Samuel Edwards (1914-1988), Η γυμνή μάγια

Samuel Edwards (1914-1988), Η γυμνή μάγια (μετ. Όθ. Αργυρόπουλος), Ενωμένοι Εκδότες, Αθήναι χχ, σελ. 264

  Είναι από τα βιβλία που είχα μαζέψει στα μαθητικά μου χρόνια. Δεν θυμόμουνα να το είχα αγοράσει και το επιβεβαίωσα: είναι το ξαδέλφου μου του Γιώργη του Τζανετάκη, που μου το δάνεισε να το διαβάσω. Ξέχασε να μου το ζητήσει. Εγώ, βλέποντας κάποιες υπογραμμίσεις («Μονάχα εκείνοι που είναι σε θέση ν’ αυτοπειθαρχούν είναι οι πραγματικά ελεύθεροι άνθρωποι»), υποθέτω ότι διάβασα κάποιες σελίδες στην αρχή και μετά το παράτησα. Ίσως να μην το βρήκα ενδιαφέρον. Έχουν περάσει τόσα χρόνια, πού να θυμάμαι. Κατεβαίνοντας στην Κρήτη φέτος το καλοκαίρι είπα να το διαβάσω και αυτό, καθώς έχω αρχίσει σιγά σιγά να διαβάζω βιβλία που αγόρασα αλλά δεν διάβασα εκείνη την εποχή, όπως π.χ. τους «Αντάρτες» του Μπαλζάκ, που ανακάλυψα ότι οι εκδότες του ακολούθησαν την τακτική που ακολουθούν σήμερα οι εταιρείες διανομής ταινιών, δηλαδή του άλλαξαν τον τίτλο. Ο αρχικός του ήταν «Οι Σουάνοι», το πρώτο μυθιστόρημα του Μπαλζάκ. Και δεν ήταν «αντάρτες», λέξη που για μένα έχει πάντα θετικές συνδηλώσεις, αλλά οι αντεπαναστάτες στη γαλλική επανάσταση.

  Βλέποντας το όνομα του Γκόγια (ήξερα βέβαια για τον μεγάλο ισπανό ζωγράφο) σκέφτηκα ότι ήταν μια βιογραφία του. Διαβάζοντάς το όμως είδα ότι το έργο απλά επικεντρώνεται στη σχέση του με την Μαρία Καγετάνα, δούκισσα της Άλμπα. Ξεκινάει βέβαια από τα παιδικά του χρόνια, όμως σταματάει λίγο μετά το θάνατό της.

  Τελικά είναι ένα ερωτικό μυθιστόρημα, βασισμένο, όπως γράφουν οι ταινίες, «σε πραγματικά γεγονότα». Συναρπαστικό, συγκινητικό, πολύ μου άρεσε. Και οι δυο ήρωες προσωπογραφούνται αρκετά πιστά, με τον παρορμητικό και πεισματάρικο χαρακτήρα τους.   

 Να το γράψω ακόμη μια φορά: πιο πολλή ιστορία έχω μάθει από μυθιστορήματα και (αυτο)βιογραφίες παρά από επίσημα εγχειρίδια. Έμαθα για παράδειγμα πώς κατέκτησε ο Ναπολέων την Ισπανία: χωρίς να πέσει τουφεκιά, γιατί ο πρωθυπουργός και ο ουσιαστικός κυβερνήτης της χώρας, παρακινούμενος από θαυμασμό για τον πρωθύπατο αλλά και βλέποντας το μάταιο μιας αντίστασης στον πανίσχυρο γαλλικό στρατό, έστειλε τα στρατεύματά του στα σύνορα της Πορτογαλίας, με αποτέλεσμα ο γαλλικός στρατός να προελάσει χωρίς να πέσει τουφεκιά. Όμως ο πρωθυπουργός λογάριαζε χωρίς τον ξενοδόχο, δηλαδή τον ισπανικό λαό που αντιστάθηκε στον κατακτητή. Ο πίνακας του Γκόγια με την εκτέλεση ισπανών πατριωτών είναι ίσως ο πιο γνωστός στο είδος του μετά την Γκουέρνικα, «παντοτινό όνειδος για τη Γαλλία».

  Όταν διαβάζω ένα μυθιστόρημα βλέπω και τις ταινίες που έχουν γυριστεί με βάση αυτό, είτε σαν περίπου πιστές μεταφορές είτε απλά εμπνευσμένες απ’ αυτό. Έτσι είδαμε και τη «Γυμνή μάγια» (1958) σε σκηνοθεσία Henry Koster, με την Άβα Γκάρντνερ. Περιέργως όμως, διαβάζοντας εκ των υστέρων τη βικιπαίδεια και το IMDb, δεν είδα να υπάρχει το όνομα του Έντουαρντς στους writers, αν και η φωτογραφία της Άβα Γκάρντνερ φιγουράρει στο εξώφυλλο του βιβλίου, ενώ υπάρχουν και δυο ένθετες φωτογραφίες της. Είναι μια όσο πιο πιστή μεταφορά θα μπορούσε να γίνει, με αναπόφευκτη βέβαια την παράλειψη επεισοδίων που δεν μπορούν να χωρέσουν στην περίπου δίωρη διάρκεια της ταινίας, κάτι που γίνεται πάντα στη μεταφορά μυθιστορημάτων στην μεγάλη οθόνη. Συγκινητικό, οπερατικό το τέλος με το θάνατο της Καγετάνα, που μου θύμισε τον θάνατο της Βιολέτας στην «Τραβιάτα», ίσως η καλύτερη στιγμή της ταινίας. Και βέβαια η Άβα Γκάρντνερ είναι πιο όμορφη από την πραγματική Καγετάνα, τουλάχιστον όπως τη βλέπουμε στο πορτραίτο που φιλοτέχνησε ο Γκόγια.

  Είδαμε και δυο άλλες ταινίες με θέμα τον Γκόγια.

    Η πρώτη είναι του Κάρλος Σάουρα και έχει τον τίτλο «Γκόγια» (1999), επίσης γνωστή και σαν «Ο Γκόγια στο Μπορντώ». Είναι μια αναδρομή σε διάφορες περιόδους και επεισόδια της ζωής του που ο Γκόγια αφηγείται στην κόρη του Ροζάριο όταν βρίσκεται, γερασμένος πια, στο Μπορντώ. Η ιστορία με τη Μαρία Καγετάνα παρουσιάζεται σε αποσπάσματα, εν είδει ιντερμέτζου, ανάμεσα στα υπόλοιπα επεισόδια. Πολυβραβευμένη ταινία, κατά τόπους πολύ ποιητική, είναι από τις καλύτερες του Σάουρα.

  Η άλλη ταινία είναι του Μίλος Φόρμαν και έχει τίτλο «Τα φαντάσματα του Γκόγια». Η πλοκή είναι εντελώς επινοημένη, με πραγματικό βέβαια το πρόσωπο του Γκόγια. Η Ινές, αγαπημένη του Γκόγια, κατηγορείται ως αιρετική από την ιερά εξέταση και συλλαμβάνεται. Ο Λορέντσο, ένας ιεροεξεταστής, θα τη βιάσει στη φυλακή, όπου θα μείνει χρόνια. Θα γεννήσει μάλιστα και ένα κοριτσάκι το οποίο όμως θα της το πάρουν πριν προλάβει να το θηλάσει και θα το παραδώσουν σε ένα ορφανοτροφείο. Θα αποφυλακισθεί με την κατάληψη της Ισπανίας από τις στρατιές του Ναπολέοντα και τη διάλυση της Ιεράς Εξέτασης.

  Εξαιρετικές οι ερμηνείες της Ναταλί Πόρτμαν και του Χαβιέρ Μπαρδέμ στο ρόλο του Λορέντσο. Πολύ καλός και ο Stellan Skasgård στο ρόλο του Γκόγια.

    Επίσης γυρίστηκε και ένα video adult, σε σκηνοθεσία Joe d’ Amato με τίτλο «Goya, la maja desnuda» (1997). Όχι, το βίντεο αυτό δεν το είδα.

   Τέλος είδα και ένα ντοκιμαντέρ του Robert Hughes «Goya (Crazy like a genius)». O Ρόμπερτ Χιουζ πέρασε κάποιους μήνες σε κώμα, κατά τη διάρκεια των οποίων έβλεπε οράματα σαν τα «φαντάσματα» του Γκόγια. Αυτό τον έκανε να ενδιαφερθεί για τη ζωή και το έργο του. Είδα πολλούς πίνακές του στο ντοκιμαντέρ αυτό, και ένας από τους πιο γνωστούς, που έχει τίτλο «3 Μαΐου 1808», που απεικονίζει εκτελέσεις των εξεγερμένων Μαδριλένων ενάντια στα στρατεύματα του Ναπολέοντα, σχολιάσθηκε δεόντως. Όμως ακούσαμε και βιογραφικά στοιχεία που δεν μας άρεσαν, όπως π.χ. ότι η σχέση του Γκόγια με τη δούκισσα της Άλβας ήταν εντελώς πλατωνική, και η «Γυμνή μάχα» (La maja desnuda, το j στα ισπανικά προφέρεται χ) δεν ήταν η δούκισσα αλλά κάποια ερωμένη του πρωθυπουργού. Αποκλείεται, υποθέτει, να είναι η σαραντάρα τότε δούκισσα που πέθαινε από πυρετό των οστών και φυματίωση, όχι δηλητηριασμένη, όπως είναι η εκδοχή του Έντουαρντς.

  Ακούσαμε και μια ατάκα που μας άρεσε: «Η τέχνη είναι ένα ψέμα στην υπηρεσία της αλήθειας». Εννοείται της αλήθειας του καλλιτέχνη, όπως εκείνος την εννοεί.

  Και από ένα διάλογο ανάμεσα στον Χιουζ και τον ζωγράφο Leon Golub αντιγράφουμε:

  Χιουζ: Είναι τρελός (crazy) σαν καλλιτέχνης και όχι τρελός σαν madman.

  Golub: Είναι τρελός σαν μεγαλοφυΐα.

  Εσείς οι μεγαλοφυΐες, το ξέρετε ότι μπορεί να είσθε τρελοί;   

  Εσείς οι τρελοί, το ξέρετε ότι μπορεί να είστε μεγαλοφυΐες;

  Και οι ιαμβικοί δεκαπεντασύλλαβοι:

Μήπως ιδούν το έργο του και το αναγνωρίσουν (σελ. 62)

Του ήσαν απαραίτητα για τη συντήρησή του (σελ. 64)

Με ύφος που φανέρωνε πόσο λογικευόταν (σελ. 70)

Γύρισε και την κοίταξε με φοβισμένο βλέμμα (σελ. 125)