καταστροφικό να ακολουθεί κανείς τα ιερά κείμενα κατά γράμμα. Όταν προσθέτει «απ’ όπου κι αν προέρχονται» σίγουρα έχει στο νου του τους ισλαμιστές, Ταλιμπάν κ.λπ. που έχουν κάνει τη ζωή μαρτύριο στους κατοίκους των περιοχών που ελέγχουν, ή που φτάνει η δύναμή τους, ακριβώς γιατί ακολουθούν το ιερό Κοράνι κατά γράμμα.

  Και το δεύτερο απόσπασμα:

  «Προικισμένοι με εξυπνάδα, είμαστε πεπεισμένοι ότι αυτό μας επιτρέπει να λύσουμε όλα τα μυστήρια, ακόμη και τα πλέον απρόσιτα. Σκαρώνουμε θεωρίες, υποθέσεις που έχουν ως αποτέλεσμα να έρχονται στην επιφάνεια νέα ερωτήματα. Όμως, ως προς την αναζήτηση του Θεού, βρισκόμαστε στην ίδια θέση με το τραπέζι. Το αν υπάρχει, το αν είναι όντως ο Δημιουργός των πάντων, κανείς έξυπνος νους, ακόμη και μια μεγαλοφυΐα, δεν μπορεί να το συλλάβει» (σελ. 87).

  Υπάρχει όμως ανάγκη να πιστέψουμε σ’ αυτόν.

  Το θέμα το πραγματεύομαι στο δεύτερο βιβλίο μου που έχει τίτλο «Η αναγκαιότητα του μύθου».

Gilbert Sinoué, Η σταυρωμένη βασίλισσα (μετ. Βασιλική Κοκκίνου), Ψυχογιός 2007, σελ. 414.

  Έχουμε ήδη παρουσιάσει δυο βιβλία του Ζιλμπέρ Σινουέ (1947 - ), του αιγύπτιου συγγραφέα που έχει μητέρα γαλλίδα και γιαγιά ελληνίδα και που, όπως και τόσοι άλλοι άραβες, γράφει στα γαλλικά. Το πρώτο ήταν «Ο συνταγματάρχης και το παιδί-βασιλιάς» και το δεύτερο «Στην αυγή μιας νέας εποχής». Σειρά έχει σήμερα «Η σταυρωμένη βασίλισσα».

  Ο Gilbert Sinoué γράφει κυρίως ιστορικό μυθιστόρημα. Ο συνταγματάρχης είναι ο Νάσερ και το παιδί βασιλιάς ο τελευταίος βασιλιάς της Αιγύπτου. Η σταυρωμένη βασίλισσα είναι η «Ινές ντε Κάστρο», άγνωστη στους περισσότερους αλλά πασίγνωστη στην Πορτογαλία. Ο τρελός της έρωτας με τον διάδοχο είχε μοιραίο τέλος: δολοφονήθηκε από τους τρεις συμβούλους του βασιλιά πατέρα του, κατόπιν εντολής του, όταν έμαθε ότι είχαν παντρευτεί κρυφά πριν πέντε χρόνια, αφού είχε πεθάνει βέβαια η νόμιμη γυναίκα του. Η δολοφονία αυτή θα οδηγήσει σε σύγκρουση πατέρα και γιο. Χάρη στη μητέρα του θα δοθεί κάποια στιγμή ένα τέλος σ’ αυτή, πριν οδηγηθεί η Πορτογαλία στα χειρότερα. Όμως η εκδίκησή του για τους δυο δολοφόνους που κατάφερε να συλληφθούν είναι φοβερή.

Αφού ανακηρυχθεί βασιλιάς, μετά το θάνατο του πατέρα του, θα ξεθάψει το σώμα της, θα το στήσει με μεγάλη επισημότητα σε ένα θρόνο δίπλα στο δικό του και θα τη στέψει βασίλισσα.

  Πολλοί συγγραφείς εμπνεύστηκαν από το τραγικό αυτό ειδύλλιο, ανάμεσα στους οποίους είναι και ο Βίκτωρ Ουγκώ, που το έργο του «Η νεκρή βασίλισσα» το έγραψε σε ηλικία μόλις δέκα επτά χρονών. Επίσης την ιστορία της την ενσωμάτωσε στο επικό του έργο «Lusiades» ο μεγάλος πορτογάλος ποιητής Λουίς Βαζ ντε Καμόες (1524-1580).

  Δίπλα στην ιστορία του Πέτρου και της Ινές που διαδραματίστηκε στα μισά περίπου του 14^ου αιώνα υπάρχει και η ιστορία ενός δήθεν χάρτη που δείχνει το δρόμο για ένα χριστιανικό βασίλειο στην Ασία, βασιλιάς του οποίου ήταν ο «Πρεσβύτερος Ιωάννης». Οι δυο απόκρυφες χριστιανικές παραδόσεις που μιλούν γι’ αυτό ανάγονται στον 12^ο αιώνα, και οδήγησαν πολλούς θαλασσοπόρους στην αναζήτησή του. Ένας χάρτης δείχνει τη διαδρομή, αλλά βρίσκεται στη βιβλιοθήκη του Βατικανού. Ο Σινουέ πλέκει μια παράλληλη ιστορία με θέμα την αναζήτηση αυτού του χάρτη. Εκείνοι που τον αναζητούν δεν θα διστάσουν να σκοτώσουν κάποιον που πιστεύουν ότι βρίσκεται στην κατοχή του. Όμως δεν θα τον βρουν.

  Και θυμήθηκα τον «Χριστόφορο Κολόμβο» στην ομώνυμη τραγωδία του Καζαντζάκη, που κι αυτός σκοτώνει τον ναυτικό που έχει το χάρτη που οδηγεί στις Ινδίες. Σε αντίθεση όμως με τους δολοφόνους του Σινουέ, αυτός παίρνει τον χάρτη, και ο λόγος που σκοτώνει τον ιδιοκτήτη του είναι για να μην ξαναφτιάξει άλλο από μνήμης.

Δυο σε ένα λοιπόν, ρομάντζο και αστυνομικό, σε αυτό το μυθιστόρημα, που είναι πολύ συναρπαστικό.

  Θα δώσω ένα απόσπασμα, όπως συνηθίζω να κάνω. Μιλάει ο Μασάλα, ο Βέρβερος δούλος του Πέτρου που είναι περισσότερο φίλος του.

  «Ανάμεσα στα πολλά προνόμια, αυτά που αφορούν τη συζυγική ζωή επιβεβαιώνουν την υπεροχή του Ισλάμ επάνω στη θρησκεία σας. Με τη μεγάλη οξυδέρκειά Του, ο Ύψιστος ξέρει ότι οι άντρες και οι γυναίκες δεν είναι μόνο αμαρτωλοί, αλλά ότι επίσης βρίσκονται σε συνεχή αναζήτηση της ευτυχίας. Γι’ αυτόν το λόγο μας προτρέπει να παίρνουμε τέσσερις γυναίκες, όπως επίσης μας επιτρέπει να τις χωρίζουμε όταν γινόμαστε δυστυχισμένοι».

  Και οι γυναίκες;  

Gilbert Sinué, Αβικένας, (μετ. Βασιλική Κοκκίνου) Ψυχογιός 2004, σελ. 447

  Προχθές γράψαμε για τη «Σταυρωμένη βασίλισσα» του Ζιλμπέρ Σινουέ. Σειρά έχει σήμερα ο «Αβικέννας, ή ο δρόμος του Ισπαχάν» του ίδιου συγγραφέα.

  Το έργο χαρακτηρίζεται ως ιστορικό μυθιστόρημα, αν και πιο σωστός θα ήταν ο χαρακτηρισμός «μυθιστορηματική βιογραφία».

  Μήπως και η «Σταυρωμένη βασίλισσα» είναι μια μυθιστορηματική βιογραφία;

Παρόλο που τα δυο είδη σε κάποιο βαθμό αλληλοεπικαλύπτονται, νομίζω ότι θα μπορούσαμε να βάλουμε ένα κριτήριο διάκρισης· και αυτό το κριτήριο να είναι η προσωπικότητα του βιογραφούμενου ατόμου, στο οποίο εστιάζεται και το αναγνωστικό ενδιαφέρον. Στην «Σταυρωμένη βασίλισσα» όμως το ενδιαφέρον εστιάζεται όχι στην Ινές ντε Κάστρο, άγνωστη στους περισσότερους, αλλά στο δραματικό ειδύλλιο ανάμεσα σ’ αυτήν και στον διάδοχο Πέτρο της Πορτογαλίας, ειδύλλιο που, όπως γράψαμε, ενέπνευσε και αρκετούς άλλους συγγραφείς.

  Μπορούμε να βάλουμε ένα ακόμη κριτήριο: αν το βιογραφούμενο πρόσωπο είναι από το χώρο της πολιτικής ή από άλλο χώρο. Αν είναι από το χώρο της πολιτικής, με αποτέλεσμα η προσωπικότητά του να επηρεάζει ιστορικές εξελίξεις όπως στην περίπτωση της Ινές, τότε θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχουμε πάλι ιστορικό μυθιστόρημα. Το παραπάνω το έγραψα καθώς μου ήλθε στο μυαλό το μυθιστόρημα της Μάρως Δούκα «Σκούφος από πορφύρα», που αναφέρεται στη ζωή του Αλέξιου Κομνηνού, που δεν θα το χαρακτήριζα ως μυθιστορηματική βιογραφία αλλά ως ιστορικό μυθιστόρημα, γιατί καθώς αναφέρεται στη ζωή του βυζαντινού αυτοκράτορα παραθέτει και τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της εποχής. Αντίθετα, η μυθιστορηματική βιογραφία του Έντγκαρ Άλαν Πόε από τη Λιλίκα Νάκου δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ιστορικό μυθιστόρημα.

  Τον «Αβικέννα» λοιπόν θα τον χαρακτήριζα ως μυθιστορηματική βιογραφία παρόλο που, ως προστατευόμενος ηγεμόνων, μπλέχτηκα στα ιστορικά γεγονότα της εποχής· κι αυτό γιατί τα ιστορικά αυτά γεγονότα που διαδραματίστηκαν σε κάποιες περιοχές της Περσίας στην καμπή της πρώτης χιλιετίας δεν νομίζω να ενδιαφέρουν καθόλου τον – δυτικό τουλάχιστον – αναγνώστη, σε αντίθεση με τη ζωή του κορυφαίου γιατρού και φιλόσοφου, του Άλι ιμπν Σίνα (980-1037), όπως είναι το όνομά του και με το οποίο είναι γνωστός στον μουσουλμανικό κόσμο.

  Συνταρακτική η ζωή αυτού του πανεπιστήμονα, που ασχολήθηκε εκτός από την ιατρική και τη φιλοσοφία και με τα μαθηματικά, τη λογική, τη φυσική, το δίκαιο, την θεολογία και την αστρονομία. Έναν τέτοιο homo universalis θα ξανασυναντήσουμε μόνο στην Αναγέννηση. Σήμερα τέτοια άτομα εκλείπουν, καθώς το βάθος της γνώσης που έχει επιτευχθεί στους επιμέρους τομείς κάνει μονόδρομο την ειδίκευση, με όλα τα θετικά, αλλά και τα αρνητικά, που συνεπάγεται αυτό. Και θυμήθηκα τώρα μια παρατήρηση του Κόνραντ Λόρεντς σε σχέση με την υπερβολική εξειδίκευση, ότι ο σημερινός επιστήμονας ξέρει ένα σωρό πράγματα για το τίποτα, δηλαδή για ένα ελαχιστότατο τμήμα της πραγματικότητας.

Συναρπαστική η ζωή του Αβικέννα. Παιδί-θαύμα προκαλεί τον θαυμασμό όσων τον γνωρίζουν. Από πολύ νωρίς η φήμη του απλώνεται παντού. Εξαιρετικός γιατρός και ακούραστος συγγραφέας, τον διεκδικούν στην αυλή τους οι ηγεμόνες της εποχής. Ενός μάλιστα θα γίνει βεζίρης, κάτι σαν πρωθυπουργός. Αλλά όπως λέει και η παροιμία, αν ήταν η ζήλεια ψώρα θα είχε γεμίσει όλη η χώρα, μαζί με τον θαυμασμό επέσυρε και τη ζηλοφθονία. Δυο φορές βρέθηκε στη φυλακή. Την πρώτη φορά μάλιστα, από την απελπισία του, έκανε απόπειρα αυτοκτονίας. Κατά τον μαθητή και βιογράφο του Ζοτζάνι ο θάνατός του πιθανόν να οφείλεται σε εσκεμμένο λάθος του γιατρού που τον κούραρε.

  Όμως ας παραθέσουμε κάποια αποσπάσματα.

  «…αυτό που με θλίβει πιο πολύ είναι ότι οι λαοί υποφέρουν από δυο ασθένειες: απώλεια μνήμης και τύφλωση – κάτι που τους δίνει την παράξενη ικανότητα να δοξάζουν αυτούς που μισούσαν την προηγουμένη και να μισούν την επομένη αυτούς που τιμούν σήμερα» (σελ. 235).

  Καλύτερα ας το αφήσω ασχολίαστο αυτό.

  «…επίτρεψέ μου να σου θυμίσω την περίφημη παροιμία: Σ’ αυτά τα τρία πλάσματα να μην έχεις ποτέ εμπιστοσύνη: στο βασιλέα, στο άλογο και στη γυναίκα» (σελ. 268).

Βασιλιά δεν έχουμε, τα άλογα έχουν αντικατασταθεί με τα αυτοκίνητα, τι μας έμεινε; η γυναίκα.

  Το έχω ξαναδιαβάσει αυτό:

  «… ο Προφήτης έχει πει επίσης: Όσο για κείνες που είναι απειθείς, να τις νουθετείτε, να τις στέλνετε σε ξεχωριστή κλίνη και να τις χτυπάτε» (σελ. 321).

  Όχι δηλαδή ότι δεν υπάρχουν και χριστιανοί που δέρνουν τις γυναίκες τους, αλλά άλλο να είσαι γυναίκα και να τις τρως με τις ευλογίες του προφήτη.

  «Ο σεΐχης [δηλαδή ο Αβικένας]… Επαναλάμβανε συνεχώς ότι η ευτυχία δεν ήταν κάτι σίγουρο αλλά ένα διάλειμμα ανάμεσα σε δυο καταστάσεις δυστυχίας».

  Και θυμήθηκα τη μαντινάδα που αρέσει πολύ στο φίλο μου τον Πρατικάκη:

Η ευτυχία είντα θαρρείς πως είναι κατά βάθος;

Λίγες στιγμές απ’ τη ζωή που κάνει ο πόνος λάθος

  Πολύ μου άρεσε ο Ζιλμπέρ Σινουέ, ίσως στο ράφι των τύψεων να υπάρχει και άλλο βιβλίο του, αν το ανακαλύψω θα το διαβάσω.

Gilbert Sinoué, Η Αιγυπτία (μετ. Βασιλική Κοκκίνου), Ψυχογιός 1996, σελ. 356

   Έχουμε ήδη παρουσιάσει τέσσερα βιβλία του Ζιλμπέρ Σινουέ τα «Ο συνταγματάρχης και το παιδί βασιλιάς», «Στην αυγή μιας νέας εποχής», «Η σταυρωμένη βασίλισσα» και ο «Αβικέννας».

  Σε τι διαφέρει το ιστορικό μυθιστόρημα από τη μυθιστορηματική βιογραφία;

Ίσως εν πολλοίς να είναι ζήτημα πρόσληψης. Χοντρικά θα λέγαμε ότι σε μια μυθιστορηματική βιογραφία πρωταγωνιστής είναι ο βιογραφούμενος, όπως στον «Αβικέννα». Τι γίνεται όμως όταν ο ήρωας μας είναι άγνωστος όπως η Ινές ντε Κάστρο στη «Σταυρωμένη βασίλισσα», που ο τρελός έρωτάς με τον διάδοχο του πορτογαλικού θρόνου, πριν πέντε αιώνες, καθόρισε την ιστορική πορεία της Πορτογαλίας; Για μένα, ενδιαφέρον είχε περισσότερο το ιστορικό φόντο, καθώς έμαθα άγνωστα πράγματα για την Πορτογαλία. Για τους πορτογάλους βέβαια θα ήταν αντίστροφα. Δεν ήταν το ίδιο όμως με τον Νάσερ και τον τελευταίο αιγύπτιο βασιλιά στο «Ο συνταγματάρχης και το παιδί βασιλιάς», καθώς παρακολουθούσα τα αιγυπτιακά πράγματα μαθητής, από το σταθμό του Καΐρου που είχε ελληνική εκπομπή στις τρεις κάθε μεσημέρι, μια εποχή που δύσκολα έπιανες ελληνικό σταθμό. Άκουσα πολλές ομιλίες του Νάσερ με ταυτόχρονη μετάφραση στα αγγλικά. Δεν νομίζω όμως να συμβαίνει το ίδιο και με τους υπόλοιπους έλληνες.

  Στην «Αιγυπτία» όμως έχουμε ένα ιστορικό μυθιστόρημα με τα κεντρικά πρόσωπα να είναι φανταστικά, τα περισσότερα τουλάχιστον. Όμως, παρακολουθώντας τις ερωτικές περιπέτειες της Σεχραζάτ, που θα γνωρίσει διαδοχικά ένα έρωτα που δεν θα ευοδωθεί σε γάμο, ένα γάμο που δεν θα στηρίζεται στον έρωτα και τελικά μια σχέση που θα της προσφέρει επί τέλους τον οργασμό, με έναν βενετσιάνο που αρχικά θα αντιπαθήσει αλλά στη συνέχεια θα υποκύψει στο επίμονο φλερτ του, θα τον ερωτευθεί και θα τον παντρευτεί, μαθαίνουμε και την ιστορία της Αιγύπτου στην καμπή του 19^ου αιώνα, ξεκινώντας με την ναπολεόντεια εκστρατεία και καταλήγοντας στην καταστροφή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου στη ναυμαχία του Ναβαρίνου.

  Θα το ξαναπώ, περισσότερη ιστορία έμαθα από τα ιστορικά μυθιστορήματα παρά από τα εγχειρίδια ιστορίας. Και ο λόγος; Τα ιστορικά γεγονότα σου εντυπώνονται και διατηρούνται καλύτερα στη μνήμη.

  Και να τα είχα διαβάσει τα είχα ξεχάσει. Θυμόμουνα ότι η αιγυπτιακή εκστρατεία είχε αποτύχει, και αυτό ίσως για ένα συμπτωματικό λόγο. Ο Ναπολέοντας, παρατώντας τη στρατιά του για να επιστρέψει στη Γαλλία για να αντιμετωπίσει μια επείγουσα κατάσταση, τις απανωτές ήττες της Γαλλίας υπό την διακυβέρνηση του διευθυντηρίου, έκανε ένα σταθμό στην Ιεράπετρα. Ο φίλος μου ο Σταύρος μου είχε δείξει, όταν ήμασταν μαθητές, το σπίτι που διανυχτέρευσε. Ερείπιο σωστό, είχε μετατραπεί σε απόπατο. Όμως λεπτομέρειες της εκστρατείας αυτής δεν θυμόμουνα.

  Στο πρώτο μέρος το μεγαλύτερο βάρος πέφτει στην ιστορία τις Σεχραζάτ, ενώ στο δεύτερο κυριαρχούν τα ιστορικά πρόσωπα, με κύριο τον χαρισματικό Μοχάμετ Άλι. Ήξερα ότι επί της αντιβασιλείας του η Αίγυπτος είχε γνωρίσει μια ευημερία άνευ προηγουμένου, από την οποία επωφελήθηκε και η Κρήτη που του είχε δοθεί ως επικυριαρχία.

  Αν το μυθιστόρημα δεν ήταν ιστορικό και επικεντρωνόταν μόνο στην ιστορία της Σεχραζάτ θα ήταν ένα ευπώλητο μυθιστόρημα, που με τις γαργαλιστικές περιγραφές του στις ερωτικές σκηνές θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε και ροζ. Όμως η ιστορία κλέβει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, και τα ιστορικά επεισόδια που αφηγείται ο Σινουέ είναι πραγματικά εντυπωσιακά.

  Ο διάλογος κυριαρχεί. Ο τριτοπρόσωπος αφηγητής του Σινουέ λέγει ελάχιστα πράγματα ο ίδιος, αφήνει τους ήρωές του και μιλούν. Αυτό δίνει ζωντάνια στο μυθιστόρημα και κάνει την ανάγνωση πιο ευχάριστη.

  Διαβάζοντάς το προβληματίστηκα και πάλι πάνω στην τύχη και την αναγκαιότητα, όχι όμως από μεταφυσική σκοπιά. Από μη μεταφυσική σκοπιά ήταν τυχαίο που ο Χίτλερ τη γλίτωσε όταν μια οβίδα έσκασε πάνω στους συντρόφους του, τους οποίους άφησε για λίγο για να πάρει δεν θυμάμαι τι. Ο ίδιος βέβαια το τυχαίο αυτό το απέδωσε σε μια μεταφυσική αναγκαιότητα.

  Δεν μιλάμε για μια τέτοιου είδους αναγκαιότητα, για την οποία δεν ξέρουμε τίποτα και ούτε θα μάθουμε ποτέ, απλώς μπορούμε να εικάζουμε.

  Τι θα γινόταν αν οι γάλλοι στρατηγοί, απόντος του Ναπολέοντος, έδρεπαν δάφνες στα πεδία των μαχών; Ο Ναπολέων είχε στόχο να φτάσει μέχρι τις Ινδίες σαν τον Μέγα Αλέξανδρο.

  Αν δεν τα κατάφερνε θα είχε μείνει ένας από τους στρατηγούς της επανάστασης. Αν τα κατάφερνε όμως; Αν επέστρεφε νικητής, θα προλάβαινε να αυτοανακηρυχθεί αυτοκράτωρ ή θα τον προλάβαιναν ο Βρούτος και ο Κάσιος;

  Και αν η μύτη της Κλεοπάτρας ήταν λίγο μακρύτερη, πώς θα ήταν σήμερα η Αίγυπτος;

Άλυτα ερωτήματα, γι’ αυτό ας προχωρήσουμε στο σχολιασμό αποσπασμάτων.

  «-Η Σεχραζάτ ήταν πριγκίπισσα, σωστά;

  -Όχι ακριβώς. Ήταν η ευνοούμενη ενός σουλτάνου. Όταν ο κύριός της την καταδίκασε σε θάνατο, άρχισε να του διηγείται ιστορίες για να απομακρύνει όσο γινόταν πιο πολύ τη

μοιραία στιγμή» (σελ 11).

  Όχι ακριβώς. Έχω γράψει γι’ αυτό στην ανάρτησή μου για τις «Χίλιες και μια νύχτες». Και ξαναθίγω το πρόβλημα: αν μια ανακρίβεια μπαίνει στο στόμα ενός ήρωα, πρέπει να τη χρεώσουμε στον συγγραφέα;

  Πιστεύω ναι, στις περισσότερες περιπτώσεις. Εδώ όμως μου είναι δύσκολο να πιστέψω ότι ο Σινουέ αγνοούσε την ιστορία της Σεχραζάτ. Μήπως θέλει έτσι να προσωπογραφήσει τον ήρωά του, δείχνοντας την άγνοιά του πάνω στο θέμα;

  Τι να πούμε όμως για το παρακάτω;

  «Τελικά, οι τέσσερις καλεσμένοι έφτασαν στο σαλόνι όπου δινόταν η δεξίωση. Ήταν γεμάτο κόσμο. Η χλιδή ήταν ιδιαίτερα εμφανής κι εδώ. Υπήρχαν διαζώματα γύρω γύρω στους τοίχους. Σ’ ένα από αυτά μάλιστα, υπήρχε μια επιγραφή με χρυσά γράμματα που έλεγε: «Το ευλογημένο αυτό σπίτι ανεγέρθη με τη βοήθεια του Παντοδυνάμου Θεού για τον Μουράτ μπέη το έτος 1778 μετά την Εγίρα» (σελ. 60).

  Σίγουρα δεν είναι μετά την Εγίρα, αλλά μετά Χριστόν. Η Εγίρα είναι μείον 622 χρόνια, όταν ο Μωάμεθ εξορίστηκε στη Μέκκα. Σε ποιον να αποδώσουμε το λάθος; Στη μεταφράστρια αποκλείεται.

  «Η ειρωνεία είναι ότι, ενώ ο στρατός δεν μπορούσε να χορτάσει την πείνα του, ο εχθρός, αν και είχε άφθονες προμήθειες, νήστευε. Ήταν ραμαζάνι» (σελ. 171).

  Πιστεύω ότι το ραμαζάνι το επινόησε ο Μωάμεθ για να σκληραγωγήσει τους στρατιώτες του στον πόλεμο. Όμως κάθε τι έχει και την πίσω όψη, τη δυσλειτουργική, μας λένε οι ηθολόγοι.    

  «Πρέπει να ξέρεις ότι ακόμη κι ο πιο ασήμαντος άντρας, εσύ για παράδειγμα, αν κάνει μια

φιλοφρόνηση, γίνεται αμέσως ακαταμάχητος» (σελ. 59).

  Πειραχτικά και χιουμοριστικά σχόλια θα συναντήσουμε συχνά στο βιβλίο.

  «Είθε τη μέρα που θα γίνεις Καπουδάν πασάς, να είσαι κάτω από τις διαταγές ενός

ανθρώπου που θα αγαπάει ειλικρινά αυτή τη χώρα, και το μόνο που θα επιθυμεί θα είναι να την επιστρέψει σ’ αυτούς που τους ανήκει» (σελ. 191).

  Σε ποιους ανήκει άραγε; Στους άραβες; Ή μήπως στους αιγύπτιους, τους οποίους κατέκτησε κάπου το 630 ο Μωάμεθ, με αποτέλεσμα να εξισλαμιστούν οι περισσότεροι και σε τετρακόσια χρόνια να ξεχάσουν τη γλώσσα τους και να μιλάνε αραβικά; Οι μαμελούκοι, οι τούρκοι, ο Ναπολέων, δεν έκαναν τίποτα διαφορετικό από αυτό που είχε κάνει ο Μωάμεθ.

  «Η εξέγερση στη Βανδέα ήταν σε πλήρη εξέλιξη!» (σελ. 197).

  Για την εξέγερση στη Βανδέα θα είχα απόλυτη άγνοια αν δεν είχα διαβάσει τους «Σουάνους» του Μπαλζάκ, ιστορικό μυθιστόρημα και αυτό.

  «Τη στιγμή που έφτανε στην κολόνα, μια σιλουέτα εμφανίστηκε πίσω από το σακιέχ, το μαγκάνι, όπου βρισκόταν ο Κλεμπέρ και τον πλησίασε» (σελ. 226).

  Τη λέξη «σακιέ» τη χρησιμοποιούσαμε στην Κρήτη. Τώρα έμαθα ότι έχει αραβική προέλευση.

  «Μια αγάπη που την έχει ζήσει κανείς μπορεί να γιατρευτεί από μια άλλη αγάπη. Αλλά ένας πλατωνικός έρωτας καταντάει έμμονη ιδέα» (σελ. 235).

  Έχουμε ξαναγράψει για τους ανεκπλήρωτους έρωτες. Σε ένα αρχείο έχω σημειώσει τα έργα που θυμόμουν, με στόχο να καταγράφω στο εξής ό,τι συναντώ: Γιασμίνα Χαντρά, «Αυτό που η μέρα οφείλει στη νύχτα», Μάρκες, «Περί έρωτος και άλλων δαιμονίων», Ανδρέας Μήτσου, «Ο σκύλος της Μαρί».

  «-Ρικάρντο Μαντρίνο… Σεχραζάτ, η κόρη του Σεντίντ.

-Γοητευμένος, αγαπητή μου κυρία» (σελ. 236).

  Το «enchanté» σημαίνει βέβαια γοητευμένος, αλλά εδώ, σύμφωνα με τα συμφραζόμενα, σημαίνει «χαίρω πολύ».

  Μεταφραστικό ατόπημα;

  Έτσι νόμισα στην αρχή. Τελικά είναι ένα εφέ δισημίας, μια μορφή του οποίου είναι το λογοπαίγνιο. Ο Ρικάρντο Μαντρίνο παίζει συνειδητά με τις δυο σημασίες της λέξης. Αυτό φαίνεται και από τη συνέχεια: «Η κυρία Ναφίσα μού μίλησε για την ομορφιά σας, αλλά πρέπει να αναγνωρίσω ότι τα λόγια της απέχουν πολύ από την πραγματικότητα».

  Είναι γνωστό πως δεν είναι εύκολο να αποδοθούν τα λογοπαίγνια στη μετάφραση.

  «-Σαμπάχ; Αυτή η λέξη νομίζω ότι σημαίνει αυγή, σωστά; ζήτησε να μάθει ο Μαντρίνο.

 -Ακριβώς», είπε η Σεχραζάτ» (σελ. 278).

  Έμαθα μια ακόμη αραβική λέξη και θυμήθηκα τη Σούλη Σαμπάχ.

  «Εννοείς το διάταγμα που αφαιρεί από τον αφέντη το προνόμιο να τιμωρεί με θάνατο τους σκλάβους του;» (σελ. 294).

  Δεν κουράζεται ο Σινουέ να μας μιλάει για την χαρισματική προσωπικότητα του Μοχάμετ Άλι.

  Γνώση και απόλαυση του κειμένου, εξαιρετικό και αυτό το βιβλίο του Σινουέ.