10. Η σχέση μου με τις γλώσσες

10. Η σχέση μου με τις γλώσσες

  Από μικρός ήθελα να μάθω αγγλικά.

  Πήγαινα, θυμάμαι, δευτέρα δημοτικού, όταν ο πατέρας μου μού έφερε από την Ιεράπετρα μια μέθοδο διδασκαλίας της αγγλικής, του Xavier de Bouge. Καταχαρούμενος έπεσα με τα μούτρα στη μελέτη. Όμως δεν προχώρησα πέρα από λίγα κεφάλαια. Ήταν γραμμένη στην καθαρεύουσα και με δυσκόλευε. Επί χρόνια νόμιζα ότι η λέξη spoon, που τη μετάφραζε ως κοχλιάριον, ήταν ο χοχλιός. Στο δεύτερο ή το τρίτο μάθημα υπήρχε και η λέξη gelatin, την οποία μετάφραζε ως «πηκτή».

  Εδώ το πρόβλημα ήταν μεγαλύτερο-ή ίσως μικρότερο. Τι είναι καλύτερο, να νομίζεις ότι το κοχλιάριον είναι ο χοχλιός ή να μην ξέρεις καθόλου τι διάβολο είναι αυτή η πηκτή;

  Χρόνια αργότερα έμαθα επίσης ότι η πηκτή είναι η τσιλαδιά. Και δεν φάγαμε και λίγες στου Μουδατσογιάννη το καφενείο, μεζέ για τη ρακή. Τώρα τι γυρεύει η τσιλαδιά σε ένα από τα πρώτα μαθήματα μιας μεθόδου εκμάθησης αγγλικής άνευ διδασκάλου δεν μπορώ ακόμη να το καταλάβω.

  Θυμάμαι που είχαμε τη συγχωρεμένη τη γιαγιά μου σπίτι μας, στο κρεβάτι, με σπασμένη τη λεκάνη. Τη γιαγιά μου την παρσωτοπούλα (καταγόταν από τον Παρσά, σημερινό Μεταξοχώρι), μητέρα της μητέρας μου, πρωτανιψιά του πατριάρχη Μελέτιου Μεταξάκη.

  Εγώ διάβαζα το μάθημά μου από τη μέθοδο. Έκλεινα το ρήμα I have. Δυνατά. Άι χεβ, γιου χεβ… γούι χεβ.

  Δεν καλάκουγε η γιαγιά. –Κοίτα ανωστιές τσι λέει, το βούι λέει χέζει. Το we το άκουσε βούι (βόδι) και το have χέζει. Αν και μάλλον το μπέρδεψε με το has που ήταν αμέσως πιο πριν.

  Θυμάμαι που ο πατέρας μου πλήρωσε δυο τρία τάλιρα τον ξάδελφό μου το Γιώργη τον Τζανετάκη (το σπίτι τους είναι απέναντι από το δικό μας), πέντε χρόνια μεγαλύτερό μου, να μου κάνει λίγα μαθήματα. Τα μαθήματα αυτά σταμάτησαν γρήγορα γιατί και ο Γιώργης δεν ήξερε και πολλά πράγματα. Κάποιες λέξεις όμως τις έμαθα. Χρόνια αργότερα του έκανα εγώ κάποια μαθήματα.

  Στο γυμνάσιο πηγαίναμε με ποδήλατα. Ήμασταν μια τυχερή γενιά, γιατί οι προηγούμενοι πήγαιναν με τα πόδια τα επτά χιλιόμετρα που χωρίζουν την Ιεράπετρα από το Κάτω Χωριό. Αλλά οι αμέσως επόμενοι ήσαν πιο τυχεροί, γιατί το ΚΤΕΛ έβαλε σχολικό λεωφορείο. Πήγαινα τότε στην τρίτη λυκείου.

  Άρχισα στο ψηστήρι στους γονείς μου να πάω αγγλικά. Έτσι την επόμενη χρονιά βρέθηκα στην πρώτη τάξη (δεν υπήρχαν τότε προκαταρκτικές) στο Ελληνοαμερικανικό Επιμορφωτικό Ινστιτούτο του Μανώλη Σταυρακάκη. Ήμουν από τους καλύτερους μαθητές. Το καλοκαίρι ο Σταυρακάκης έκανε εντατικά μαθήματα σε μια από τις αίθουσες του δημοτικού. Τέλειωσα τότε την Δευτέρα τάξη. Θυμάμαι με είχε κάνει μια μέρα αποβολή γιατί δεν είχα τετράδιο. Γενικά δεν ήμουν σ’ αυτά τα πράγματα οργανωμένος.

  Τα μαθήματα συνεχίστηκαν σε αίθουσα του δημοτικού, βραδινές ώρες εννοείται, και την επόμενη χρονιά. Τρίτη τάξη στο γυμνάσιο και τρίτη τάξη στα αγγλικά. Όμως ήμουν αρκετά άτακτος και τα Χριστούγεννα με έκανε δια παντός αποβολή. Δεν θυμάμαι το λόγο. Με το τέλος της χρονιάς δήλωσε και στους φίλους μου τον Γιώργη το Μαυρόματο και τον Αντώνη τον Μουστακάκη ότι ήταν ανεπιθύμητοι να συνεχίσουν την καινούρια χρονιά.

  Τα αγγλικά όμως δεν τα παράτησα. Αγόρασα τις αγγλικές μεταφράσεις του Αλέξη Ζορμπά, του Φτωχούλη του θεού και του Καπετάν Μιχάλη του Καζαντζάκη, και τις διάβασα με λεξικό, έχοντας δίπλα μου βέβαια και το ελληνικό κείμενο.

  Στα μαθηματικά ήμουν καλός μαθητής μέχρι τη δευτέρα γυμνασίου, που κάναμε πρακτική αριθμητική και πρακτική γεωμετρία, αυτά δηλαδή που κάναμε και στο δημοτικό. Θυμάμαι μάλιστα που το τετράδιό μου το είχα κάνει λυσάρι, έλυνα όλες τις ασκήσεις και όχι μόνο αυτές που μας έβαζε ο καθηγητής. Στην τρίτη τάξη όμως που κάναμε άλγεβρα, τριγωνομετρία κ.λπ., καινούρια πράγματα που έπρεπε να τα διαβάσω, είχα πτώση στα μαθηματικά. Γιατί, πρέπει να το πω αυτό, όσο πιο πολύ διάβαζα εξωσχολικά βιβλία, τόσο πιο λίγο διάβαζα τα σχολικά. Ευτυχώς που τότε ο φιλόλογός μου Νίκος Δερμιτζάκης ανακάλυψε το λογοτεχνικό μου ταλέντο, και έτσι πήρα στροφή στα φιλολογικά.

  Εν τάξει, καλές εκθέσεις έγραφα, αλλά τα αρχαία ήθελαν διάβασμα που εγώ δεν ήμουν διατεθειμένος να κάνω. Στην πρώτη Λυκείου ο καθηγητής μου Δημήτρης Παπαδάκης με επαινούσε για τις εκθέσεις μου, εκθέσεις χαρακτηρισμών (ο φιλάργυρος, ο σπάταλος, κ.λπ) λέγοντάς μου ότι με τον τρόπο που έγραφα τις εκθέσεις μου, στην επόμενη τάξη που θα περνάγαμε στις εκθέσεις ιδεών θα ήμουν ακόμη καλύτερος. Ο Παπαδάκης ήταν δημοκρατικότατος στις πεποιθήσεις του και δεχόταν στις εκθέσεις μου ό,τι τρελή ιδέα του έγραφα. Θυμάμαι που έγραψα σε μια έκθεση ότι ο Τζέημς Μποντ ήταν καλύτερος από τον Διγενή Ακρίτα γιατί χρησιμοποιούσε όχι μόνο τη σωματική του δύναμη αλλά και το μυαλό του. Ακόμη μια φορά αντέγραψα όλα τα αποσπάσματα που είχα βρει στον Νίτσε στα οποία «έθαβε» τον Σωκράτη. Ναι, ήμουν εντελώς εικονοκλάστης εκείνη την εποχή. Ο Δημήτρης τα δεχόταν ως προϊόν ενός φιλέρευνου μαθητή του.

  Τα πράγματα άλλαξαν στη δευτέρα λυκείου. Στον καινούριο μου φιλόλογο – ας μη γράψω το όνομά του – δεν άρεσαν οι εκθέσεις μου. Την πρώτη έκθεσή μου την κατακεραύνωσε, όπως μου είπε ο φίλος μου ο Γιώργης, γιατί εγώ στη διόρθωση έλλειπα επειδή ήμουν άρρωστος. Δεν του άρεσαν οι αναφορές μου στο Νίτσε. Θυμάμαι επίσης που μου διόρθωνε ως λάθος την έκφραση «αναφορικά με…».

  Πέφτοντας βαθμολογικά στην έκθεση και χωρίς να είμαι καθόλου μελετηρός στα αρχαία, η μόνη μου επιλογή στις πανελλαδικές, πανελλήνιες ή πως αλλιώς λεγόταν τότε, ήταν η αγγλική φιλολογία. Έπρεπε λοιπόν να συνεχίσω τα αγγλικά μου. Το καλοκαίρι λοιπόν μετά τη Β΄Λυκείου, βάζοντας την ουρά στα σκέλια, πηγαίνουμε με το Γιώργη και παρακαλούμε τον κο Σταυρακάκη να μας δεχθεί στο φροντιστήριό του, Φροντιστήριο Αγγλικής Γλώσσης όπως είχε μετονομασθεί στο μεταξύ, βάσει νόμου, το Ελληνοαμερικανικό Επιμορφωτικό Ινστιτούτο.

  Στην αρχή έκανε το δισταχτικό. Εμείς τον διαβεβαιώσαμε ότι δεν ήμασταν πια μικρά παιδιά, είμαστε μεγάλοι, είχαμε σοβαρέψει. Αργότερα, φοιτητής, όταν δίδαξα στο φροντιστήριό του, μου εξομολογήθηκε ότι ρωτούσε συχνά τη γυναίκα του, την κα Μαρίκα που έκανε μάθημα στις μεγάλες τάξεις, αν είμαστε ήσυχοι μαθητές. –Πολύ ήσυχοι και πολύ καλοί μαθητές, τον διαβεβαίωνε.

  Πήγα κατευθείαν στην τετάρτη τάξη, και ας είχα κάνει από την τρίτη μόλις τρεις μήνες. Αυτό, καλοκαίρι του 1967, εντατικά μαθήματα.

  Το χειμώνα πήγα στην πέμπτη τάξη. Ο Γιώργης δεν ακολούθησε. Όσο και αν προσπάθησε η μητέρα μου να τον πείσει, δεν δέχτηκε. Το μάθημα ήταν μετά τις οκτώ το βράδυ, και αναγκαστικά γύριζα με το ποδήλατο, γιατί το σχολικό είχε φύγει. Έφαγα πολλές βροχές εκείνο τον χειμώνα. Αποζημιώθηκα όμως, γιατί πέρασα στο Τμήμα Αγγλικών Σπουδών. Η μητέρα μου όμως είχε περάσει πολλές λαχτάρες, να ξέρει ότι είμαι στο δρόμο νύχτα, με αστραπόβροντα. Ο Γιώργης δυστυχώς το πλήρωσε, δεν κατάφερε να περάσει αγγλική φιλολογία. Δεν έχασε και τίποτα, βρήκε θέση μισθωτού στο χωριό λίγο αργότερα, γραμματέας στον ελαιουργικό συνεταιρισμό.

  Καθηγητή είχαμε, εκτός από την κα Μαρίκα, και τον John Carter, ένα νεαρό αμερικανό που την είχε κοπανήσει από την πατρίδα του, όπως και τόσοι άλλοι νέοι, για να γλιτώσει το Βιετνάμ. Αργότερα, στο πανεπιστήμιο, όλοι παρατηρούσαν την αμερικανική προφορά μου, που την οφείλω σ’ αυτόν.

  Έχω και δυο αναμνήσεις από τα μαθήματα που μας έκανε.

  Μια από τις ηθοποιούς που δέσποζαν στις ανδρικές φαντασιώσεις εκείνη την εποχή ήταν η Ούρσουλα Άντρες.

  Μας το έβαλε περίπου σαν αίνιγμα.

  -Εμείς την Ursula Andress δεν την γράφουμε έτσι.

  -Ξέρω, ξέρω, του λέω, πετάγομαι στον πίνακα και γράφω: Ursula Undress.

  Και η δεύτερη, την οποία είχα ξεχάσει και μου τη θύμισα πριν χρόνια ο μακαρίτης ο Χάρης ο Σκληβανίτης.

  Μια από τις δραστηριότητες στην τάξη ήταν να φέρουμε ένα αντικείμενο και να μιλήσουμε γι’ αυτό. Και μου ήλθε μια ξαφνική ιδέα.

  Βγαίνω στον πίνακα και λέω ότι το θέμα της ομιλίας μου έχει τίτλο «Guess what it is», μάντεψε τι είναι. Και βγάζω ένα αντικείμενο, που εκ πρώτης όψεως ήταν προφυλακτικό, με ένα στρογγυλό περιτύλιγμα, όπως ήταν τα προφυλακτικά εκείνη την εποχή. Ο John κάνει να με κατεβάσει κάτω αλλά εγώ επέμενα. Αυτός, καταλαβαίνοντας ότι πρόκειται για κάτι αστείο, με άφησε. Εγώ άρχισα να περιγράφω το αντικείμενο λέγοντας ότι είναι κάτι πολύ γλυκό, που αρέσει πολύ στις γυναίκες, κ.λπ. κ.λπ. Η τάξη κάτω να είναι σκασμένη στα γέλια.

  Τελικά το πήρε το ποτάμι. Ήταν μια τσίχλα, που είχε ανάλογο περιτύλιγμα. 

  Πήγαινα πρώτη λυκείου όταν αποφάσισα να μάθω γερμανικά· αφενός λόγω της λατρείας μου στο Νίτσε, και αφετέρου για να διαβάσω κάποτε τα λιμπρέτα του Βάγκνερ. Έτσι όχι μόνο αγόρασα μια μέθοδο άνευ διδασκάλου για τα γερμανικά, του ίδιου Xavier de Bouge, που νομίζω ότι τώρα ήταν στη δημοτική, αλλά και γράφτηκα σε ένα ινστιτούτο δι’ αλληλογραφίας. Ο πατέρας μου δεν λυπόταν χρήματα όταν ήταν για τη μόρφωσή μου. Κατάλαβα όμως σχεδόν αμέσως ότι τα λεφτά που δίναμε ήταν δυσανάλογα πολλά με αυτά που αποκόμιζα, και σταμάτησα.

  Την ίδια περίοδο πάνω κάτω αγόρασα και τη μέθοδο των γαλλικών. Πολύ πιο εύκολα τα γαλλικά, έκανα γρήγορες προόδους. Ένα από τα βιβλία που έφερα μαζί μου γυρνώντας από την Αθήνα όπου είχα πάει να δώσω πανελλαδικές ήταν το Le mur του Σαρτρ. Το διάβασα με αρκετή ευκολία θα έλεγα, χρησιμοποιώντας βέβαια και το λεξικό.

  Πρωτοετής στην Αθήνα παρακολούθησα και τα μαθήματα ξένων γλωσσών στην Πανεπιστημιακή Λέσχη, Ιπποκράτους 11, όπου στεγαζόταν και το εστιατόριο. Το ποσό ήταν αστείο, για τα μαθήματα μιας ολόκληρης χρονιάς. Ξεκίνησα τα γαλλικά νομίζω από τη δευτέρα τάξη και τα γερμανικά από την τρίτη, μια και είχα ήδη αρκετές γνώσεις.

  Πέρασα με υποτροφία, όχι για άλλο λόγο αλλά γιατί μοιραζόταν τα χρήματα εξίσου σε αγόρια και κορίτσια, και τα αγόρια ήμασταν ελάχιστα. Δεν κατάφερα να βγάλω δευτεροετής το 6,5, το «λίαν καλώς», για να τη διατηρήσω. Από απελπισία και τύψεις γιατί οι γονείς μου ήταν φτωχοί, παρόλο που δεν με μάλωσαν καθόλου αλλά απεναντίας προσπάθησαν να με παρηγορήσουν, αποφάσισα να μάθω ρώσικα, τη γλώσσα της μεγάλης πατρίδας του σοσιαλισμού. Αγόρασα μια μέθοδο της σειράς Assimil, με δίσκους. Αγόρασα και από το φίλο μου το Θόδωρα ένα πικάπ, γιατί αυτός σκόπευε να αγοράσει ένα καλύτερο. Αγόρασα και κάποια παραμύθια που ήταν εύκολα, ενώ στο στρατό έκανα κάποια μαθήματα στη Λάρισα με τον Χριστόφορο Τσέρτικ, δάσκαλο που είχε χρηματίσει αξιωματικός στον τσαρικό στρατό. Ήταν όμως αριστερός.   

  Ο πατέρας μου, όταν ήμουν στο σχολείο μου έλεγε να κοιτάζω τα μαθήματά μου και όχι τα αγγλικά. Τα αγγλικά δεν ήταν σχολικό μάθημα, λόγω έλλειψης καθηγητών της αγγλικής. Μια χρονιά μόνο κάναμε αγγλικά, όταν ήμουν στην τρίτη γυμνασίου.

  –Είντα τα διαβάζεις τα αγγλικά, θα έλθουνε οι ρώσοι να σφάξουνε τους αμερικάνους (ακριβώς έτσι) και θα σου είναι άχρηστα, μου έλεγε συνέχεια.

  Ήμουν πια φοιτητής στο Τμήμα Αγγλικών Σπουδών. Το δεύτερο καλοκαίρι των διακοπών μου κατέβηκα με το Assimil των ρώσικων.

  –Άστα τα ρώσικα, να διαβάζεις τα μαθήματά σου.

  Τα αγγλικά ήταν τώρα τα μαθήματά μου.

  -Καλά, εσύ δεν μου έλεγες όταν ήμουν στο γυμνάσιο να διαβάζω τα μαθήματά μου και όχι τα αγγλικά, γιατί θα έλθουν οι ρώσοι να σφάξουν τους αμερικάνους; Ε, λοιπόν προετοιμάζομαι γι’ αυτή τη στιγμή, τον αποστόμωσα εγώ.

  Ένας φίλος του ξαδέλφου και συγκάτοικού μου, του Γιώργη του Ψαρουδάκη, του ζήτησε να του αγοράσει μια μέθοδο ιταλικής γλώσσας. Νομίζω ήταν τότε δάσκαλος στην Ιταλία, έχω ξεχάσει το όνομά του. Ως πιο ειδικός ανέλαβα να την αγοράσω εγώ. Πριν την παραδώσω της έριξα μια ματιά. Με έκπληξη είδα ότι ήξερα πάνω από τις μισές λέξεις, από αγγλικά και γαλλικά. Έτσι αποφάσισα να μάθω και ιταλικά, για να μπορώ να διαβάζω και τα λιμπρέτα στις ιταλικές όπερες. Τελικά διάβασα ένα μυθιστόρημα, μια σχολική ιστορία για την αρχαία Ελλάδα και την αρχαία Ρώμη, κάπου 70 σελίδες από το «Όνομα του Ρόδου», και αργότερα την ιταλική μετάφραση ενός μυθιστορήματος μιας ιρλανδής που αναφερόταν στις προσπάθειες ενός ζευγαριού να κάνουν παιδί, ένα θέμα σοβαρό που όμως το πραγματευόταν με πολύ χιούμορ. Ακόμη ένα βιβλίο για τα κινήματα της Νέας Αριστεράς του Massimo Teodori, από το οποίο μετάφρασα κάποια αποσπάσματα που δημοσιεύτηκαν στην «Επιθεώρηση της Νέας Αριστεράς» του γκρουπούσκουλου στο οποίο είχα οργανωθεί μετά την μεταπολίτευση. Επίσης διάβασα και αρκετά κείμενα στα ιταλικά από τα «Κρητικά Χρονικά» για το βιβλίο μου «Η λαϊκότητα της κρητικής λογοτεχνίας».

  Τελειώνοντας το πανεπιστήμιο ήξερα πέντε γλώσσες. Ήξερα κυρίως να τις διαβάζω, γιατί αυτό ήταν που με ενδιέφερε πρώτιστα, να μπορώ να διαβάζω ξένα βιβλία.

  Θυμάμαι ήταν το καλοκαίρι που είχα απολυθεί από το στρατό. Στην παραλία της Ιεράπετρας είχα πιάσει κουβέντα με ένα νεαρό ισπανό τουρίστα, περίπου στην ηλικία μου. Δεν ήξερε αγγλικά, και έτσι αυτός μιλούσε ισπανικά κι εγώ ιταλικά. Καταλαβαινόμασταν όμως. Θυμάμαι που αυτός έλεγε hermano και εγώ fratello, καταλάβαινα όμως από τα συμφραζόμενα ότι μιλούσε για τον αδελφό του. Έτσι αποφάσισα να μάθω και ισπανικά.

  Τότε ήμουν ερωτευμένος με μια μαθήτριά μου στο φροντιστήριο που δίδαξα τεταρτοετής. Επτά χρόνια διαφορά ηλικίας δεν ήταν πάρα πολλά. Δυστυχώς αυτή ήταν ερωτευμένη με τον φιλόλογό της, κι εγώ ήμουν απλά ένας άλλος καθηγητής της τον οποίο εκτιμούσε. Ξεκινήσαμε μια αλληλογραφία όταν ήμουν στο στρατό και βλεπόμασταν κάπου κάπου όταν απολύθηκα. Είχαμε και κάτι κοινό, τη χρονιά που απολύθηκα πέρασε αγγλική φιλολογία. Μελλοντική συνάδελφος. Αργότερα δίδαξε και στο φροντιστήριο που τη γνώρισα.

  Όχι, δεν ήθελε να τα φτιάξουμε. Εγώ όμως ήθελα να την εντυπωσιάσω, και ο πιο κατάλληλος τρόπος που βρήκα ήταν να αυξήσω τις ξένες γλώσσες που ήξερα. Αγόρασα μια σειρά από τα Teach yourself books, και την έπαιρνα περίπου κάθε βδομάδα τηλέφωνο για να της πω ότι έμαθα και μια καινούρια γλώσσα. Τόσο χρόνο μου έπαιρνε να διαβάσω το κάθε βιβλίο της σειράς. Εντυπωσιαζόταν, αλλά όχι μέχρι το σημείο που ήθελα εγώ. Έτσι έμαθα πορτογαλικά, σουηδικά, ολλανδικά, σερβοκροάτικα, τσέχικα, βουλγαρικά και ολλανδικά. Θυμάμαι πρωτοδιορισμένος στην Κάσο που είχα πάρει μια ολλανδική εφημερίδα και μπορούσα και καταλάβαινα αυτά που διάβαζα, παρά τις άγνωστες λέξεις. Κι αυτό γιατί μοιάζουν πολύ με τα γερμανικά. Τα ρώσικα επίσης με βοήθησαν πολύ στα σερβοκροάτικα, στα τσέχικα, στα βουλγάρικα, ακόμη και τα ρουμάνικα, κατά το ήμισυ σλάβικα και κατά το ήμισυ ιταλικά. Τα σουηδικά όμως ήταν δύσκολα. Θυμάμαι που διάβασα το τελευταίο κείμενο του βιβλίου, Askungen, η σταχτοπούτα.

  Εδώ πρέπει να πω ότι δεν περιορίστηκα μόνο στα tech yourself books αλλά αγόρασα και άλλα βιβλία. Στα σερβοκροάτικα είχα αγοράσει και διαβάσει ένα ολόκληρο reader. Σχεδόν αμέσως μετά αγόρασα και όσα βιβλία βρήκα στη σειρά Assimil, από την οποία ξεκίνησα τα ρώσικα, αλλά και άλλα. Στα σουηδικά βρήκα μια σειρά με δίσκους. Πιο πριν είχα αγοράσει τους «Διαλόγους», εκείνη τη σειρά με τις κασέτες, για να έχω μια εικόνα της προφοράς. Θυμάμαι που έβαλα έναν ολλανδό που συνάντησα στην Κρήτη και μου διάβασε κάποια κείμενα από το teach yourself books και τα ηχογράφησα, και έναν τσέχο, στην Αθήνα αυτόν, για τα τσέχικα.

  Τις γλώσσες τις μάθαινα όχι για να κάνω φιγούρα αλλά για να μπορώ να διαβάζω βιβλία. Γρήγορα συνειδητοποίησα ότι θα έπρεπε να αφιερώσω πάρα πολύ χρόνο για να μάθω αυτές τις γλώσσες σε τέτοιο επίπεδο που να μπορώ να διαβάζω βιβλία· έτσι αποφάσισα να τις εγκαταλείψω.

  Με μια εξαίρεση: τα πορτογαλικά.

  Τα πορτογαλικά μοιάζουν πάρα πολύ με τα ισπανικά, καθώς είναι λατινογενής γλώσσα. Το teach yourself books της πορτογαλικής το είχα διαβάσει σε τρεις μέρες. Το ξαναδιάβασα σε δυο μέρες λίγα χρόνια μετά, για να διαβάσω το Parapsicologia experimental  του βραζιλιάνου Ernani Guimaraes Andrade, βιβλίο που χρησιμοποίησα στη βιβλιογραφία του δικού μου «Παραψυχολογία, μύθος ή πραγματικότητα» (Θυμάρι 1981 και 1991). Ελάχιστες ήταν οι άγνωστες λέξεις που συναντούσα, και σχεδόν όλες τις καταλάβαινα από τα συμφραζόμενα. Αργότερα διάβασα και ένα αστυνομικό μυθιστόρημα που βρήκα σε ένα βιβλιοπωλείο με παλαιά βιβλία στο Παρίσι. Από εκεί αγόρασα και τα «Καμάκια» του Βασιλικού, βιβλίο το οποίο απόλαυσα ιδιαίτερα. Πολλά χρόνια αργότερα κατέβασα από το διαδίκτυο μικρά κείμενα το Πάουλο Κοέλιο, από τα οποία διάβασα μερικά.

  Στα ρώσικα διάβασα τρία βιβλία, τα «Παιδικά χρόνια» του Γκόρκι, την «Άννα Καρένινα» του Τολστόι και τους «Αδελφούς Καραμαζώφ» του Ντοστογιέφσκι. Με εξαίρεση τους «Αδελφούς Καραμαζώφ» που τους διάβαζα για τρίτη φορά, τα υπόλοιπα ήταν για πρώτη φορά. Είχα και το ελληνικό κείμενο που το συμβουλευόμουνα πότε πότε, όταν πλήθαιναν οι άγνωστες λέξεις. Διάβασα και καμιά εκατοστή σελίδες από τον «Πόλεμο και Ειρήνη», αλλά διάφορες άλλες υποχρεώσεις με έκαναν να σταματήσω. Θα ήθελα να το διαβάσω και στο πρωτότυπο, ένα μυθιστόρημα που θεωρώ αξεπέραστο, όπως και την 9^η του Μπετόβεν στη μουσική. Αμφιβάλλω όμως αν θα τα καταφέρω.

  Φοιτητής προπονούσα τα γαλλικά μου μεταφράζοντας. Μετάφρασα από τα γαλλικά το «Question de Methode» το οποίο είναι η εισαγωγή στο Critique de la raison dialectique του Σαρτρ και το «Η φιλοσοφία στον αιώνα της ελληνικής τραγωδίας», γαλλική μετάφραση από το έργο του Νίτσε. Από τα αγγλικά μετάφρασα επίσης και μια μελέτη του Μωρίς Γκαστόν για τον Σαρτρ. Φυσικά έμειναν στο συρτάρι. Επαγγελματικά μετάφρασα αργότερα κάμποσα βιβλία τα οποία παραθέτω στο βιογραφικό μου, τα περισσότερα από τα αγγλικά. Από τα γερμανικά μετέφρασα το «Η κοινωνική ψυχολογία της εργατικής τάξης» του Gerhard Vinnai για τις εκδόσεις Αναγνωστίδη, πρόταση δική μου και πρώτη μου επαγγελματική μετάφραση, αργότερα το «Η πίσω όψη του Καθρέφτη» του Κόνραντ Λόρεντς», βιβλίο που με έκανε φαν της ηθολογίας, και το «Αγάπη και μίσος» του Ειρηναίου Άιμπλ-Άιμπεσφελντ, με πρόταση δική μου. Από τα γαλλικά μόνο ένα εφηβικό, της σειράς «15 αρχαιολογικές περιπέτειες» των εκδόσεων Παπαδόπουλος που αναφερόταν στην περιοχή γύρω από τη Μεσοποταμία.

  Πριν διοριστώ φιλόλογος στην Κάσο είχα διαβάσει τα «Εκατό χρόνια μοναξιάς» του Μάρκες, βιβλίο το οποίο διάβασα αμέσως μετά και στα ισπανικά. Ενθουσιάστηκα. Αφήνω παραγγελιά στη «Φωλιά του βιβλίου» να μου φέρουν όσα βιβλία μπορούσαν του Μάρκες, για να τα πάρω το Πάσχα που θα ερχόμουν στην Αθήνα. Ήμουν στην Κάσο όταν έμαθα ότι ο Μάρκες τιμήθηκε με το Νόμπελ. Ενθουσιάστηκα, αλλά υποψιάστηκα και τη συνέχεια. Όταν το Πάσχα πήγα στην Αθήνα ο υπάλληλος μου είπε ότι τα έφεραν μεν, αλλά δεν με περίμεναν να τα πάρω γιατί υπήρχαν άλλοι υποψήφιοι αγοραστές. Στενοχωρήθηκα, αλλά παρηγορήθηκα με την Ιζαμπέλ Αλλιέντε, της οποίας διάβασα κάμποσα βιβλία στο πρωτότυπο. Η στρωτή της γλώσσα με διευκόλυνε, ενώ παράτησα μετά την πρώτη σελίδα το «Φθινόπωρο ενός πατριάρχη» του Μάρκες, στο οποίο η πρώτη τελεία που συναντά κανείς είναι και η τελευταία στο βιβλίο. Το διάβασα βέβαια στα ελληνικά, όπως και πολλά άλλα του.

  Παίρνοντας μετάθεση από την Κάσο, το 1983, είχα αποφασίσει να μάθω κινέζικα. Αγόρασα τη δίτομη σειρά Assimil, με κασέτες. Κάθε μέρα, πηγαίνοντας και γυρνώντας από το 3^ο Λύκειο Νίκαιας όπου είχα τοποθετηθεί (είχα νοικιάσει στη Νέα Σμύρνη, κοντά στο φίλο μου και τέως συγκάτοικο Γιώργη Παπαδάκη) άκουγα τις κασέτες. Τέλειωσα και τους δυο τόμους, και αργότερα ανακάλυψα σε ένα βιβλιοπωλείο και δυο τόμους της σειράς Practical Chinese reader.

  Ένας ακόμη τρόπος για να βελτιώσω τις γλώσσες μου ήταν να βλέπω ταινίες. Το ξεκίνησα ήδη στη δεκαετία του ’70 βλέποντας ρώσικες ταινίες, όσο πιο πολλές μπορούσα. Το 1980 που απέκτησα τηλεόραση άρχισα να βλέπω ταινίες και από την τηλεόραση. Αρχές της δεκαετίας του ’90 άρχισα να παρακολουθώ στην τηλεόραση λατινοαμερικάνικα σήριαλ για να βελτιώσω τα ισπανικά και τα πορτογαλικά μου. Καρπός αυτής της «μαθητείας» υπήρξε ένα μικρό μελέτημα που δημοσιεύτηκε το 1993 στο περιοδικό «Διαβάζω» με τον τίτλο «Κοινοί τόποι σε δέκα λατινοαμερικάνικα σήριαλ». Ναι, τόσα ήταν τα σήριαλ που είχα δει σε περίπου μια διετία.  

  Και ενώ στόχος μου με τις γλώσσες ήταν να μπορώ να διαβάζω βιβλία, μελέτες και άρθρα που με ενδιαφέρουν, τελικά εκεί που πραγματικά αξιοποίησα τη γλωσσομάθειά μου ήταν με τις ταινίες. Είδα ταινίες αγαπημένων μου ιρανών σκηνοθετών ντουμπλαρισμένες στα ρώσικα και στα ιταλικά, και με ιταλικούς και πορτογαλικούς υπότιτλους. Το καλοκαίρι που μας πέρασε (2014) είδα μια γιαπωνέζικη ταινία, τη Samurai cat, την οποία ήθελα να δω οπωσδήποτε, με κινέζικους υπότιτλους. Και βέβαια έχω δει κάποιες κινέζικες ταινίες που με ενδιέφεραν, επίσης με κινέζικους υπότιτλους.

  Η δεύτερη μεγάλη μαθητεία μου στις γλώσσες ξεκίνησε το 1993, με το διδακτορικό μου. Πήρα τρία χρόνια εκπαιδευτική άδεια για την εκπόνησή του (Αφηγηματικές τεχνικές, την υποστήριξα το 1996), και στα μεσοδιαστήματα από το διάβασμα και το γράψιμο ασχολιόμουν με τις γλώσσες. Σαν δημόσιος υπάλληλος μπορούσα να παρακολουθήσω δωρεάν μαθήματα στο Ινστιτούτο Διαρκούς Επιμόρφωσης που τότε συνεργαζόταν με το Γαλλικό Ινστιτούτο και το Ινστιτούτο Γκαίτε. Έδωσα κατατακτήριες εξετάσεις. Στο Γαλλικό Ινστιτούτο κατατάχτηκα στο superieure II. Τον επόμενο χρόνο, τελειώνοντας το superieure III, πήρα και επάρκεια, η τελευταία χρονιά που δόθηκε με το superieure. Στο Γκαίτε κατατάχτηκα στο Mittelstufe. Σε τρία χρόνια πήρα το δίπλωμα. Όμως στο Kleines Sprachdiplom, μετά από δυο χρόνια, απέτυχα, καθώς παρακολούθησα περίπου τα μισά μαθήματα, επειδή η εκπαιδευτική μου άδεια είχε τελειώσει και ήμουν αποσπασμένος στο γραφείο του εποπτεύοντος καθηγητή Θόδωρου Γραμματά.

  Παράλληλα με τα γαλλικά και τα γερμανικά έκανα ιδιαίτερα μαθήματα στα ισπανικά από τη νύφη του Νίκου του Καφαντάρη που μας έβαψε το σπίτι, τη Sonia Stoyanova.

  –Θα μου κάνει καλή τιμή; Τον ρωτάω.  Ήμουν τότε σε μεγάλα έξοδα με το σπίτι.

  –Μα και βέβαια.

  Έκανα δύο χρόνια ιδιαίτερα, μια ώρα τη βδομάδα. Στο χρόνο πάνω έδωσα Superior και φυσικά κόπηκα. Τότε τα διπλώματα ήταν μόνο Superior και Basico. Χρόνια αργότερα, με άλλα κίνητρα, ξαναδιάβασα τα βιβλία που είχα για το Superior. Πάλι κόπηκα. Στη γλώσσα, με ένα κείμενο από τον Δον Κιχώτη, έπιασα 20 στα 20 στο λεξιλόγιο. Αλλά η γραμματική ήταν πολύ δύσκολη. Έπεσα όμως κοντά στη βάση στις άλλες ενότητες. Καθώς είχε θεσπιστεί και το Intermedio είπα να μην πάει χαμένο το διάβασμα και έδωσα και εκεί εξετάσεις, αφού είδα ότι είχα αποτύχει στο Superior. Στο αντίστοιχο κείμενο για τη γλώσσα έπιασα κάπου 15 στα είκοσι. Το λεξιλόγιο ήταν για κάτι κουζινικά και τρόφιμα. Όμως το πήρα.

  Ξεκινώντας το διδακτορικό πήγα να γραφτώ στα μαθήματα που έκανε ο Σύνδεσμος Φιλίας Ελλάδας-Κίνας. Καθηγητής ήταν ο Zhu Shengpeng, επίκουρος καθηγητής και πρόεδρος του Τμήματος Νεοελληνικών Σπουδών του πανεπιστημίου της Σαγκάης. Καθώς είχα διαβάσει μόνος μου τα δυο πρώτα βιβλία που διδάσκονταν στο preliminary γράφτηκα κατευθείαν στο intermediate

  Μιάμιση ώρα δυο φορές τη βδομάδα δεν ήταν καθόλου αρκετός χρόνος για να τελειώσουμε το βιβλίο, έτσι το intermediate το τελειώσαμε σε τέσσερα χρόνια. Δεν μαθαίναμε να γράφουμε, απλά να διαβάζουμε. Μπορούσα όμως να γράφω σε περιβάλλον dos (μιλάμε για 1993) χάρη σε ένα πρόγραμμα που μου έδωσε ο συμμαθητής μου Παναγιώτης Παντάκας. Αργότερα μου είπε και για το njstar, ένα πρόγραμμα για windows που έφτιαξαν κάποιοι κινέζοι μετανάστες στην Αυστραλία. Πιο ύστερα αγόρασα και την πλήρη έκδοση, κάπου 80 ευρώ, η οποία έδινε και τη μετάφραση λέξεων. Πριν λίγες μέρες διαπίστωσα ότι επικολλώντας ένα κείμενο στα παραδοσιακά κινέζικα των ταϊβανέζων το μετατρέπει αυτόματα σε απλοποιημένα κινέζικα της ενδοχώρας.

  Με τον συμμαθητή μας τον Αργύρη πήγαμε και αρκετές ταβέρνες. Το ωφέλιμον μετά του τερπνού.

  Και όχι μόνο.

  Τα μαθήματα γινόντουσαν κάθε Τρίτη και Πέμπτη, σε μια πολυκατοικία στην Ακαδημίας όπου ήταν και το γραφείο του Σημίτη, νομίζω στο νούμερο 35. Μετά το μάθημα της Τρίτης πήγαινα στο σύλλογο των γεραπετριτών, στη Ναυαρίνου. Φαγητό, κρασάκι, μουσική. Την Πέμπτη το ίδιο, αυτή τη φορά στη σύλλογο των Στειακών, στη Βουκουρεστίου.

  Τα κινέζικα είναι πολύ δύσκολη γλώσσα. Πολλές φορές έχω σκεφτεί ότι αν αντί για τα κινέζικα είχα ασχοληθεί με τις γλώσσες που παράτησα, θα τις ήξερα όλες πολύ καλύτερα από ό,τι τα κινέζικα. Όμως για να εμβαθύνεις στην φιλοσοφία της γλώσσας πιστεύω ότι πρέπει να μάθεις οπωσδήποτε μια γλώσσα μη αλφαβητική. Λίγους μόλις μήνες αφότου καταπιάστηκα με τα κινέζικα μπόρεσα να κατανοήσω αρκετά πράγματα, κάνοντας μάλιστα και κάποιες διορθώσεις σε Σωσύρ και Μπαμπινιώτη τους οποίους είχα διαβάσει πρόσφατα. Καρπός αυτής της κατανόησης ήταν ένα μικρό κείμενο που δημοσιεύτηκε πέντε χρόνια αργότερα στην «Νεοελληνική Παιδεία» με τίτλο «Πάνω σ’ ένα ξένο σχήμα: σκέψεις και σχόλια για τη γλώσσα».

  Καθώς τα κινέζικα είναι δύσκολη γλώσσα υπήρχε μια συνεχής διαρροή μαθητών. Στο τέλος μείναμε μόνοι με την κα Τερέζα, μια μεγαλύτερή μου αρχαιολόγο η οποία είχε την εμμονή ότι τόσο οι έλληνες όσο και η ελληνική γλώσσα κατάγονται από τους κινέζους και τα κινέζικα. Συγγνωστή η εμμονή της λόγω της μεγάλης αγάπης της για τον κινέζικο πολιτισμό, τον οποίο είχε μελετήσει και είχε δημοσιεύσει κάμποσα βιβλία πάνω σ’ αυτόν. Καθώς τα δίδακτρά μας δεν έφταναν να πληρώσουν την καθηγήτρια που μας έκανε μάθημα (μετά τον κο Zhu είχαν έλθει άλλοι τέσσερις) αναγκαστήκαμε να σταματήσουμε τα μαθήματα. Βρισκόμασταν τότε στο 5^ο κεφάλαιο του 6^ου και τελευταίου βιβλίου, advanced level. Από τότε κάνω κατά καιρούς επαναλήψεις και βλέπω κινέζικα σήριαλ και ταινίες. Δεν ξέρω αν καταφέρω ποτέ να τα βελτιώσω, θα καταβάλω όμως κάθε προσπάθεια να τα συντηρήσω. Η αγάπη μου για το διάβασμα δεν μπορεί να ξεπεραστεί από την αγάπη μου για τις γλώσσες, και έτσι ο χρόνος που μπορώ να διαθέτω γι’ αυτές, όπως και για ταινίες και τη λύρα, αναγκαστικά είναι περιορισμένος

  Η αγάπη μου για τα κινέζικα με οδήγησε και στην αγάπη μου για το κινέζικο θέατρο. Αλλά για αυτό σκοπεύω να μιλήσω αλλού. Εδώ μόνο μπορώ να πω ότι, καθώς μαζί με το κινέζικο θέατρο άρχισα να μελετώ και το γιαπωνέζικο, θέλησα να μάθω και γιαπωνέζικα. Είχα δει μια σειρά με βασικά ιαπωνικά στην εκπαιδευτική τηλεόραση και είχα διαβάσει ενάμισι τόμο της Assimil. Ήμουν έτοιμος και να γραφτώ στα μαθήματα της Πανεπιστημιακής Λέσχης όταν έσπασα έναν σπόνδυλο, έμεινα ένα μήνα στο κρεβάτι, και συνειδητοποίησα ότι αυτό που πήγαινα να κάνω ήταν τρέλα. Έτσι τα παράτησα.

  Και με τα αραβικά ασχολήθηκα το 2005. Όμως ήταν η πρώτη φορά που σήκωσα τα χέρια ψηλά, ήταν πολύ δύσκολο να τα βγάλω πέρα μόνος μου. Μια φίλη μου έδειξε κάποια πράγματα, έμαθα κάποιες λέξεις, κάμποσα πράγματα για τη γλώσσα, και μέχρι εκεί.

  Όμως έγινε μια εξαργύρωση της προσπάθειας. Πηγαίνοντας στον Ελευθερουδάκη για να αγοράσω την Assimil βρήκα μπροστά στο ταμείο μια σειρά cd για προετοιμασία για τα διπλώματα των αγγλικών. Αγόρασα αυτά για το proficiency.

  O γιος μου μόλις είχε περάσει στην Πάντειο. Το Lower το είχε πάρει, αλλά με ένα χρόνο μόλις διάβασμα δεν κατάφερε να πάρει το proficiency. Καθώς είναι κομπιουτεράς, ήξερα ότι θα του ήταν πιο εύκολο να μάθει με τα cd από ό,τι με τα βιβλία. Έκανε τις ασκήσεις, εγώ καθόμουν δίπλα του σιωπηλός, και όταν τέλειωνε του εξηγούσα τα λάθη που του έβγαζε το πρόγραμμα. Έτσι έμαθε γραμματική, βελτίωσε το λεξιλόγιό του, και δεν έδειχνε πια απρόθυμος να γράφει εκθέσεις, τις οποίες του διόρθωνα.

  Στις εξετάσεις έγραψε βέβαια τη βάση σε όλες τις ενότητες, όμως στα προφορικά έσκισε. Το θέμα που διάλεξε η εξετάστρια για να συζητήσουν ήταν σχετικά με υπολογιστές και πληροφορική, το μάθημα στο οποίο είχε γράψει το μεγαλύτερο βαθμό στης πανελλαδικές, 19,7. Τον ρώτησε για πράγματα που ήθελε να μάθει, της τα εξήγησε, και τελειώνοντας την εξέταση του είπε και ευχαριστώ. Καθώς του έβαλε good, πήρε το proficiency όχι με pass αλλά με good. Παρεμπιπτόντως, με good είχα πάρει κι εγώ το δικό μου proficiency.  

  Ας το προσθέσω και αυτό, το περασμένο καλοκαίρι (2018) διάβασα δυο ακόμη γλώσσες από κάτι σαν teach yourself books. Την esperanto καθώς με ιντρίγκαρε ο γιος μου και τα македонски, με κίνητρο την πολιτική επικαιρότητα. 

 

Και μια ακόμη, αρχές 2022: Αλβανικά 

Τρεις σλάβικες ακόμη, 2023: Πολωνικά, ουκρανικά και σλοβένικα.