Andrei Tarkovski, Καθρέπτης (Зеркало, 1975)

Andrei Tarkovski, Καθρέπτης (Зеркало, 1975)

 

  Με αφορμή το ντοκιμαντέρ «Αντρέι Ταρκόφσκι: Σινεμά σαν προσευχή» που παίζεται δεύτερη βδομάδα στους κινηματογράφους.

  Ο «Καθρέπτης» μου θύμισε πολύ το «Σινεμά σαν προσευχή». Και εδώ βλέπουμε σκηνές με αρκετή αυτονομία. Το μόνο που τα συνδέει είναι ο αυτοβιογραφικός τους χαρακτήρας. Ακόμη βλέπουμε και πλάνα, σχεδόν ανεξάρτητα, στα οποία φαίνεται περισσότερο απ’ ότι μέχρι τώρα η εικαστικότητα του Ταρκόφσκι. Τα περισσότερα βέβαια είναι έγχρωμα, ενώ βλέπουμε και σε σέπια και σε ασπρόμαυρο, και όχι μόνο στα ντοκιμαντερίστικα πλάνα που είναι από τον πόλεμο κυρίως. Σε voice over ο πατέρας του Ταρκόφσκι απαγγέλει ποιήματά του.

    Ο Ταρκόφσκι κινεί διαρκώς την κάμερα, που περιφέρεται όπως το ανθρώπινο βλέμμα, ενώ ζουμάρει και ξεζουμάρει διαρκώς. Χαρακτηριστικό είναι ένα μονόπλανο ενάμισι λεπτού. Η κάμερα «κοιτάζει» το δάσος απέναντι, μετακινείται αργά δεξιά, σταματάει σε ένα ξύλινο σπίτι. Μετά από κάμποσα δευτερόλεπτα ξεζουμάρει πηγαίνοντας στον κήπο, όπου βλέπουμε τους γονείς του Ιγνάτ (του αφηγητή) ξαπλωμένους στο γρασίδι να συζητούν. -Τι θα ήθελες, γιο ή κόρη;

  Μάλλον ο Ιγνάτ δεν θα είχε γεννηθεί ακόμη.

  Στο ρόλο της μητέρας του είναι η Μαργαρίτα Τερέχοβα, ενώ στον ίδιο ρόλο, σε ώριμη ηλικία, είναι η μητέρα του Ταρκόφσκι. Η Μαργαρίτα Τερέχοβα είναι και στο ρόλο της γυναίκας του. -Μοιάζεις με τη μητέρα μου, της λέει.

  Σε όλο το έργο σκεφτόμουνα ότι κάποια μου θύμιζε η περιοχή γύρω από το στόμα της, ιδιαίτερα όταν χαμογελούσε. Στο τέλος το βρήκα: τη Νόρα Βαλσάμη.

  Στους διαλόγους ο Ταρκόφσκι εστιάζει συνεχώς στο εκφραστικότατο πρόσωπό της αποφεύγοντας το κλασικό σαμ κόντρα σαμ, δηλαδή με την κάμερα να δείχνει εναλλάξ τα διαλεγόμενα πρόσωπα, επιτρέποντάς του έτσι τα αγαπημένα του μονόπλανα.

    Βλέπουμε και εδώ το φετίχ του Ταρκόφσκι με τα άλογα, ενώ εμφανίζεται και το πουλάκι, μια φορά που έρχεται και κάθεται πάνω στο σκούφο του μικρού Ιγκνάτ και την άλλη που έρχεται στο κρεβάτι του, μεγάλος πια, και το κρατάει στη φούχτα του. Ο άνεμος που φυσάει ανεμίζοντας κουρτίνες, τα κλαδιά των δέντρων και ψηλούς θάμνους, μαγεύει επίσης τον Ταρκόφσκι. Το ίδιο και η φωτιά. Τη βλέπουμε δυο φορές, την πρώτη στην πυρκαγιά του αχυρώνα και τη δεύτερη σε ένα ξεραμένο θάμνο στον οποίο βάζει φωτιά ο Ιγκνάτ. Πιο εντυπωσιακή τη θυμάμαι στη «Θυσία».

  Η μεταιώρηση, την οποία είδαμε και στο «Σολάρις», δίνει μια αίσθηση μαγικού ρεαλισμού. Την θυμάμαι και σε μια ταινία, δεν θυμάμαι ποια, πολωνική νομίζω, με δυο γυμνά σώματα, ένα γυναικείο και ένα αντρικό. Την έβαλα στο frame της ανάρτησης στο blog μου και το facebook όπου την κοινοποίησα μου την μπλόκαρε, δίνοντάς μου κίτρινη κάρτα. Η επόμενη που πήρα ήταν επίσης για μια γυμνή φωτογραφία, το διαφημιστικό πόστερ μιας ταινίας. Από τότε είπα να μην ξαναρισκάρω πια, το συντηρητικότατο facebook βρίσκεται στους αντίποδες τους twitter.

  Βάζω από τη μεταιώρηση το frame σ’ αυτή την ανάρτηση, μην παίρνοντας τα γυμνά πόδια. Στο facebook δεν είναι να έχεις εμπιστοσύνη.

  Σίγουρα υπάρχουν περισσότερα διακείμενα από τα δυο που εντόπισα.

  -Μοιάζεις με τη Μαρία Τιμοφέγιεβνα.

  -Ποια Μαρία Τιμοφέγιεβνα;

  -Την αδελφή του λοχαγού Λεμπιάντκιν.

  Πριν δυο μήνες ξαναδιάβασα τους «Δαιμονισμένους» του Ντοστογιέφσκι. Η Μαρία Τιμοφέγιεβνα ήταν μια δυστυχισμένη τρελή. 

  Πρέπει να έχω το νου μου στην επιλογή πριν την επικόλληση. Η δεύτερη σελίδα μου ξέφυγε, το ξαναείδα διαβάζοντας την ανάρτηση μόλις τώρα. Συμπληρώνω.

  Πιο κάτω η Μαργαρίτα παίρνει την εκδίκησή της.

  -Μα σου είπα, είμαι γιατρός.

  -Από το θάλαμο 6.

  -Αυτά τα λέει ο Τσέχωφ.

  Θυμάμαι και το διήγημα «Θάλαμος 6» του Τσέχωφ, πριν έξι χρόνια το διάβασα. Ο γιατρός γίνεται στο τέλος τρελός. 

  Συμπληρώνω ένα μήνα μετά, απόσπασμα από συνέντευξη του Ταρκόφσκι:

  «Μετά τα μεσάνυχτα, μια καθαρίστρια ήρθε για να καθαρίσει την αίδθουσα, θέλοντας να μας διώξει. Είχε δει την ταινία νωρίτερα και δεν καταλάβαινε γιατί συζητούσαμε τόσο πολύ εξαιτίας του Καθρέφτη. Μας λέει: «Κι όμως όλα αυτά είναι πολύ απλά. Κάποιος αρρώστησε και φοβάται το θάνατο. Ξαφνικά θυμήθηκε όλο το κακό που είχε προκαλέσει στους άλλους και θέλησε να εξαγνιστεί, ζητώντας συγνώμη». Αυτή η απλή γυναίκα είχα καταλάβει τα πάντα, είχε αντιληφθεί τη μεταμέλεια της ταινίας… Ενώ οι κριτικοί που βρίσκονταν σ’ αυτήν την αίθουσα, δεν είχαν καταλάβει τίποτα απ’ την ταινία – κι όσο πάει, λιγότερο καταλαβαίνουν-αυτή η γυναίκα που δεν είχε καλά καλά τελειώσει το δημοτικό μας έλεγε με τον τρόπο της την αλήθεια, την αλήθεια που υπάρχει στη μεταμέλεια του ρωσικού λαού» (Antoine de Baecque, Αντρέι Ταρκόφσκι, μια ξενάγηση στο έργο του (μετ. Δώρα Δημητρούλια), Γκοβόστης 1991σελ. 155-156).

 

  Η προηγούμενη ανάρτησή μας ήταν για την ταινία «Solaris»