Andrei Tarkovsky, Αντρέι Ταρκόφσκι: Σινεμά σαν προσευχή (2019)

Andrei Tarkovsky, Αντρέι Ταρκόφσκι: Σινεμά σαν προσευχή (2019)

   

Από σήμερα στους κινηματογράφους.  

  Η ταινία αποτελείται από στιγμιότυπα από τη ζωή του Ταρκόφσκι, φωτογραφίες, αποσπάσματα από ταινίες, από λήψεις γυρισμάτων, αλλά και από συνεντεύξεις που είχε δώσει. Όλα αυτά τα συνέθεσε ο γιος του για να φτιάξει την ταινία, ο οποίος δεν παρεμβαίνει καθόλου σαν αφηγητής-εκτός κι αν απαγγέλει ο ίδιος τα ποιήματα του πατέρα του που ακούμε κατά διαστήματα στην ταινία.

  Αμφιταλαντευόμουν αν θα ξανάβλεπα τις ταινίες του (τις έχω δει όλες, με εξαίρεση τη διπλωματική του), όμως τώρα αποφάσισα να τις ξαναδώ.

  Γιατί;

  Διότι, βλέποντας αποσπάσματα από τις ταινίες του θαύμασα για μια ακόμη φορά τον μεγάλο σκηνοθέτη. Εξάλλου οκτώ είναι όλες κι όλες. Τελειώνοντας θα διαβάσω και το βιβλίο του «Σμιλεύοντας το χρόνο» που με περιμένει στο «ράφι των τύψεων».

  Ο Ταρκόφσκι μιλάει πολύ για την ποίηση στον κινηματογράφο. Εμένα μου φαίνεται πολυχρησιμοποιημένη η λέξη με ένα υπερβολικό σημασιολογικό εύρος. Εγώ θα μιλούσα για εικαστικότητα του πλάνου. Και αυτό που θαύμασα σ’ αυτή την ταινία είναι τα εξαίσια «εικαστικά» πλάνα που επέλεξε ο γιος του για να παραθέσει από τις ταινίες του, με voice-over τον πατέρα του να μιλάει για τον κινηματογράφο, για την ποίηση, για την τέχνη, για τη θρησκεία. Δεν είναι υποχρεωτικό να συμφωνήσετε σε όλα όσα λέει, όμως δεν θα διαφωνήσετε για την ομορφιά αυτών των πλάνων.  

  Ο Ταρκόφσκι είναι βαθιά θρησκευόμενος, πράγμα που του στοίχισε διώξεις από το καθεστώς.

  Καθώς διαβάζω τώρα τον τέταρτο και τελευταίο τόμο της «Κοινωνικής ιστορίας της τέχνης» του Hamid Naficy μπαίνω στον πειρασμό να κάνω τη σύγκριση.

  Αμέσως μετά το θάνατο του Στάλιν και την εκλογή του Χρουτσώφ ως γενικού γραμματέα του κόμματος υπήρξε μια φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος, που κράτησε μέχρι την καθαίρεσή του το 1964. Χάρη σ’ αυτή την περίοδο, μας λέει ο Ταρκόφσκι, έγινε σκηνοθέτης.

  Οκτώ χρόνια μετά το θάνατο του Χομεϊνί ανήλθε στην εξουσία ο ρεφορμιστής Αλί Χαταμί και η χώρα ανάσανε ένα αέρα φιλελευθεροποίησης. Οι σκηνοθέτες επωφελήθηκαν ιδιαίτερα. Αυτό, μέχρι την εκλογή του Μαχμούντ Αχμαντινεζάντ το 2005, που σήμαινε την επικράτηση των συντηρητικών. Η επανεκλογή του το 2009 καταγγέλθηκε σαν αποτέλεσμα νοθείας. Έγιναν άφθονα συλλαλητήρια με νεκρούς και τραυματίες, συλλήψεις και φυλακίσεις, που κράτησαν μήνες.

  Ο χριστιανός Ταρκόφσκι αντιμετωπίζει δυσκολίες σε ένα αθεϊστικό καθεστώς όπως είναι το κομμουνιστικό, με αποτέλεσμα να καταφύγει στη Δύση.

  Αρκετοί ιρανοί σκηνοθέτες κατέφυγαν στο εξωτερικό μη αντέχοντας την πίεση του θεοκρατικού καθεστώτος. Η λογοκρισία δούλευε άγρια, πολλά έργα απαγορεύτηκαν ενώ κάποιοι σκηνοθέτες φυλακίσθηκαν όπως ο Μοχσέν Μπαχμαλμπάφ και ο Τζαφάρ Παναχί. Θυμάμαι τώρα ξαναδιαβάζοντας τα παραπάνω την Ταχμινέ Μιλανί. Νομίζω και ο Μοχάμαντ Ρασούλοφ φυλακίσθηκε.

    Θα παραθέσω ξανά μια δική μου παράφραση: Η δημοκρατία είναι το καλύτερο των δυνατών πολιτευμάτων και αρκετά κακά σ’ αυτήν είναι αναπόφευκτα κακά. 

  Αναρωτιέμαι τι ταινίες θα έκανε ο θρησκευόμενος Ταρκόφσκι αν ήταν μουσουλμάνος και ζούσε το Ιράν.

  Δεν είμαι θρησκευόμενος αλλά σέβομαι το βαθύ θρησκευτικό συναίσθημα, το προσωπικό βίωμα του θεού. Η θεσμοποιημένη θρησκεία οδήγησε σε εκατόμβες εκτελέσεων στο Ιράν όπως και σε μας στη Δύση το Μεσαίωνα, με την Ιερά Εξέταση.

  Μου αρέσει ο Ταρκόφσκι, όπως μου άρεσε και η ταινία «Η Σάλμα και το μήλο» (2011) του ιρανού σκηνοθέτη Habib Bahmani, ένα έργο στο οποίο ο ήρωας διαπνέεται από ένα βαθύ, γνήσιο θρησκευτικό συναίσθημα.