Μικρά βιβλιοκριτικά κείμενα στα Κρητικά Επίκαιρα.
Μεταθανατίως εκδίδεται από την Ακαδημία Αθηνών η μελέτη του
αείμνηστου Μιχάλη Καυκαλά, «Περί της ευφωνίας της κρητικής διαλέκτου». Η
δημοσίευση είχε εγκριθεί ενόσω ο συγγραφέας ήταν ακόμη εν ζωή, δυστυχώς όμως η
επάρατος νόσος έθεσε τέρμα στο δημιουργικό του έργο, και έτσι δεν πρόλαβε να
χαρεί αυτή την έκδοση. Χωρίς να έχει σπουδάσει γλωσσολογία, έχει προσφέρει ένα
τόσο σημαντικό γλωσσολογικό έργο, κυρίως όσον αφορά την κρητική διάλεκτο, που
θα το ζήλευε και ο πιο άξιος γλωσσολόγος. Το λογοτεχνικό του έργο, το οποίο
έχουμε παρουσιάσει από τις στήλες των Κ.Ε, είναι επίσης πολύ αξιόλογο. Μιχάλη,
ο θάνατός σου ήταν μεγάλη απώλεια για την Κρήτη, και για όλους εμάς που σε
θαυμάζαμε. Για μια ακόμη φορά, ας είναι ελαφρύ το χώμα που σε σκεπάζει.
Παρόλο που έχουν γραφεί πολλά για τη μάχη της Κρήτης ως ιστορικό
γεγονός, η μάχη αυτή έχει απασχολήσει λίγο τη λογοτεχνία μας. Οι ριμαδόροι μας
βέβαια έχουν και εδώ τον πρώτο λόγο. Ο Μιχάλης Βαβουράκης, αλλά και άλλοι,
έχουν γράψει ριζίτικα πάνω σ’ αυτή την μεγαλειώδη στιγμή της νεότερης ιστορίας
μας. Το «Χίτλερ να μην το καυχηθείς» είναι το πιο γνωστό απ’ όλα τα σχετικά
ριζίτικα, που τραγουδιέται στο σκοπό του «Διγενή». Έχουμε επίσης υπόψη μας ένα
διήγημα του Κωστή Φραγκούλη, τον «Κοκοβιό», από τη συλλογή «Στην κόψη του
μαχαιριού». Τώρα έφτασε και στα γραφεία της εφημερίδας μας ένα θεατρικό
μονόπρακτο της πολυγραφότατης Κλεοπάτρας Πρίφτη, την πρόεδρο του ελληνικού
τμήματος της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων του Νίκου Καζαντζάκη. Τίτλος του έργου
είναι «Σκηνές από τη μάχη της Κρήτης». Το ηρωικό πνεύμα και η καρτερία του
κρητικού λαού αποδίδονται τέλεια στην κρητική διάλεκτο. Φαντάζομαι ότι το έργο
αυτό θα παίζεται στο εξής στους διάφορους εορτασμούς για τη μεγάλη αυτή
επέτειο.
Πολύ αξιόλογη είναι η διδακτορική διατριβή του Ιωάννη Μπολανάκη με
τίτλο «Εκκλησία και εκκλησιαστική παιδεία στην Βενετοκρατούμενη Κρήτη». Η
περίοδος της ενετικής κυριαρχίας στο νησί μας έχει απασχολήσει πολλούς
μελετητές. Ο Ιωάννης Μπολανάκης παραθέτει πλούσιο βιβλιογραφικό υλικό, και έχει
χρησιμοποιήσει πολλές ανέκδοτες πηγές. Η διατριβή αυτή έχει υποστηριχθεί στο
αγαπημένο μου Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, όπου υποστήριξα και εγώ
τη δική μου διδακτορική διατριβή, και όπου εργάστηκα ως αποσπασμένος επί
τετραετία. Εποπτεύων καθηγητής ήταν ο κ. Γεώργιος Λεοντσίνης.
Ενώ οι διδακτορικές διατριβές ενδιαφέρουν συνήθως μόνο τους
ειδικούς επιστήμονες, η διατριβή αυτή έχει τμήματα που διαβάζονται ευχάριστα
και από τον μη ειδικό. Από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια βρήκα αυτό με τίτλο
«Πνευματικά αμαρτήματα γυναικών». Όμως δεν κατάλαβα, καλά η πόρνη, καλά η
μαυλίστρα, αλλά και η ανυφαντού εθεωρούνταν αμαρτωλή γυναίκα; Μάλλον δεν μας τα
λένε καλά οι πρόγονοί μας κρητικοί.
Να το και το άλλο έργο, ή μάλλον κεφάλαιο ενός έργου, το ενδέκατο
κεφάλαιο με τίτλο «Η μάχη της Κρήτης-κατοχή», που έχει σαν θέμα τη μάχη της
Κρήτης. Είναι από το μυθιστόρημα του Πέτρου Μαριδάκη με τίτλο «Των Σατύρων και
των Αγίων» (Δωρικός, 2002). Μετά από πέντε ποιητικές συλλογές, σε μια περίοδο
30 τόσο χρόνων, ο Πέτρος Μαριδάκης, υπακούοντας στις επιταγές των καιρών,
ασχολείται με την πεζογραφία. Ένα θέμα του είναι το ίδιο με αυτό του διηγήματος
του Κωστή Φραγκούλη που αναφέραμε πιο πάνω: Πώς ένας αντιήρωας (το πρώτο
κεφάλαιο έχει τίτλο «Το χρίσμα του τρελού), αιρόμενος στο ύψος των περιστάσεων,
μετατρέπεται σε ήρωα. Μόνο που εδώ ο ήρωας πεθαίνει, ενώ στο διήγημα του
Φραγκούλη κερδίζει την εκτίμηση των χωριανών του. Το θέμα μας άρεσε, το ύφος
μας άρεσε, και προ παντός το γεγονός ότι αποφεύγονται οι ακραίοι ιδιωματικοί
τύποι, που θα δυσκόλευαν τον μη κρητικό αναγνώστη.
«Το Ασκύφου Χανίων και τα μνημεία του» είναι το (κρατήστε την
αναπνοή σας) 38ο βιβλίο του Πάρι Κελαϊδή. Δεν ξέρω κανένα, όχι μόνο
κρητικό, αλλά και γενικά έλληνα, που να έχει γράψει τόσα πολλά βιβλία, και
μάλιστα όχι λογοτεχνικά, αλλά βιβλία μελετήματα, που συνεπάγονται μεγάλη
ερευνητική προσπάθεια και φυσικά χρόνο. Στο βιβλίο παρελαύνουν όλα τα εκλεκτά
τέκνα του κεφαλοχωριού αυτού, με τις φωτογραφίες τους, με τα βιογραφικά τους.
Για την οικογένεια Κατσούλη ο συγγραφέας έχει κάνει μάλιστα και διάγραμμα. Επίσης
ιστορείται η συμμετοχή του χωριού στα μείζονα γεγονότα της ιστορίας του νησιού
μας. Ευχόμαστε στο συγγραφέα να τα εκατοστήσει (τα βιβλία) και να τα χιλιάσει
(τα χρόνια).
Πάρις Κελαϊδής και Ευμορφία Βαγιάκη Μπουντουράκη: «Οι κρητικοί
στην επανάσταση του 1821». Πρόκειται για δυο ομιλίες που έκαναν οι παραπάνω
ιστορικοί σε εκδήλωση του Συνδέσμου Κρητών Επιστημόνων, δημοσιευμένες σε ένα
μικρό καλαίσθητο τόμο. Ο Πάρις Κελαϊδής μιλάει για την τόσο αγνοημένη συμβολή
της Κρήτης στην επανάσταση του 1821, όταν, όπως παραδέχεται ο ιστορικός
Κωνσταντίνος Παπαρηγόπουλος, η Κρήτη δέχτηκε άνιση πίεση, καθώς στο έδαφός της
ήταν στρατοπεδευμένος δυσανάλογα μεγάλος αριθμός τουρκικών δυνάμεων.
Η Ευμορφία Βαγιάκη Μπουντουράκη αναφέρεται στη συμβολή κρητών
αγωνιστών σε άλλες μάχες που δόθηκαν εκτός Κρήτης, στον ηρωικό εκείνο αγώνα που
έδωσαν οι πρόγονοί μας και χάρη σ’ αυτόν αποκτήσαμε την ελευθερία μας.
Ιδιαίτερα βαρύ ήταν το τίμημα που πλήρωσαν οι κρητικοί υπερασπιζόμενοι την
Κάσο, το 1924, κατά την καταστροφή του νησιού από τον Χουσεϊν. Σε παράρτημα
υπάρχουν τα βιογραφικά πολλών κρητών αγωνιστών. Και οι δύο ομιλίες είναι
εξαιρετικά ενδιαφέρουσες.
Τα «Κρητικά ανέκδοτα», σε εκδόσεις Σμυρνιωτάκη Κυριακάκη, του
Μιχάλη Πριναράκη, περιέχουν 124 ξεκαρδιστικά ανέκδοτα, πολλά από τα οποία
φαίνεται ότι ήταν πραγματικές ιστορίες. Ο Πριναράκης καταγράφει τα ανέκδοτα στο
ντόπιο ρεθεμιώτικο ιδίωμα, δίνοντας έτσι μια παραπάνω αυθεντικότητα σ’ αυτές
τις ιστορίες. Μάλιστα το βιβλίο συνοδεύεται και με cd, πράγμα που δηλώνει αφενός την
αναγνώριση από το συγγραφέα ότι τα ανέκδοτα είναι στοιχείο προφορικής
επικοινωνίας, όπως το δημοτικό τραγούδι, και κατά την ανάγνωσή τους χάνουν το
διαδραστικό εκείνο στοιχείο του ομαδικού γέλιου, και αφετέρου τη
συνειδητοποίηση ότι καμιά γλωσσική μεταγραφή προφορικού λόγου σε γραπτό κείμενο
δεν είναι ακριβής.
Να δώσουμε ένα σύντομο και
ωραίο:
-Μπάρμπα Μανώλη, μα γιάντα σταυρώνεις το στόμα σου οντε
χασμουριέσαι; ρωτά ένας ανηψός το μπάρμπα του.
-Για να μη μπούνε, μωρέ παιδί μου, οι διαόλοι μέσα μου... του
απαντά χορατατζίδικα ο γέρος.
-Κι εκείνοι, να, μωρέ μπάρμπα, απού ’ναι μέσα σου πώς θα
πορίσουνε;
Γι αυτό το ανέκδοτο να
συμπληρώσουμε, μάλλον να αφαιρέσουμε, το «χορατατζίδικα», γιατί είναι όντως
λαϊκή πεποίθηση ότι όταν χασμουριέται κανείς μπαίνουνε διαόλοι μέσα του. Η μάνα
μου όταν με έβλεπε να χασμουριέμαι, πάντα μου θύμιζε να σταυρώνω το στόμα μου.
Ο Ιωάννης Κότιτσας δεν είναι κρητικός, έχει όμως κρητική καταγωγή.
Και στο βιβλίο του «Ιστορία Tolon
- Μινώα Tolon Ναυπλίας» (Εκδόσεις Φύλλα)
αναφέρεται στην ιδιαίτερη πατρίδα του, στην οποία είχαν κατοικήσει παλιά πολλοί
κρητικοί (128 οικογένειες) Αναφέρεται στο όνομά της, που προέρχεται από κάποιον
καταλανό ονόματι Tolon
(κάποιοι καταλανοί είχαν προσκληθεί ως μισθοφόροι από τους βυζαντινούς για να
αντιμετωπίσουν τους φράγκους) και στην ιστορία της στα επόμενα χρόνια.
Διεξοδικά αναφέρεται στην κατοχική περίοδο, καθώς και σε αναμνήσεις του
συγγραφέα, ο οποίος είναι συνταξιούχος δάσκαλος. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει
πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον βιβλίο από κάθε άποψη.
Έχουμε παρουσιάσει επανειλημμένα τις «Κρητικές μαντινάδες, ρίμες
και ριζίτικα» του Μιχάλη Βαβουράκη, ώστε τώρα θα περιοριστούμε απλά να
γνωστοποιήσουμε την πέμπτη έκδοσή της, όπως πάντα βελτιωμένη και συμπληρωμένη.
Και μόνο ο αριθμός της έκδοσης δείχνει πόσο αρέσει αυτό το βιβλίο. Ο Βαβουράκης
είναι από τους τελευταίους μεγάλους λαϊκούς ποιητές, οι οποίοι με την προϊούσα
αστικοποίηση της ζωής μας, και με τη χώρα μας να μπαίνει στη μέγγενη της
παγκοσμιοποίησης, σίγουρα θα εκλείψουν το επόμενο μισό του αιώνα μας. Και ενώ
υπάρχουν ακόμη αρκετοί μαντιναδολόγοι, στιχουργοί στο ανομοιοκατάληκτο ριζίτικο
είναι ελάχιστοι.
Δείγμα της λυρικής του ευαισθησίας το παρακάτω:
Η Κρήτη ανατρίχιασε
κι όλος ο κόσμος σειέται
και η θάλασσα σαν το θεριό
τ’ ανήμερο βρυχιέται,
Αέρας απ’ τη μάνιτα
αδυνατά σφυρίζει,
κι ο ουρανός ανάκατος
και βρέχει και χιονίζει.
Πετά αστραπές, παίζει βροντές
και ρίχνει αστροπελέκια.
Γιατί ’φυγε παντοτινά
ο Νίκος Καζαντζάκης
Κρήτη, ο Καζαντζάκης ζει.
Αντώνη Σανουδάκη, HΑνωγειακή γυναίκα στην αντίσταση»
Κ.Ε,
Απρίλης 1992
• Πολυγραφότατος ο Αντώνης
Σανουδάκης, μας στέλνει το 30ο βιβλίο του (να τα εκατοστήσει) με τίτλο «Η
ανωγιανή γυναίκα στην αντίσταση».
Ο Αντώνης Σανουδάκης, ως
γνωστόν, από προηγούμενες βιβλιοπαρουσιάσεις μας, έχει αναλάβει το επίπονο
έργο, για το οποίο θα τον ευγνωμονεί η ιστορία και οι ιστορικοί του μέλλοντος,
να διασώσει τις μαρτυρίες των αγωνιστών της εθνικής αντίστασης. Μέχρι τώρα,
όμως, οι μαρτυρίες που είχε καταγράψει ήταν μαρτυρίες αντρών, όπως ο καπετάν
Μπαντουβάς, ο Αδάμης Κρασανάκη, ο Μιχάλης Μεταξάκης, ο Γιώργης Τυράκης, ο
καπετάν Χναράκης, ο Σήφης Μηλιαράκης, ο Καπετάν Κατσιφάρης, ο Νίκος Μαυράκης, ο
Γιάννης Χρονάκης. ο Κωστής Πετράκης, και ο Ζαχαρίας Μπαντουβάς. Δίπλα σ' αυτές
το έξοχο «Η Μάχη της Κρήτης και το Μεσανατολικό ζήτημα».
Στο τελευταίο όμως έργο του, ο
Αντώνης Σανουδάκης καταγράφει τις αναμνήσεις μιας γυναίκας, της Χαρίκλειας
Δραμουντάνη-Στεφανογιάννη γυναίκας του καπετάν Γιάννη Δραμουντάνη, αρχηγού της
αντίστασης στα Ανώγεια, που εκτελέστηκε από τους Γερμανούς. Πολύ ενδιαφέρον
βιβλίο, γιατί η συμμετοχή της γυναίκας στην αντίσταση δεν έχει φωτισθεί όσο
έπρεπε. Ακόμη είναι η ιδιαίτερη γυναικεία οπτική, με τις δικές της ευαισθησίες,
που βλέπει τον αγώνα από τη σκοπιά του «αδύναμου» φύλου. Ο ατόφιος κρητικός
λόγος της κας Δραμουντάνη δίνει μια πρόσθετη χάρη στην αφήγηση της.15-3-05
Δρ. Ε.Δ. Εμμανουήλ Ανδριανάκης, Μια ζωή αγώνων και έργων με θεία
βοήθεια. (αυτοβιογραφία)
Μπορεί να έχει ενδιαφέρον η αυτοβιογραφία ενός μη επώνυμου;
Μπορεί να έχει, και πολύ μεγάλο μάλιστα. Δεν είναι μόνο η
σπανιότης. Τα βιβλιοπωλεία βρίθουν από το είδος, το οποίο μου αρέσει ιδιαίτερα.
Έχω γράψει κι εγώ μία, όταν ήμουν 20 χρονών. Κάποια στιγμή θα πρέπει να την
συμπληρώσω. Η τελευταία που διάβασα ήταν του Fayerabend. Και έχει ενδιαφέρον γιατί η ζωή
ενός ανθρώπου που έζησε με αγώνες και μόχθους, που κατάφερε πολλά στη ζωή του,
μορφώθηκε, τέλειωσε με άριστα την Παιδαγωγική Ακαδημία και στη συνέχεια
απέκτησε και διδακτορικό. Έχει ενδιαφέρον ακόμη και αν δεν έφτασε στην ευρεία
δημοσιότητα που κατακτούν τα μεγάλα ονόματα της τέχνης και των γραμμάτων. Στη
μικροκλίματα του περίγυρου, και ασφαλώς αρκετά έξω απ’ αυτόν, είναι γνωστός και
καταξιωμένος. Και η βιογραφία του έχει ενδιαφέρον σαν φωτεινό παράδειγμα, από
την οποία μπορεί κανείς πολλά να διδαχθεί. Αυτός είναι άλλωστε και ο στόχος της
συγγραφής της, όπως δηλώνει και ο συγγραφέας, και όχι η ατομική του προβολή.
Και βέβαια, κάτι του το έχω γράψει συχνά, μέσα από τις ατομικές
βιογραφίες παίρνεις πληροφορίες για το γενικότερο πλαίσιο, ιστορικό, κοινωνικό,
πολιτικό και λαογραφικό, πράγμα που από μόνο του αποτελεί ένα κέρδος της
ανάγνωσης.
Μανώλης Παπυράκης, Η μαντινάδα στις κορφές, Ρέθυμνο 2004
Καράφλιασα κυριολεκτικά. Με συγχωρείτε για το καράφλιασα, δεν
μπορώ να βρω πιο κατάλληλη λέξη για να εκφράσω τα συναισθήματά μου όταν πήρα
στα χέρια μου αυτό το βιβλίο. Μα είναι δυνατόν ένα μόνο χωριό να βγάλει 37!!!
ριμαδόρους, από τους οποίους πολλοί είναι και οργανοπαίχτες;
Φαίνεται πως είναι δυνατόν. Ο Μανώλης ο Παπυράκης, γιατρός (να
είναι άραγε αυτός στον οποίο πήγαινε η μάνα μου; Ήταν όμως νευρολόγος, και στο
Ηράκλειο, και πάνε πάνω από 25 χρόνια), με πολύ μεράκι όχι μόνο κατέγραψε τις
μαντινάδες, όχι μόνο έγραψε και σύντομα έως εκτενή βιογραφικά για τον καθένα
από αυτούς τους 37, αλλά έγραψε επίσης και μια εμπεριστατωμένη εισαγωγή, με
αρκετές ιστορίες. Το συνιστώ ανεπιφύλακτα σαν ένα από τα πιο εντυπωσιακά βιβλία
που γράφηκαν ποτέ για την Κρήτη.
Παγκρήτιος Ένωση, Οι κρητικοί στον
αντιδικτατορικό αγώνα. ΑΑ Λιβάνη2004
Στον τόμο αυτό περιέχονται τα πρακτικά
συνεδρίου που οργάνωσε η Παγκρήτια Ένωση στις 12 Νοεμβρίου 2003. Ο πρόεδρος
Γιάννης Πρασιανάκης παρουσιάζει τους ομιλητές με σύντομα βιογραφικά τους.
Δεν είναι μόνο οι ενδιαφέρουσες
εισηγήσεις των ομιλητών, όλοι τους περισσότερο ή λιγότερο επώνυμοι, είναι και
τα βιογραφικά τους, τα οποία όλοι μας έχουμε μια περιέργεια να διαβάσουμε. Και
όταν βλέπουμε φωτογραφίες της εποχής συγκινούμαστε. Ο σοβαρότατος π.χ. Νίκος
Χριστοδουλάκης είναι ένας μακρυμάλλης γιεγιές μπροστά στον πομπό του Πολυτεχνείου.
Θα ήθελα να έβλεπα περισσότερους στο
πάνελ. Δεν μπορώ να ξέρω τις αντιρρήσεις τους, ξέρω όμως ότι σε τέτοιου είδους
εκδηλώσεις υπάρχουν άτομα που λείπουν. Ο Μίμης Ανδρουλάκης π.χ. έλαμψε δια της
απουσίας του. Και άλλοι επίσης. Τους θυμάμαι σε μια φλογερή γενική συνέλευση
της Φοιτητικής Ένωσης Κρητών, νομίζω κάπου 20 Γενάρη του 1973. Είχα ανέβει στην
Αθήνα από την Κρήτη για να πάω στο στρατό, παρουσιαζόμουν σε δυο ή τρεις μέρες
μετά. Τα γεγονότα της Νομικής και του Πολυτεχνείου με βρήκαν μέσα.
17 Νοέμβρη! Η τρίτη από τις
υποχρεωτικές επετείους που γιορτάζονται στα σχολεία. Στις 17 Νοεμβρίου 1972
σημειώνω στο ημερολόγιό μου τα παρακάτω περίπου. «17 Νοέμβρη. Αυτή η ημέρα
είναι σημαδιακή για μένα. Έχω τελειώσει το πανεπιστήμιο, Αγγλική Φιλολογία, έχω
μαζέψει τα μπογαλάκια μου και τα έχω στείλει κάτω με μια εταιρεία μεταφορών,
και απόψε ταξιδεύω για την Κρήτη». Πού να ήξερα όταν έγραφα αυτές τις γραμμές
ότι αυτή η ημέρα, της επόμενης χρονιάς, θα ήταν από τις πιο σημαντικές στιγμές
της σύγχρονης ιστορίας μας.
Και για να γυρίσω σε εκείνη τη
μεγαλειώδη συγκέντρωση της ΦΕΚ. Θα αναφέρω μόνο τους απόντες από το πάνελ. Ο
Νίκος ο Αθανασάκης, συμμαθητής μου στα αγγλικά στην Ιεράπετρα, με κρητική στολή
υποδεχόταν τα μέλη. Και για τη μαχητική της παρουσία ξεχώρισα την Ιωάννα
Καρυστιάννη, που σήμερα είναι από τις κορυφαίες λογοτέχνιδές μας. Όλα τις τα
βιβλία τα έχω παρουσιάσει στα Κρητικά Επίκαιρα, όπως εξάλλου και του Μίμη
Ανδρουλάκη. Ήταν φυσικά και ο Πεντάρης, Βασίλης νομίζω, πρόεδρος της ΦΕΚ τότε,
μαζί με τον αδελφό του, από τους πρώτους νεολαίους κρήτες που ξεκίνησαν τον
αντιδικτατορικό αγώνα. Ακόμη ο Μπαλωμενάκης, ξεχνάω το μικρό του, ήταν από τους
«κιτρινιάρηδες» που γράφει η Μαρία Δαμανάκη στην εισήγησή της. Ίσως όλοι αυτοί
και άλλοι που δεν ξέρω, παρόντες ή απόντες σε αυτή την εκδήλωση, να
συγκεντρωθούν σε κάποιο άλλο, μελλοντικό τόμο, όταν οι όποιες πολιτικές
αντιθέσεις και ενστάσεις θα ανήκουν πια στο παρελθόν, και ο αντιδικτατορικός
αγώνας θα είναι μόνο ιστορία.
Χρήστος Χαραλάμπους, Νίκος Ξυλούρης, με
τη χορδή της Λύρας, Εξάντας 2003.
Ένα τέτοιο βιβλίο θα μπορούσε να πει
κανείς ότι ήταν αναμενόμενο. Ο Νίκος Ξυλούρης είναι ένας μύθος, και έτσι μια
μυθιστορηματική βιογραφία του ήταν κάτι που όλοι το περιμέναμε. Ο συγγραφέας
παρακολουθεί τον Νίκο σε όλη τη διαδρομή της καλλιτεχνικής του καριέρας, από τα
πρώτα χρόνια που ξεκίνησε σαν λυράρης στα πανηγύρια μέχρι να φτάσει να γίνει
σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα. Η γλαφυρότητα του ύφους, η λεπτομέρεια και
η επινοητικότητα στην περιγραφή είναι οι κύριες αρετές αυτού του έργου. Το
πλούσιο φωτογραφικό υλικό δεν μπορούσε φυσικά να λείπει. Σαν θαυμαστής του
Ξυλούρη το ρούφηξα κυριολεκτικά, και το ίδιο περιμένω να κάνετε κι εσείς.
Πληροφοριακά, ο δήμος του Γαλατσίου
αποφάσισε πρόσφατα τη μετονομασία της οδού Κουρτίου όπου έμενε ο Ξυλούρης με τη
σύντροφό του Ουρανία, σε οδό Νίκου Ξυλούρη.
Θα μου επιτρέψετε να το γράψω και αυτό:
δίστασα προς στιγμή ανάμεσα στη δημοτική «συντρόφισσα» και στην καθαρεύουσα
«σύντροφο». Τελικά συνειδητοποιώ ότι έχουν διαφορετική σημασία. Όμως η Ουρανία
ήταν και σύντροφος στη ζωή και συντρόφισσα του Νίκου στον αντιδικτατορικό
αγώνα.
«Οι δαμονισμένοι της αχιβάδας» του
Παντελή Μυλονογιάννη συνεχίζουν την βιογραφία του ένδοξου παππού του συγγραφέα,
οπλαρχηγού στις κρητικές επαναστάσεις του περασμένου αιώνα, του καπετάν Μαθιού
Μυλονογιάννη.
Μέσα στις σελίδες αυτού του
βιβλίου εικονογραφούνται οι πιο ένδοξες σελίδες της κρητικής ιστορίας. Αντάξιος
εγγονός του ένδοξου παππού, διαπρέπει στους ειρηνικούς καιρούς μας όχι όπως ο
παππούς του στα άρματα, αλλά στα γράμματα.
Γλαφυρή γλώσσα, πλούσιο
φωτογραφικό υλικό, ένα ακόμη πόνημα του ακούραστου Παντελή Μυλωνογιάννη, που
παρουσιάζεται πολυγραφότατος τα τελευταία χρόνια.
«Κάρπαθος, η άγνωστη γειτόνισσα»,
επιγράφεται το βιβλίο της Αλεξάνδρας Ιωάννου Σταυρακάκη. Στο έργο της αυτό η
συγγραφέας κάνει μια παρουσίαση του γειτονικού νησιού, ιστορική, γεωγραφική,
λαογραφική, οικονομικοκοινωνική. Η πλούσια εμφάνισή του, με άφθονο έγχρωμο
φωτογραφικό υλικό, συναγωνίζεται τον πλούτο του περιεχομένου. Πρέπει να
διαβαστεί αυτό το βιβλίο από όλους τους κρητικούς, ώστε να γίνει γνωστό το
άγνωστο νησί, που λόγοι πολιτικοί το απομόνωσαν από τον φυσικό κορμό του, την
Κρήτη, όπως και το ακόμη πιο κοντινό σε μας νησί, την Κάσο, απ’ όπου ξεκινήσαμε
την εκπαιδευτική μας καριέρα. Είχαμε τότε την ευκαιρία να επισκευθούμε την
Κάρπαθο, και να δούμε τις ομορφιές της, που τόσο όμορφα μας παρουσιάζει στο
βιβλίο της η κα Αλεξάνδα Σταυρακάκη.
«Οι σταυροί του κόσμου» του Κώστα
Καρτσάκη είναι ένα «ταραχώδες» μυθιστόρημα, γεμάτο γεγονότα και δράση, η οποία,
πράγμα σπάνιο, λαμβάνει χώρα σε ένα ευρύ γεωγραφικό πλάτος. Φυσικά το
ενδιαφέρον του αναγνώστη κλέβουν τα γεγονότα που διαδραματίζονται στη γειτονική
πάλαι ποτέ, πολύπαθη Γιουγκοσλαβία. Το γλαφυρό ύφος και ο γοργός ρυθμός της
αφήγησης καθηλώνουν τον αναγνώστη. Και παρά το έντονο της δράσης, υπάρχει μια
έντονη θρησκευτικότητα, που συνήθως παρατηρείται σε στοχαστικά έργα, με δράση
σχεδόν προσχηματική. Από κάθε άποψη είναι ένα πρωτότυπο και ενδιαφέρον έργο.
Οι «Εξισλαμισμοί και
επανεκχριστιανισμοί στην Κρήτη», η διδακτορική διατριβή του Μανόλη Πεπονάκη
αποτελεί μια ουσιαστικότατη μελέτη, φωτίζοντας μια σημαντική πλευράς της
ιστορίας του νησιού μας κατά τα ζοφερά χρόνια της τουρκοκρατίας. Ο πλούτος της
βιβλιογραφίας και η πληθώρα των παραπομπών μαρτυρούν την επιστημονικότητα του
έργου, και το ευρετήριο που υπάρχει στο τέλος κάνουν το έργο χρηστικό σε κάθε
μελετητή.
Τα «Επαγγέλματα που πέρασαν ή
περνούν στην ιστορία» αποτελούν μια σημαντικότατη συνεισφορά στη λαογραφία για
το πρωτότυπο του θέματος. Μερικά χρόνια αργότερα ίσως μια τέτοια καταγραφή να
ήταν απείρως πιο δύσκολη, ή και αδύνατη. Και να σκεφτεί κανείς ότι το αξιόλογο
αυτό έργο το έφεραν σε πέρας μαθητές γυμνασίου, του 4ου Γυμνασίου
Χαϊδαρίου, με την καθοδήγηση της φιλολόγου τους κ. Γκανά Ρηγάκη Αγγελική. Σε
κάθε σελίδα του έργου υπάρχει μια σχετική φωτογραφία ενός επαγγελματία του
παρελθόντος, και από κάτω η παρουσίαση και ο σχολιασμός. Ο σωμαράς, ο
αρκουδιάρης, ο αραμπατζής, ο σαλεπιτζής, ο λούστρος, είναι μερικά από αυτά.
Μπράβο σας παιδιά, και μπράβο στην καθηγήτριά σας.
«Μνήμες και αλήθειες»
τιτλοφορείται το καινούριο βιβλίο του ζεύγους Αυγερινού, του Θέμου και της
Βίβιαν Γιαννούδη. Ακουαρέλες του Θέμου αριστερά, ποιήματα της Βίβιαν αριστερά,
αναδεικνύουν την Ελλάδα της παράδοσης, μια Ελλάδα που χάνεται.
Νεκρώθηκε το χαμόγελο
στο ρυθμό της ανελέητης φθοράς
στο περίγραμμα της αβοήθητης
πόλης.
Μια νοσταλγική μελαγχολία
αναδύεται μέσα από τις σελίδες αυτού του βιβλίου, που ανακαλεί συνειρμούς από
τα παιδικά μας χρόνια, μιας Κρήτης που ακόμα αντιστεκόταν.
«Αναζητώντας την παράδοση»
τιτλοφορείται ο βιβλίο που εξέδωσε το Παράρτημα Σταυρωμένου του Ελληνικού
Ωδείου «Κώστας Μουντάκης», όπου παρουσιάζεται η συλλογή μουσικών οργάνων του Ross Daly, προερχόμενα από την Ελλάδα, τη
Μέση Ανατολή, τη Β. Αφρική, τα Βαλκάνια, την Κεντρική Ασία και την Ινδία, τα
οποία εκτέθηκαν σε σχετική έκθεση. Η έκθεση τέλειωσε, όμως το βιβλίο μένει, με
πλούσιο ενημερωτικό υλικό για κάθε όργανο, καθώς και μια κατατοπιστική
εισαγωγή. «Αναζητώντας την παράδοση» είναι ο υπότιτλος του έργου. Μάλλον
άκαιρος για μας τους κρητικούς, αφού εμείς ποτέ δεν την χάσαμε για να την
αναζητούμε τώρα.
Και του στραβού το δίκιο.
Έχει γίνει μεγάλος θόρυβος
τελευταία για τα υπερκέρδη των κρητικών ναυτιλιακών εταιριών, που παρολαυτά
επιμένουν σε ακριβά εισιτήρια.
Όλοι εμείς που διαμαρτυρόμαστε
έχουμε δίκιο. Όμως, για να πούμε και του στραβού το δίκιο, είναι οι μόνες από
όλες τις ναυτιλιακές εταιρίες που κάνουν μια προσφορά: μεταφέρουν δωρεάν τις
σωρούς των κρητικών για να ταφούν στα πατρικά χώματα. Πριν 18 χρόνια πλήρωσα
για να μεταφέρω τη μητέρα μου κοντά ένα μισθό. Πριν λίγες μέρες μετέφερα δωρεάν
τη σωρό του πατέρα μου, που πέθανε πλήρης ημερών στα 94 του. Στα 9 χρόνια που
έμενε μαζί μου, υπολογίζοντας τις καλοκαιρινές μας μεταβάσεις στην Κρήτη, θα
έλεγα ότι είναι σαν να ταξίδευε δωρεάν.
Βέβαια, θα μπορούσε να αντιτείνει κανείς, ότι πάλι έχουν κέρδος οι
εταιρίες. Το υψηλό κόστος μεταφοράς απλώς θα είχε σαν αποτέλεσμα να θάβονται
στην ξενιτιά οι κρητικοί, προκειμένου να αποφύγουν οι συγγενείς τους τα
υπέρογκα έξοδα μιας κηδείας στην Κρήτη, ενώ έτσι κερδίζουν τα εισιτήρια των
συνοδευόντων.
Πάλι υπάρχει ο αντίλογος. Κάποιοι, όπως εγώ με τη μητέρα μου, θα
προτιμούσαν να πληρώσουν προκειμένου να ταφεί ο προσφιλής τους στον τόπο του.
Και ένας στους δέκα να το προτιμούσαν, το αποτέλεσμα θα ήταν το ίδιο. Φυσικά
δεν μπορεί να γίνει γκάλλοπ, ώστε να βρεθεί πιο θα ήταν πράγματι το ποσοστό.
Όπως και να ‘χει το πράγμα, μπράβο τους.
Το τελευταίο διπλό τεύχος του
«Νέαρχου», περιοδικής έκδοσης της Παγκρήτιας Αδελφότητας Μακεδονίας, είναι
αφιερωμένο στον Ελευθέριο Βενιζέλο, στον οποίο αναφέρονται τα περισσότερα
άρθρα, όλα ενδιαφέροντα. Από τα υπόλοιπα ξεχωρίσαμε ένα κείμενο του βραβευμένου
με κρατικό βραβείο λογοτεχνίας Γιώργου Σκαμπαρδώνη για την παρουσίαση της
«Κρήτης» του Μανόλη Γιαλουράκη.
Εκδοτικό γεγονός της χρονιάς η «Γαύδος» της Ηρώς Σγουράκη, συζύγου του προέδρου
της Παγκρήτιας Ενωσης Γιώργου Σγουράκη. Σε δίγλωσση έκδοση, ελληνική και
αγγλική, με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, άφθονα ιστορικά και αρχαιολογικά
στοιχεία, αποτελεί μια απάντηση στις πρόσφατες τουρκικές διεκδικήσεις, και μια
πρόκληση στους κυβερνώντες, να μην εγκαταλείψουν το ακριτικό αυτό νησί, το
νοτιότερο της Ενωμένης Ευρώπης. Γιατί για να σωθεί η Κρήτη πρέπει να ληφθούν
γενναία μέτρα από την κυβέρνηση, και όχι να αφεθεί το ζήτημα στον πατριωτισμό
των ελλήνων. Περιπτώσεις όπως αυτές του φίλου μου, συντρόφου στην πάλαι ποτέ
Οικολογική Ομάδα Γαλατσίου Δημήτρη Παπαζαφυρόπουλου, που πήγε εθελοντής
δάσκαλος στη Γαύδο πριν μερικά χρόνια, και σπάνιες είναι, και ούτε μπορούν να
σώσουν από μόνες τους την κατάσταση.
«Νίκος Καζαντζάκης, σαράντα χρόνια
μετά» επιγράφεται το νέο βιβλίο της εκλεκτής λογοτέχνιδος Κλεοπάτρας Πρίφτη,
προέδρου του ελληνικού τμήματος της Εταιρίας Φίλων του Νίκου Καζαντζάκη, η
οποία ως γνωστό έχει κάνει έργο ζωής της την προβολή του έργου και της μνήμης
του με άπειρες τον αριθμό ομιλίες και δημοσιεύσεις. Αφιερωμένο στον γιορτασμό
των 40 χρόνων από το θάνατό του, περιέχει κρίσεις, σχόλια, και προπαντός μνήμες
από τον μεγάλο κρητικό, τόσο της ίδιας της συγγραφέως, όσο και άλλων προσώπων
που τον γνώρισαν.
«Γράμματα στον Αλέξανδρο»
επιγράφεται η καινούρια ποιητική συλλογή της αισθαντικής λογοτέχνιδος Στέλλας
Αρκάδη. Εχουμε ήδη εκδηλώσει από παλιά την προτίμησή μας για τα σύντομα, σαν
χάι κου ποιήματα, και απ’ αυτά θα την ανθολογήσουμε.
Τα δάχτυλα χώθηκαν στη
σγουρή κόμη σου
ως χελιδόνες ξεχασμένες σε
χιονισμένο τοπίο
Ταξιδεύω ή πνίγομαι;
Και αυτό που μας άρεσε περισσότερο:
Και να θυμάσαι: Ο Μαγιακόφσκι αυτοκτόνησε
για να μη γράψει ποιήματα σοσιαλιστικού ρεαλισμού.
Ο Νικόλαος Γκαγκαουδάκης, όπως και
τόσοι άλλοι κρητικοί (να αναφέρουμε μόνο τον πρόσφατα χαμένο Χρήστο Παπαδάκη)
επιμένει στην παραδοσιακή στιχουργία της ποίησης μιας προγενέστερης εποχής.
Καλοφτιαγμένοι και σωστοί οι
στίχοι του, καλύπτουν μια ευρεία θεματολογία. Το πιο αξιοπρόσεχτο όμως στοιχείο
είναι η ποικιλία από τις στιχουργικές φόρμες που χρησιμοποιεί, και τις οποίες
χειρίζεται με άνεση. Είναι χαρακτηριστικά τα «μίνι λαϊκά κάλαντα».
Ησαν τα χρόνια δίσεκτα, ισχνές οι αγελάδες
το γάλα τους το λιγοστό το πίναν οι αγάδες
Ηλιο με ήλιο στη δουλειά βάνανε τους ραγιάδες
που σκύβαν στους αφέντες τους και κάναν τεμενάδες....
To «Κρητιλόγιο 1» του Μιχάλη Καυκαλά, όπως λέει ο αναλυτικός
υπότιτλός του, είναι «απάνθισμα δημοσιευμάτων στον Τύπο, ομιλιών και
λογοτεχνημάτων του συγγραφέα, της δεκαετίας 1987-1997». Στο ογκώδες αυτό έργο
των 500 σελίδων φαίνεται η ακαταπόνητη προσπάθεια του Μιχάλη Καυκαλά να
προβάλλει κάθε τι το κρητικό, από λυράρηδες μέχρι συγγραφείς, από κρητικά
έντυπα μέχρι χορευτές.
Ολοι αυτοί στους οποίους αναφέρεται πρέπει να του είναι ιδιαίτερα
ευγνώμονες, και πρώτος και καλύτερος εγώ, για τις δυο βιβλιοκρητικές που
παραθέτει στα έργα μου
«Η αναγκαιότητα του μύθου» και «Η λαϊκότητα της κρητικής
λογοτεχνίας». Ευχόμαστε και στο Κρητολόγιο 2 του 2007.
Καλορίζικο το καινούριο βιβλιοπωλείο των αδελφών Αναστασάκη, στη
Σόλωνος 108. Στα εγκαίνιά τους, με την κοσμοσυρροή που υπήρξε, αποδείχτηκε πόσο
αγαπητοί είναι στο κρητικό στοιχείο. Οσο για τη φιλοξενία τους, πιστεύουμε ότι
πάνω από τους μισούς μεζέδες που παράθεσαν στους καλεσμένους τους θα
περίσσεψαν. Ευχόμαστε κάθε επιτυχία στις εκδόσεις τους, με το καλό βοηθητικό
σχολικό βιβλίο, ώστε να βοηθούνται οι μαθητές στα μαθήματά τους.
To «Κρητιλόγιο 1» του Μιχάλη Καυκαλά, όπως
λέει ο αναλυτικός υπότιτλός του, είναι «απάνθισμα δημοσιευμάτων στον Τύπο,
ομιλιών και λογοτεχνημάτων του συγγραφέα, της δεκαετίας 1987-1997». Στο ογκώδες
αυτό έργο των 500 σελίδων φαίνεται η ακαταπόνητη προσπάθεια του Μιχάλη Καυκαλά
να προβάλλει κάθε τι το κρητικό, από λυράρηδες μέχρι συγγραφείς, από κρητικά
έντυπα μέχρι χορευτές.
Ολοι αυτοί στους οποίους αναφέρεται πρέπει να του είναι ιδιαίτερα
ευγνώμονες, και πρώτος και καλύτερος εγώ, για τις δυο βιβλιοκρητικές που
παραθέτει στα έργα μου «Η αναγκαιότητα του μύθου» και «Η λαϊκότητα της κρητικής
λογοτεχνίας».
Αναλυτικότερα:
Το πρώτο κεφάλαιο
τιτλοφορείται «Κρητικά ζητήματα γενικότερου ενδιαφέροντος». Από τα πιο
ενδιαφέροντα κείμενα σ’ αυτό το μέρος είναι το «Περί Συγκρητισμού», «Τα κρητικά
επίθετα σε -άκης», «Κρασί και Κρήτη», «Χρειάζεται γιατρός στα πλοία»,
«Πολιτισμός, παράδοση, ιστορία, αρχαιολογία», κλπ.
Το δεύτερο κεφάλαιο
αναφέρεται στην πολιτιστική δραστηριότητα των κρητών, ιδιαίτερα της Αττική, την
οποία ο Μιχάλης Καυκαλάς παρακολουθεί χρόνια από κοντά, με αγάπη και
ενδιαφέρον. Επαινεί τις προσπάθειες, θίγει τις αδυναμίες, προβαίνει σε
παραινέσεις. Αξίζει να αναφέρουμε τις παρουσιάσεις που κάνει αξιόλογων κρητικών
περιοδικών, που τόσα προσφέρουν στον κρητικό πνευματικό πολιτισμό.
(Να μη μιλάμε για κρητική παράδοση. Οι κρητικοί δεν έχουν πρόβλημα
να διατηρήσουν την παράδοση, αυτό είναι πια δεδομένο. Προσπαθούν να προσθέσουν
σε αυτή την παράδοση, να δημιουργήσουν στα αχνάρια της καινούρια πράγματα).
Στο τρίτο κεφάλαιο
αναφέρεται σε κρητικούς δημιουργούς, ορισμένοι από τους οποίους αποτελούν
κορυφές του ελληνικού πνεύματος, όπως ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Μανούσος
Μανούσακας, Ο Γιώργος Ανεμογιάννης, κ.ά. Το κεφάλαιο αυτό θα αποτελέσει
πολύτιμο βοήθημα για μελλοντικούς βιογράφους.
Το τέταρτο κεφάλαιο
επιγράφεται «Πικάντικα... για πολλά και πολλούς». Πικάντικες ιστορίες,
πικάντικα σχόλια, με επώνυμους και ανώνυμους κρητικούς.
Το πέμπτο κεφάλαιο
αναφέρεται στην κρητική λογοτεχνία. Ο Μιχάλης Καυκαλάς, ως γνωστόν, είναι ο
σταυροφόρος της κρητικής διαλέκτου, και υπεραμύνεται της διατήρησής της στη
λογοτεχνία του τόπου μας. Το «Κρητική διάλεκτος και σύγχρονη κρητική
λογοτεχνία» είναι ένα εκτενές κείμενο πάνω σ’ αυτό το θέμα.
Το έκτο μέρος, το
εκτενέστερο, πάνω από 100 σελίδες, αποτελεί και το κυρίως πόνημα του Μιχάλη
Καυκαλά, μελέτες πάνω στην κρητική διάλεκτο.
Διαβάζοντας το κείμενο με
τίτλο «Με αφορμή ένα ν λάθος», θυμήθηκα τον συγχωρεμένο τον θεολόγο μας, τον
κύριο Λυράκη, που επέμενε στο ν. Συχνά μας παρατηρούσε, όταν διαβάζαμε από το
βιβλίο των θρησκευτικών και παραλείπαμε το ν: «Μπρε, κοτζάμ νί και δεν το
βλέπετε;» Γέλια εμείς!
Το έβδομο κεφάλαιο
περιέχει δημοσιεύματα σχετικά με την μαντινάδα. Ως γνωστόν ο Μιχάλης Καυκαλάς
υπήρξε επί χρόνια ο εμψυχωτής και κριτής του διαγωνισμού κρητικών μαντινάδων
στα «Κρητικά Επίκαιρα».
Το τελευταίο κεφάλαιο
περιέχει κάποια από τα λογοτεχνικά πονήματα του ίδιου, που δεν αποδεικνύεται
μόνο άξιος γνώστης, αλλά και άξιος χρήστης της κρητικής γλώσσας.
Γίνου νερό στη δίψα μου,
στη μοναξιά μου ταίρι
το γιατρικό στο μ-πόνο
μου, και στο σκοτίδι αστέρι.
Ένα σωρό τέτοια αστέρια-μαντινάδες είναι γεμάτο το μέρος αυτό.
Κλείνοντας την παρουσίαση, ευχόμαστε και στο Κρητολόγιο 2 του
2007.
Μπάμπης Δερμιτζάκης
«Αντιστέκομαί σου» είναι ο
τίτλος των απομνημονευμάτων του Οικονομολόγου Μανώλη Μαστορογιαννάκη, που
εκδόθηκε φέτος στην Ρόδο.
Ο τίτλος φαίνεται να είναι
η απάντηση στο παλιό κρητικό τσούγκρισμα: -Σκουτελοβαρίσκω σου. - Κι εγώ
αντιστέκομαί σου. Στο «αυτί» του βιβλίου φαίνεται η σημασία του: Αντιστέκομαί
σου λησμονιά... και δεν σε αφήνω να σκεπάσεις με τον πέπλο σου τις πατημασιές
των χρόνων εκείνων».
Δεν είναι μόνο η λησμονιά.
Είναι χρέος να αφήσεις στις γενιές που θα έλθουν αφηγήσεις που η Ιστορία δεν
μπόρεσε να τις καταγράψει όλες, όπως π.χ. ο ηρωικός θάνατος του Ροδακινιώτη
Κοτσίφη, αρχηγού αντάρτικης ομάδας.
Δεν είναι όλες οι
αφηγήσεις ηρωικές. Η ιστορία με το λάδι μου θύμισε ανάλογη ιστορία, εμένα και
των φίλων μου, με τα αμύγδαλα. Φτωχά τα χρόνια, μικρό το χαρτζηλίκι, το
συμπληρώναμε «κλέβοντας» από τα αμύγδαλα της σοδιάς μας. Έπρεπε να βγάλουμε το
χαρτζηλίκι του σινεμά.
Η αφηγηματική άνεση
του Μανώλη Μαστορογιαννάκη, την οποία
επισημαίνει προλογίζοντας το βιβλίο και ο Γιάννης Νιωτάκης, που χάρη στη δική
του ενθάρρυνση οφείλεται και η έκδοση, κάνουν ακόμη πιο ενδιαφέρουσες τις
ιστορίες που διηγείται. Και οι ιστορίες αυτές δείχνουν ανάγλυφα την Κρήτη μιας
περασμένης εποχής.
Οι Τούρτολοι, ο σημερινός άη Γιώργης, δεκατέσσερα χιλιόμετρα έξω
από τη Σητεία, είναι ένα χωριό που η ιστορία του χάνεται μέσα στο χρόνο. Τα
αρχαιολογικά του ευρήματα φτάνουν μέχρι την μινωική εποχή. Ο φόρος αίματος που
πλήρωσε στους αγώνες για την ελευθερία άφθονος. Ο Μιλτιάδης Εμμ. Παπαδάκης,
εμψυχωτής μιας ομάδας ερευνητών, έδωσαν ένα υπέροχο μελέτημα για το χωριό αυτό,
το μεγαλύτερο μέρος του οποίου γράφηκε από τον ίδιο ή σε συνεργασία μαζί του.
Μπράβο σε όλους τους για το σημαντικό έργο που επιτέλεσαν. Μπράβο και στον
νομάρχη που χρηματοδότησε αυτή την έκδοση.
Εκλεκτότατα τα τελευταία
βιβλία που ήρθαν στα γραφεία των Κρητικών Επικαίρων.
Ο Γιάννης Παυλάκης,
νεαπολίτης την καταγωγή, διακεκριμένος φιλόλογος με μεταπτυχιακές σπουδές στη
Ζυρίχη, μετά τις «Μαντινάδες» του μας δίνει τα «Ριζίτικά» του (Βιβλιοεκδοτική
Αναστασάκη 1997), μια πολυσέλιδη συλλογή στην οποία προτάσσεται μια
εμπεριστατωμένη μελέτη. Τα ριζίτικα τα χωρίζει σε κατηγορίες, μια από τις
οποίες μάλιστα είναι Ριζίτικα μεταφρασμένα στα αγγλικά! Μια άλλη είναι Τα θρησκευτικά, στην οποία συμπεριλαμβάνει και τα κάλαντα.
Αναρωτιόμουνα χρόνια πού
θα μπορούσα να βρω τα κάλαντα που τραγούδαγα στο χωριό μου, όταν ήμουν μικρός,
και τα οποία τα τελευταία χρόνια μάλλον δεν τραγουδιούνται πια. Αναφέρομαι στα
κάλαντα των Φώτων, του Λαζάρου και της Μεγάλης Παρασκευής, καθώς και την Παρισταμένη, ένα άσμα θρήνος για τη
σταύρωση του χριστού, που μετά από δέκα χρόνια που έκανα φέτος Πάσχα στο χωριό
μου δεν την άκουσα. Με χαρά μου τα βρήκα σε αυτή τη συλλογή. Επίσης βρήκα
κάλαντα τα οποία δεν τα ξέραμε, όπως τα κάλαντα του ζευγά, του βοσκού, κάλαντα
του Μάρτη, κ. ά. Φυσικά και τα παραδοσιακά κάλαντα, που δεν τα λένε πια παιδιά
στις πόρτες των σπιτιών, αλλά τα ακούμε από χορωδίες στην τηλεόραση.
Οι κριτικοί σύλλογοι τα
τελευταία χρόνια προσπαθούν να αναβιώσουν ξεχασμένες παραδόσεις, όπως τον
κλήδονα, και τώρα τελευταία τα καζανίσματα. Τι θα λέγανε να αναβιώσουνε τα
παλιά αυτά κάλαντα, με τα παιδιά των συλλόγων να τα τραγουδάνε από πόρτα σε
πόρτα; Ή μας ενδιαφέρει η παράδοση μόνο όταν μπορεί να συνοδευτεί μα φαγοπότι
και ρακή;
Είπαμε ότι οι Έλληνες
είναι ποιητικός λαός, και πρώτοι και καλύτεροι οι κρητικοί, μα οι ανωγειανοί το
παρακάνανε! Αυτό τουλάχιστον διαπιστώσαμε από το βιβλίο του Γεωργίου Σμπώκου,
εκπαιδευτικού και δημάρχου των Ανωγείων με τίτλο «Ανώγεια. Η ιστορία μέσα από
τα τραγούδια τους» (Αθήνα 1992), όπου στις 350 πυκνογραμμένες σελίδες του ο
συγγραφέας παραθέτει ένα σωρό ανωγειανά τραγούδια, τα οποία κατατάσσει είτε
σύμφωνα με τη χρονολογία γραφής τους είτε σύμφωνα με τη θεματική τους. Και,
όπως συνηθίζεται πια στα κρητικά βιβλία, υπάρχει άφθονο φωτογραφικό υλικό.
Ευτυχώς που υπάρχουν και
οι συγγενείς! Γράψαμε σε προηγούμενα σημειώματά μας για τον Στάθη Καγιαλέ που
μας μίλησε για τον παππού του και τον Ορέστη Μανούσο που μας μίλησε για τον
πατέρα του. Σειρά έχει τώρα ο Γεώργιος Σταυρουλάκης που μας μιλάει για τον θείο
του, τον Ηλία Σπαντιδάκη, στο βιβλίο του, «Λούης Τίκας, ο ήρωας της ξενιτιάς»
(Αθήνα 1998). Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου του παραθέτει ένα σύντομο βιογραφικό
του ενώ στον υπότιτλο δίνει σύντομα το προφίλ του: Ο ηγέτης του εργατικού
συνδικαλιστικού κινήματος της Αμερικής στην σύγκρουση ελλήνων και ξένων
μεταναστών με τις πανίσχυρες εταιρείες μεταλλείων.
Διαβάζοντας το έργο αυτό
αναλογισθήκαμε πόσο αίμα χρειάστηκε να χυθεί για να κατακτήσουν όσα κατέκτησαν
οι εργαζόμενοι. Είχαμε την αίσθηση ότι διαβάζαμε έργο γουέστερν. Από τη μια οι
μπράβοι της εταιρείας και οι κυβερνητικές δυνάμεις, από την άλλη οι
ανθρακωρύχοι, σε ένοπλες συγκρούσεις. Στη σφαγή των ανθρακωρύχων στο Λάντλοου
το 1914, κατά την οποία δολοφονήθηκε πισώπλατα ο κρητικός ηγέτης των ελλήνων
ανθρακωρύχων, ανάμεσα στα θύματα υπήρξαν και μικρά παιδιά. Οι επιτιθέμενοι
μπράβοι και ο στρατός έβαλαν φωτιά στον καταυλισμό τους. Μας θύμισε τις
επιθέσεις του στρατού του Κάστερ στους καταυλισμούς των ινδιάνων, όπως τις
είδαμε στο έργο «Το μεγάλο ανθρωπάκι» με τον Ντάστιν Χόφμαν. Και, όπως
διαβάσαμε στο βιβλίο, δεν ήταν η μόνη, ούτε και η πιο πολυαίμακτη.
Τα γραφεία του συνδικάτου
των ανθρακωρύχων στην Αμερική κοσμεί η προτομή του Λούη Τίκα. Δεν θα έπρεπε και
την πλατεία του χωριού του, των Λούτρων του Ρεθύμνου, να την στολίσει ένα
ανάλογο άγαλμα;
Θαυμάσαμε τον δημοσιογράφο
Νίκο Αγγελή ως λογοτέχνη στα «Εντεψίδικα νάκλια των κρητοτουρκών» (Σμύρνιωτάκης
1998). Τα πιπεράτα ανέκδοτα των κρητοτουρκών τα έχει δώσει με τέτοια
γλαφυρότητα, με τέτοια παραστατικότητα, που έχουν μετατραπεί σε μικρά
διηγήματα.
Ο συγγραφέας προτάσσει την
αφήγηση μιας συνάντησης που είχε με ένα κρητότουρκο στο Αϊβαλή, τον Αλή
Αργυράκη, και μας μιλάει για τη νοσταλγία που του εξέφρασε για τον γενέθλιο
τόπο του. Στη συνέχεια αναφέρεται στα ιστορικά των τουρκκρητών, τονίζοντας ότι
στην συντριπτική τους πλειοψηφία ήσαν απόγονοι εξισλαμισθέντων κρητικών, που
δήλωσαν μωαμεθανοί για να σώσουν την περιουσία τους. Ο Αργυράκης του δήλωσε:
«Τώρα εγώ Ρωμιός δεν είμαι, τούρκος δεν είμαι, ίντα διάολο είμαι;»
Φυσικά κρητικός. Ούτε οι
κρητικοί του Χαμιντιέ είναι τούρκοι, απλά μωαμεθανοί κρητικοί. Στη Συρία που
βρίσκονται, την Κρήτη νοσταλγούν, όχι την Τουρκία.
Γεμάτος ενδιαφέροντα
επιστημονικά άρθρα είναι ο 13ος τόμος των «Κρητολογικών Γραμμάτων», της
Ιστορικής Λαογραφικής Εταιρίας Ρεθύμνης. Ως φιλόλογος θα αναφέρω το «Ο
σκλαβούνος του Ερωτόκριτου» του Alfred Vincent, το «Il canzione Cretese. Το κρητικό λυρικό ποίημα του
Ιάκωβου Τζάνε» της Χρύσας Δαμιανάκη - Ρομάνο, το κείμενο για τον Χορτάτζη της
Τασούλα Μαρκομιχελάκη - Μίντζα και το κείμενο του Μανόλη Γασπαράκη για το
ριζίτικο.
Ως τις πέντε πρώτες κρητικές προσωπικότητες του 20ου αιώνα ψηφίζω
τις παρακάτω:
1.Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, γιατί λύτρωσε τόσους αλύτρωτους αδελφούς
μας.
2.Ο Νίκος Καζαντζάκης, γιατί έφερε το όνομα τις Ελλάδας στο
εξωτερικό, όπως ο Μίλαν Κούντερα της Τσεχίας, ο Ισμαήλ Κανταρέ της Αλβανίας,
και ο Γκαμπριέλ Γκαρθία Μάρκες της Κολομβίας.
3. Ο
Ροδινός, γιατί είναι ένας ζωντανός θρύλος της Κρητικής μουσικής.
4. Ο
Νίκος Ξυλούρης, γιατί συνέδεσε την κρητική μουσική με την αντίσταση κατά της
Χούντας.
5. Ο νεαπολίτης ποιητής Μιχάλης Διαλλινάς. Τα λαϊκά έπη του
«Κρητσοτοπούλα» και «Καπετάν Καζάνης» που έγραψε στις αρχές του αιώνα, και που
πολλοί τα ήξεραν απέξω όπως τον Ερωτόκριτο, δεν έχουν εκτιμηθεί δεόντως. Το
ίδιο πρέπει να μελετηθεί και το θεατρικό του έργο.
Για να μην παρεξηγηθούν οι προτιμήσεις μου, θα πρέπει να πω ότι
είμαι διδάκτωρ λογοτεχνίας και ότι παίζω ερασιτεχνικά λύρα.
Παρεμπιπτόντως να μιλήσω για ένα ανάλογο διαγωνισμό που γίνεται
μέσω Ίντερνετ, για την προσωπικότητα του 20ου αιώνα, και όλοι οι τούρκοι
τρέχουν να ψηφίσουν τον Κεμάλ Ατατούρκ.
Ας είμαστε σοβαροί. Θέλω
να πω ότι δεν θα ’πρεπε
και μεις να τρέξουμε να ψηφίσουμε τον Βενιζέλο. Αλλά νομίζω ότι είναι πασίδηλο
ότι η προσωπικότητα που σφράγισε τη φυσιογνωμία του 20ου αιώνα δεν είναι άλλη
από τον Λένιν. Χωρίς τη Σοβιετική Ένωση, που χάρις σ’ αυτή συντρίφτηκε ο
φασισμός και που αποτέλεσε το αντίπαλο δέος εξαναγκάζοντας τον καπιταλισμό σε
παραχωρήσεις στους εργαζόμενους (τώρα τις παίρνει πίσω), ο κόσμος μας θα ήταν
σήμερα διαφορετικός.
Σε τέταρτη έκδοση βγήκαν οι «Κρητικές μαντινάδες, ρίμες και
ριζίτικα» του πολυβραβευμένου Μιχάλη Βαβουράκη, εξαίρετου ριμαδόρου, λαϊκού
στιχοπλόκου, δεξιοτέχνη και δασκάλου της κρητικής λύρας.
Το φαινόμενο «Βαβουράκης»
είναι αξιοπρόσεκτο, και πάνω στο έργο του έσκυψαν με προσοχή και ενδιαφέρον
εξαίρετοι μελετητές, όπως ο καθηγητής Ερατωσθένης Καψωμένος. Μετά τον
Δερμιτζογιάννη δεν έχω υπόψη μου άλλον που να παράγει με σύστημα και μεράκι
κρητικές μαντινάδες, ρίμες και ριζίτικα. Υπάρχει η εξαντλημένη συλλογή της
αείμνηστης Μαρίας Λιουδάκη, καθώς και η συλλογή του Γιάννη Παυλάκη, όμως δεν
πρόκειται για πρωτότυπες δημιουργίες αλλά για συλλογές. Υπάρχουν αρκετοί που
γράφουν κρητικές μαντινάδες, όμως ευκαιριακά, για κάποια επέτειο ή διαγωνισμό,
και όχι συστηματικά, ώστε να παράγουν ένα όγκο δουλειάς που να δημοσιευθεί σε
ξεχωριστό τόμο. Ανάμεσα στις λίγες εξαιρέσεις θα αναφέρομαι και τον ακούραστο
μελετητή της κρητικής διαλέκτου Μιχάλη Καυκαλά.
Βαθύς λυρισμός, κρητική
λεβεντιά και χάρη ξεχύνονται από τους στίχους του Μιχάλη Βαβουράκη, για τους
οποίους έχουμε μιλήσει και επ’ ευκαιρία των προηγούμενων εκδόσεών τους.
Μέσα στου πόνου τον μπαξέ χαρά ποτέ δεν βγαίνει
κι αν βγει την πνίγουν οι καημοί απού ’ναι φυτρωμένοι.
Αυτή είναι η μαντινάδα με
την οποία ο Βαβουράκης κέρδισε το πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό κρητικής
μαντινάδας που διοργάνωσαν τα Κρητικά Επίκαιρα το 1981, και βρίσκεται στην
ενότητα «Παράπονα τσ’ αγάπης».
Εύκολο είναι μια ζωή να σβήσει, να ποθάνει
μα δύσκολο ’ναι μια καρδιά σαν πληγωθεί να
γειάνει.
Η μαντινάδα αυτή βρίσκεται
στην ενότητα «Καημοί και βάσανα της αγάπης».
Πολλές ρίμες είναι
αφιερωμένες στον Κορνάρο, τον Βενιζέλο, στον Ροδινό, στον Καζαντζάκη, τον
Σκορδαλό, κ. ά. Υπάρχουν επίσης ρίμες για τους νεκρούς του Πολυτεχνείου, τους
ξενιτεμένους, τον κλήδονα, κλπ.
Ξεχωριστή θέση κατέχουν τα
ριζίτικα. Παραθέτουμε το παρακάτω:
Θεέ και να ’ταν
μπορετό
να ’βγαινα
στσι Μαδάρες
να πάρω αέρι καθαρό,
να πιω νερό από χιόνι.
Να ’κούσω
πέρδικας λαλιά,
τσι ζάρας μοιρολόι,
να δω τ’
αγρίμια να πηδούν
και τσι λαγούς να τρέχουν
και τσ’
Ανδρειωμένους στα βουνά
ήντα λογιώς περνούνε.
Κρήτη νησί της Ανδρειάς.
Η επιβλητική λιτότητα που
χαρακτηρίζει τα ριζίτικα της παράδοσης χαρακτηρίζει και τα ριζίτικα του Μιχάλη
Βαβουράκη.
Ο Μιχάλης Βαβουράκης είναι
το πιο τρανό παράδειγμα ότι η κρητική παράδοση δεν πέθανε, ότι είναι ολοζώντανη
και εμπνέει κρήτες δημιουργούς με αθάνατες δημιουργίες.
«Ένας άνεμος που δεν
γύρισε» (Δωδώνη 1999) είναι ο τίτλος της ποιητικής συλλογής του Σπύρου
Τουπογιάννη, που κατάγεται από τον Άγιο Μύρωνα Ηρακλείου. Περιλαμβάνει 24
πολύστιχα ποιήματα, που το καθένα τους αρχίζει από ένα γράμμα του αλφαβήτου.
Μέσα σ’ αυτή την ποιητική συλλογή πνέει ο άνεμος της ελληνικής ιστορίας, από τα
προϊστορικά χρόνια μέχρι σήμερα. Περνάει τρυφερά ό,τι έκτισαν το πνεύμα και τα
χέρια των ελλήνων και ότι γκρέμισαν οι καιροί. Το ποίημα «Ένα ωραίο χέρι»
αναφέρεται στη μινωική Κρήτη.
«Άρχοντες και υπηρέτες
κάρφωσαν τον πορφυρό κίονα
στη γαλάζια τοιχογραφία
γυάλισαν με λεπτότητα το διπλό πέλεκυ
γονάτισαν ευλαβικά στα πόδια του ιερού γύπα
υψώνοντας δειλά τα μάτια
ως εκεί που έκαιγαν τα εναέρια όνειρα ακροβάτη».
«Φωτοσκιάσεις» (Μαυρίδης 2001) είναι ο τίτλος της ποιητικής
συλλογής της Φλώρας Σιγανού. Ποιήματα που αναφέρονται στην αλήθεια, στη
φαντασία, το πνεύμα, στη καρναβάλι, στη θέμιδα, τη λευτεριά, με τους
αντίστοιχους τίτλους περιχαρακώνουν τη θεματική τους. Το ποίημα «Στο
ελευθερονήσι» αναφέρεται στη Μάχη της Κρήτης.
«Λεβεντιά ο γιγαντομάχος
Κρητικός
όπου γεννήθηκε θαρρείς,
για να θερίζει δόξα και λευτεριά»
Κεντράροντας στη μέση τους
στίχους σε ορισμένα ποιήματα, χρησιμοποιώντας τα εργαλεία του κειμενογράφου
της, δίνει και ένα εικαστικό αισθητικό αποτέλεσμα.
«λευτεριά
στη γλυκιά σου αγκαλιά
Θέλω
σκλαβιά.
Έτσι
ζαρώνω και λιώνω
κι
από πόθο κρυφό
σε
στρώμα σκληρό καταστρώνω:
μαζί
σου παρέα
τον
κόσμο να βρω με καθάριο νερό,
και
στη γη να ξαπλώνω».
Σε ένα καλαίσθητο τόμο
εξέδωσε μια σειρά πολιτικών κειμένων του ο Γιώργος Πανταγιάς με τίτλο «Τα
διάφανα τείχη, η πολιτική ως περιπέτεια ιδεών» (Καστανιώτης 2002).
Σε μια εποχή αβεβαιότητας
όπως η δική μας, ή πολιτική πρέπει και μπορεί να συνιστά μια περιπέτεια ιδεών,
υποστηρίζει ο συγγραφέας. Οι μεταβιομηχανικές κοινωνίες απαιτούν νέα πολιτικά
υποκείμενα και στρατηγικές καινοτομίες.
Χρειάζονται ανοιχτές κομματικές γραμμές κι ένα νέο πολιτικό
εποικοδόμημα. Ο στόχος περιγράφεται από την γκραμσιανή «τομή στη συνέχεια».
Είναι η πρόκληση που αντιμετωπίζει σήμερα το ΠΑΣΟΚ αλλά και ο ελεύθερος
αριστερός, προοδευτικός χώρος.
Αδράνεια λοιπόν ή
ανατροπή; Τα κείμενα του Γιώργου Πανταγιά αποτελούν στιγμιότυπα ενός γόνιμου
προβληματισμού που προσπαθεί ν’ ανταποκριθεί στο διάχυτο αίτημα για μια νέα
πολιτική. Είναι χαρακτηριστικό το παρακάτω σχόλιό του: «Ο χρόνος, όπως
παραδέχονται ακόμη και οι ιστορικοί, δεν είναι μια γραμμική ροή, αλλά μια ροή
με ασυνέχεια και ρήξεις. Με άλλα λόγια, τα γεγονότα μέσα
στο χρόνο δεν είναι προσθετικά αλλά ασύμμετρα. Η πολιτική βρίσκεται στην καρδιά
αυτής της δυναμικής».
Εμείς, έχουμε απλά να
σχολιάσουμε, αν δεν εισακουστούν οι απόψεις του Γιώργου Πανταγιά, αν δεν
υπάρξει μια ρήξη μέσα στο ΠΑΣΟΚ, θα
υπάρξει μια ασυνέχεια, με την Νέα
Δημοκρατία να το διαδέχεται στην εξουσία.
«Οδύσσεια» (Ρέθυμνος 1998)
είναι ο τίτλος του αυτοβιογραφικού βιβλίου του Γεωργίου Κ. Γιαννακουδάκη,
αντισυνταγματάρχη ε.α. Περιγράφει τις περιπέτειές του στην Αλβανία και στη
συνέχεια στη Μέση Ανατολή. Με γλαφυρό ύφος ο συγγραφέας αφηγείται τις μεγάλες
στιγμές τις νεότερης ιστορίας μας, όπως τις έζησε. Είναι πράγματι συναρπαστική
η ιστορία όταν παρουσιάζεται ως άμεση μαρτυρία ενός από τους πρωταγωνιστές της.
Και τέτοιου είδους βιβλία, όπως έχουμε γράψει κατά κόρον και στο παρελθόν,
αποτελούν πολύτιμες πηγές για τον ιστορικό του μέλλοντος.
Το πλούσιο φωτογραφικό υλικό κάνει ακόμη πιο ελκυστικό το βιβλίο
αυτό. Κλείνοντας τα 90 χρόνια του, του ευχόμαστε μακροημέρευση.
Με τις εισηγήσεις από την
ημερίδα «Κρήτη. Πρωτοβουλίες πολιτισμικής ανάδειξης και προοπτικές ανάπτυξης»
που διοργανώθηκε στο Ρέθυμνο στις 10 Ιουνίου 2000 από την Εταιρεία Προβολής και
Έρευνας του Πολιτισμού εκδόθηκε το 17ο τεύχος των Κρητολογικών
Γραμμάτων, περιοδική έκδοση της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνης.
Όλες οι εισηγήσεις έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, τόσο για τη θεματική τους όσο
και για το υψηλό επιστημονικό τους επίπεδο. Αναφέρουμε ενδεικτικά: Μάρκος Μουρτζανάκης,
Η αρχοντορωμαίικη οικογένεια «Μουρτζανός», Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης, Τα
μικροτοπωνύμια των οικισμών της Αμπαδιάς Αμαρίου Ρεθύμνης, Μιχάλης Τρούλης, Το
πρώτο ελληνικό εκπαιδευτικό συνέδριο και η συμμετοχή Κρητών εκπαιδευτικών σ’
αυτό, Μανώλης Δετοράκης, Το ανέκδοτο ημερολόγιο του γιατρού Οδυσσέα
Σταυριανίδη, Αντώνιος Βασιλάκης, Η καθιέρωση της πολιτισμικής εκπαίδευσης στην
πρώτη και στη δεύτερη εκπαιδευτική βαθμίδα, κ. ά.
«Στενοπορίες και
στενορύμια» (Ιωλκός 2001) είναι ο τίτλος
του τελευταίου βιβλίου του Μανόλη Κούνουπα. Πρόκειται για μια συλλογή
διηγημάτων που παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον.
Οπωσδήποτε υπάρχει και εδώ
το ηθογραφικό ενδιαφέρον και η αγωνία για τη γλώσσα, που παρατηρούμε σε όλους
τους Κρήτες συγγραφείς. Εικόνες από μια Κρήτη που χάνεται, λέξεις που, κι αν
τις έχει ακούσει η νεότερη γενιά, δεν τις χρησιμοποιεί. Είναι χαρακτηριστικό το
πρώτο διήγημα της συλλογής με τίτλο «Γέννα στο Σφακόρυακο». Περιγράφεται η
γέννα μιας γυναίκας, όχι σε μαιευτήριο και κλινικές, αλλά στα χωράφια, μόνη
της. Στο τέλος του διηγήματος παρατίθεται και λεξιλόγιο. Απουσιάζει όμως απ’
αυτό η λέξη «μπερεκέτι», που μάλλον για τούρκικη μοιάζει.
Το ίδιο πρόβλημα
αντιμετώπισα και στα διηγήματα του Κωστή Φραγκούλη. Απουσιάζουν λέξεις που ο
συγγραφέας θεωρεί ότι τις γνωρίζουμε, πράγμα που δεν συμβαίνει. Μάλλον
χρειαζόμαστε ένα χρηστικό λεξικό της κρητικής γλώσσας, για να διαβάζουμε τα
έργα της κρητικής λογοτεχνίας.
Το «Επιστροφή στις ρίζες»
είναι άλλο ένα χαρακτηριστικό διήγημα, που αναφέρεται στη νοσταλγία του
γενέθλιου χώρου. Χωρίς αφηγηματικές αναμονές, περιγράφει τη συγκίνηση του
κρητικού που, χρόνια ξενιτεμένος, επιστρέφει στον τόπο του.
Δεν κινούνται όμως όλα τα
διηγήματα στα πλαίσια της ηθογραφίας. Το «Παράσημο του λοστρόμου» για
παράδειγμα αναφέρεται στο θάρρος ενός ναυτικού. Η «Εφήμερη απόδραση», ένα από
τα ωραιότερα διηγήματα της συλλογής, αναφέρεται στη συγκίνηση που προκάλεσε
στους κατοίκους του παραλιακού χωριού ένα φως στη θάλασσα, που δεν ήξεραν την
προέλευσή του. Την αγωνία διαδέχτηκε η απογοήτευση, που επρόκειτο απλά για ένα
φωτάκι με μπαταρία, πάνω σε ένα φελλό, σύνεργο ψαρά που περιπλανιόταν έρημο στη
θάλασσα. Μετά από αυτή την αγωνία θα βυθίζονταν πάλι στην καθημερινότητα. Τέλος
τα δύο διηγήματα της κατοχής είναι πολύ συγκινητικά, και υποπτευόμαστε τον
αυτοβιογραφικό τους χαρακτήρα.
Η απλή γλώσσα, χωρίς
πολλές κρητικές ιδιωματικές λέξεις, κάνουν ιδιαίτερα ευχάριστη την ανάγνωση
αυτών των διηγημάτων, και αναδεικνύουν τον Μανόλη Κούνουπα σε ένα από τους
κυριότερους εκπρόσωπους της νεοκρητικής σχολής.
Ορέστη Μανούσου, Ο γιος της Ζαχαρένιας, Ηράκλειο 1996, σελ. 180
Πολλοί συμπατριώτες μας έχουν επιδοθεί στην προγονολατρεία
τελευταία. Μετά τον Στάθη Καγιαλέ που μας έγραψε για τον παππού του, ο οποίος
έκανε ιστό το σώμα του όταν το πυροβολικό του στόλου έσπασε τον ιστό της
σημαίας κατά την επανάσταση του 97, (παρουσιάσαμε το βιβλίο του σε προηγούμενο
τεύχος) και τη Ρέα Γαλανάκη, που στο μόλις κυκλοφορήσαν βιβλίο της «Βασιλεύς ή
στρατιώτης» (εκδόσεις Άγρα) μας αποκαλύπτει ότι ο πολύς Ισμαήλ Φερίκ Πασάς
υπήρξε μακρινός πρόγονός της, έρχεται ο γιατρός Ορέστης Μανούσος, καθηγητής του
Πανεπιστημίου της Κρήτης να μας μιλήσει για τον «Γιο της Ζαχαρένιας», τον
πατέρα του, επίσης γιατρό. Με γλαφυρότατο ύφος ο Ορέστης Μανούσος μας ιστορεί
πρώτα την ιστορία των Ανωγείων, και στη συνέχεια την ιστορία του πατέρα του,
του οποίου η ζωή, ως εξέχουσα προσωπικότητα, ήταν συνυφασμένη με τα ιστορικά
γεγονότα του τόπου, όπως η περιπέτεια της Μάχης της Κρήτης και της κατοχής. Ένα
ιδιαίτερα ενδιαφέρον βιβλίο.
Λαμπρινή Κουτάκη, Ύστατη αθωότητα, 1997, Μαυρίδης, σελ. 30
Η Λαμπρινή Κουτάκη κάνει το ενδιάμεσο βήμα με αυτό της το βιβλίο
που δεν έχουν κάνει άλλοι συγγραφείς (π.χ. ο Μανώλης Ξεξάκης), περνώντας
κατευθείαν από την ποίηση στην πεζογραφία. Ετσι στη συλλογή αυτή μας δίνει
υπέροχα πεζοτράγουδα, ένα είδος που άνθισε στις αρχές του αιώνα, μαζί με
ελάχιστα ποιήματα. Παραθέτουμε το «Αντί Επιλόγου»:
Αχ
και να ξημέρωνε πάλι αρχή του κόσμου
και
στα βουνά να έφεγγε η αυγή της πρώτης μέρας,
στη
θάλασσα να έπεφτε το δάκρυ της αβύσσου
και
μέσα μου να την έσβηνε το φως του παραδείσου
26-2-2006
Για το έργο του Αντώνη Σανουδάκη έχουμε μιλήσει
επανειλημμένα στα Κρητικά Επίκαιρα. Θεολόγος και φιλόλογος, διδάκτωρ, σχολικός
σύμβουλος, τιμημένος με το βραβείο Καζαντζάκη για το ποιητικό του έργο, είναι
μια πολυσχιδής προσωπικότητα. Εκτός από το λογοτεχνικό του έργο έχει καταγράψει
απομνημονεύματα των αγωνιστών της αντίστασης. Ακόμη στο βιβλίο του για τη
νεοκρητική σχολή έχει παρουσιάσει τους κρήτες λογοτέχνες. Επανέρχεται τώρα με
μια «Ανθολογία σύγχρονων κρητών ποιητών», εκδομένη από τα Ελληνικά Γράμματα,
όπου βιογραφεί και ανθολογεί τους αξιολογότερους κρήτες ποιητές. Σημαντικότατα
το έργο του, περιμένουμε και τη συνέχειά του, για τους κρήτες πεζογράφους,
εκτός κι αν, ως ποιητής ο ίδιος, ενδιαφέρεται μόνο για τους ποιητές. Βέβαια η
πεζογραφία συνήθως δεν ανθολογείται, αλλά θα μπορούσαν να ανθολογηθούν
διηγήματα. Εγώ προσωπικά, που μου αρέσει περισσότερο η πεζογραφία και γενικά η
αφήγηση, βρήκα ιδιαίτερα ενδιαφέρον το βιβλίο του Μανώλη Παπαδάκη, «Η
Ρεθυμνιώτικη πέννα», όπου όμως βιογραφούνται και ανθολογούνται μόνο ρεθεμνιώτες
συγγραφείς, που δεν είναι και λίγοι. Εκδόθηκε από την Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση
Ρεθύμνου, το Μάη του 2004. Μπράβο Δάνδολε, και μπράβο Αντώνη Σανουδάκη για την
εξαίρετη δουλειά που κάνατε.
Το βιβλίο του Άρη Κουτάκη «Αφή πυρών» είναι ιδιαίτερα
πρωτότυπο. Πρόκειται για μια συλλογή ντοκουμέντων για την αναβίωση μιας
παγανιστικής γιορτής που γίνεται με πρωτοβουλία ορειβατικών συλλόγων από το
1952. Είναι συγκινητική η προσπάθεια. Όταν βλέπουμε τους χριστιανούς ινδιάνους
να προσπαθούν να αναβιώσουν τις προκολομβιανές τελετουργίες τους γιατί να μην
κάνουμε κι εμείς άραγε το ίδιο με τις δικές μας τις αρχαιοελληνικές, που
συνδέονται εξάλλου με ό,τι πιο υψηλό δημιούργησε ποτέ το ανθρώπινο πνεύμα; Μέχρι
την έλευση ενός νέου, πιο τυχερού Σικελιανού, ας αρκεστούμε στις φιλότιμες
αυτές προσπάθειες των ορειβατών μας.
Του Άρη Κουτάκη είναι και το επόμενο βιβλίο με τίτλο
«Πλατάνια Αμαρίου, ταξίδι στο χώρο και το χρόνο». Εδώ μαθαίνω ότι εκτός από τα
προικοσύμφωνα υπήρχαν και συμβολαιογραφικές πράξεις για παραλαβή προίκας και
για απόδοση προίκας. Παραθέτει σχετικές πράξεις που έγιναν αρχές του 1600. Φίλε
Άρη, στείλε ένα αντίτυπο στον ξάδελφό μου Μανώλη Δρακάκη, προϊστάμενο του
ιστορικού αρχείου στο Ηράκλειο. Έχει εκδώσει και ο ίδιος αρχεία νοτάριων, και
τα κείμενα αυτά είναι πολύτιμα για τον ιστορικό του μέλλοντος.
Έμαθα κι εγώ,
να μάθετε κι εσείς που δεν θα πάρετε το βιβλίο, ότι η Καλλιρόη Σιγανού Παρρέν,
η μεγάλη αυτή προσωπικότητα των Γραμμάτων, κατάγεται από τα Πλατάνια, όπως και
ο πολυγραφότατος συγγραφέας Σπύρος Λίτινας. Ακόμη ότι η μόδα των σκουλαρικιών
στους άνδρες στην πραγματικότητα είναι μια αναβίωση. «Μπράβο κοπέλι μου που
φορείς κι εσύ το σκουλαρίκι σα και τσοι παλαιούς μας..» είπε η γιαγιά στον
Ανδρέα όταν τον είδε να φορά σκουλαρίκι.
«Δώσε φτερά του λογισμού» ονομάζεται το βιβλίο με τα
ποιητικά πονήματα της Αντωνίας Μηλογιαννάκη, στη φόρμα της μαντινάδας και της
ρίμας, αλλά και του ανομοιοκατάληκτου ριζίτικου. Το ότι το εξέδωσε ο εκδοτικός
οίκος Καλέντης αποτελεί από μόνο του ένα δείκτη της ποιότητάς τους.
Διαβάζουμε από την ενότητα «Στο γαμπρό και την κόρη
μου»:
Χαλάλι σου βασιλικέ το αίμα τση καρδιάς μου
Μα συ το μοσκομύρισες τ’ αυτί τση κοπελιάς μου
Ώστε να ζιω τση μοίρας μου θα τση γνωρίζω χάρη
Που μου ’πεψε καινούριο γιο κι όμορφο παλικάρι.
Γαμπρέ, δεν πρέπει να ’χεις κανένα παράπονο από την
πεθερά σου.
Σε άλλο μήκος κύματος κινείται η Χρυσούλα Δημητρακάκη
με την «Ποίησή» της, όπως τιτλοφορεί απλά την πρώτη της ποιητική συλλογή.
Θαυμάζω τους ποιητές που, κόντρα στις μόδες και τον καιρό, τολμάνε και
αρθρώνουνε τις ποιητικές τους ευαισθησίες σε φόρμες που ανήκουν στην παράδοση,
είτε την τοπική όπως της Μηλογιαννάκη είτε την ευρύτερη νεοελληνική όπως της
Δημητρακάκη, αδιαφορώντας για το πόσους αποδέκτες θα συναντήσουν. Ο ανάπαιστος
είναι ένα από τα μέτρα που προτιμά:
Γιασεμιά στις αυλές ανθισμένα,
Σαν ξάνοιξε πάλι ο καιρός,
Την ψυχή στα λευκά την εντύσαν,
Μυρωδιές σκορπισμένες με φως.
Το φλερτ της όμως με τον δεκαπεντασύλλαβο δεν
κρύβεται, όπως π.χ. και το ότι ο στίχος στον Ύμνο στην Ελευθερία του Σολωμού
δεν είναι παρά ο δεκαπεντασύλλαβος του Ερωτόκριτου σπασμένος στη μέση.
Κάποτε νόμιζα μπορούν/ τα φύλλα να σιγούνε
Όταν ανεμοθύελλες/ χωρίς λόγο σκορπούν(ε).
Το επόμενο βιβλίο πολύ θα ήθελα να το είχα όταν έγραφα
το βιβλίο μου «Η λαϊκότητα της Κρητικής Λογοτεχνίας» πριν 25 χρόνια: «Άσματα
Κρητικά μετά διστίχων και παροιμιών» του Αντώνη Γιανναράκη, φωτομηχανική
επανέκδοση του πρωτοτύπου που εκδόθηκε το 1876 στη Λειψία. Το «Τραγούδι του
Δασκαλογιάννη», «Χήρας υγιός», «Κρητικά κάλαντα» και ένα σωρό άλλα έργα της
κρητικής λαϊκής μούσας εμπεριέχονται σ’ αυτό τον τόμο. Είναι έκδοση των «Φίλων
της βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης». Μεγάλο μπράβο στους φίλους.
Η Νέα Χριστιανική Κρήτη είναι μια επιστημονική
περιοδική έκδοση της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου. Στο 24ο τεύχος
της (στην ουσία πρόκειται για ένα τόμο 350 σελίδων μεγάλου μεγέθους)
περιέχονται, ανάμεσα σε άλλα κείμενα, και οι εισηγήσεις ημερίδας με θέμα
«1824-2004: 180 χρόνια από την άθληση των Αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων Αγγελή,
Γεωργίου, Μανουήλ και Νικολάου Ρεθύμνης». Οι τέσσερις αυτοί μάρτυρες
εκτελέσθηκαν από τους Τούρκους με αποκεφαλισμό το 1824.
Θρησκευτικού περιεχομένου είναι και το επόμενο βιβλίο
που πήραμε, «Ορθοδοξία και Ελληνισμός», του εκπαιδευτικού-θεολόγου Παντελή
Μαριακάκη. Το περιεχόμενό του αναφέρεται στον υπότιτλο: Η προσφορά του
Νεροχωρίου-Δημοτικό διαμέρισμα Παϊδοχωρίου στην ορθοδοξία και τον Ελληνισμό»
(Σμυρνιωτάκης 2005). Πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, όπου βιογραφούνται κυρίως ιερείς
με πλούσια κοινωνική δράση.
Τα «60 χρόνια δημοσιογραφίας» (να
τα εκατοστήσει) του Νίκου Μαρκάκη, είναι ένα «απάνθισμα δημοσιευμάτων», όπως
αναφέρει ο υπότιτλος, την έκδοση των οποίων ανέλαβε ο Πολιτιστικός Σύλλογος
Πετροκεφαλιού, χωριού που βρίσκεται στις Μοίρες. Η θεματογραφία του είναι
πλούσια και πολύ ενδιαφέρουσα, καθώς δε πρόκειται για σύντομα κείμενα, καθότι
δημοσιογραφικά (σπάνια περνούν τις τρεις σελίδες) δεν κουράζουν τον αναγνώστη
και διαβάζονται πολύ ευχάριστα. Από τα κείμενα που μου προξένησαν το ενδιαφέρον
είναι τα αφιερωμένα στους κρητικούς της διασποράς. Ιδιαίτερα μου άρεσε το
κείμενο «Ένας κρητικός μετανάστης προσφέρει δωρεάν γεύματα σε 3.500
άπορους-άστεγους». Και πού νομίζετε; Στη χώρα της ευμάρειας και του πλούτου,
στις ΗΠΑ. Και επειδή οι καλές πράξεις όχι μόνο πρέπει να λέγονται, αλλά να
αναφέρεται και το όνομα αυτού που τις κάνει, ο καλός αυτός Σαμαρείτης λέγεται
Μανώλης Ν. Πετράκης και είναι χωριανός του Μαρκάκη. Το λέμε και αυτό, γιατί οι
Πετρακιανοί θα πρέπει να νιώθουν περήφανοι για τον συγχωριανό τους.
Ρίκη Ματαλλιωτάκη Ο πρωτογόνατος
της καρδιάς μου, Δωρικός 1997, σελ. 173
Στα εκτενή της διηγήματα, η Ρίκη Ματαλλιωτάκη αφηγείται
ηθογραφικές ιστορίες της Κρήτης. Χαρακτηριστική είναι η χρήση σπάνιων κρητικών
λέξεων, αληθινών θησαυρών για τους γλωσσολόγους. Στον «Μαντιναδολόγο»
διαβάζουμε: κιπάρης, σάικα, ακαμπάνιστο κρέας, λαίνι, ερεφούδαρε, συμουριάσανε,
κ.ά. Πάντως πιστεύουμε ότι θα κέρδιζαν πολύ τα διηγήματά της αν έβαζε τις
λέξεις αυτές στα στόματα των ηρώων της, αντί να τις χρησιμοποιεί η ίδια. Η
συνεχής αφήγηση του αφηγητή, χωρίς την παρεμβολή του λόγου των προσώπων σε πρώτο
πρόσωπο, νομίζω ότι αφαιρεί από μιαν αφήγηση. Σίγουρα η κύρια αρετή των
διηγημάτων αυτών είναι η αναπαραγωγή μιας κρητικής διαλέκτου που μάλλον δεν
ακούγεται πια.
Τα «60 χρόνια δημοσιογραφίας» (να τα εκατοστήσει) του Νίκου
Μαρκάκη, είναι ένα «απάνθισμα δημοσιευμάτων», όπως αναφέρει ο υπότιτλος, την
έκδοση των οποίων ανέλαβε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πετροκεφαλιού, χωριού που
βρίσκεται στις Μοίρες. Η θεματογραφία του είναι πλούσια και πολύ ενδιαφέρουσα,
καθώς δε πρόκειται για σύντομα κείμενα, καθότι δημοσιογραφικά (σπάνια περνούν
τις τρεις σελίδες) δεν κουράζουν τον αναγνώστη και διαβάζονται πολύ ευχάριστα.
Από τα κείμενα που μου προξένησαν το ενδιαφέρον είναι τα αφιερωμένα στους
κρητικούς της διασποράς. Ιδιαίτερα μου άρεσε το κείμενο «Ένας κρητικός
μετανάστης προσφέρει δωρεάν γεύματα σε 3.500 άπορους-άστεγους». Και πού
νομίζετε; Στη χώρα της ευμάρειας και του πλούτου, στις ΗΠΑ. Και επειδή οι καλές
πράξεις όχι μόνο πρέπει να λέγονται, αλλά να αναφέρεται και το όνομα αυτού που
τις κάνει, ο καλός αυτός Σαμαρείτης λέγεται Μανώλης Ν. Πετράκης.
Ο «Δωρικός» είναι ένας
ιστορικός εκδοτικός οίκος με μια πλούσια εκδοτική δραστηριότητα. Ο Αριστείδης
Κλάδος, της μεγάλης οικογένειας που πρόσφερε τον δήμαρχο και τον λυράρη που
θαυμάζω περισσότερο, με αγωνιστική δράση, ίδρυσε τον εκδοτικό αυτό οίκο την
επαύριο του εμφύλιου για να βγάλει το ψωμί του, μια και ο δρόμος για το δημόσιο
του ήταν απαγορευμένος, όπως και σε τόσους άλλους, και το βιβλίο ήταν ο φυσικός
του χώρος. Από τον Δωρικό πήραμε το βιβλίο της
Ρίκης Ματαλλιωτάκη με τίτλο «Δε θέλω να ξοδευτώ άλλο».
Της Ρίκη παρουσιάσαμε πριν
8 χρόνια στα Κ.Ε. το πρώτο της βιβλίο,
το «Ο πρωτογόνατος της καρδιάς μου». Δέσμια της κρητικής ηθογραφίας σ’ αυτό το
πρώτο της βιβλίο, μια συλλογή διηγημάτων, με μια λεξιλαγνεία για το κρητικό
ιδίωμα, θα κάνει το άλμα και στη γλώσσα και στην έκταση, δίνοντας ένα
μυθιστόρημα στην κοινή νεοελληνική. Αυτό διεύρυνε τη
θεματική της. Όχι πια η ηθογραφία της παράδοσης αλλά η ψυχογράφηση μιας
σύγχρονης γυναίκας, που αντιμετωπίζει τη σχέση της με το άλλο φύλο σε μια
σύγχρονη βάση. Τοποθετημένη στον κυρίαρχο άξονα της σύγχρονης ελληνικής
λογοτεχνίας, αυτόν του συμβιβασμού/ μη συμβιβασμού, η ηρωίδα, ως άλλη Ιψενική
Νόρα, θα αναφωνήσει στο τέλος «Δεν θέλω να ξοδευτώ άλλο» σε μια αδιέξοδη σχέση,
και θα παρατήσει τον άντρα που την ταλαιπώρησε όσο κι αν την εκλιπαρεί. Είναι
προτιμότερο να ζεις με την αναμονή του καλύτερου παρά να συμβιβαστείς με ένα
παρόν που σε πληγώνει, αυτό είναι το μήνυμα της Ματαλλιωτάκη.
Και άλλα «Ριζίτικα» μας ήλθαν στα Κ.Ε., πολύ ευπρόσδεκτα, σε
επιμέλεια (και συλλογή φαντάζομαι) του Δ. Ποθουλάκη, έκδοση «Κρητικός τύπος το
κρι κρι». Να μην ξεχνάμε και τους χορηγούς, και να τους παινούμε (για να το
ξανακάνουνε) όταν χρηματοδοτούν το βιβλίο. Alpha Bank, Ακρόπολις χρηματιστηριακή και ANEK LINES.
Πριν από την εμπεριστατωμένη εισαγωγή υπάρχει η αφιέρωση, «Στους
χιλιάδες ανώνυμους άντρες και γυναίκες της Κρήτης που σφαγιάσθηκαν, οδηγήθηκαν
στα δουλοπάζαρα, εξανδραποδίστηκαν και ξεσηκώθηκαν στους κατά καιρούς κατακτητές».
Πιο πάνω αναφέρεται η πληροφορία ότι «Το 904 μ.Χ. πουλήθηκαν στο Χάνδακα, το
αραβοπειρατικό κράτος της Κρήτης, 22000 σκλάβοι, το μεγαλύτερο δουλεμπόριο που
αναφέρει η ιστορία». Και ακόμη πιο πάνω στην ίδια σελίδα το ριζίτικο:
Ήλιε που βγαίνεις το πρωί και βασιλεύγεις
βράδυ,
σ’ ούλο το γ-κόσμο ανάτειλε, σ’ ούλο το
γ-κόσμο δύσε,
στω μπαρμπαρέσω τσι αυλές ήλιε μην
ανατείλεις
μη θαμπωθούν οι γι ακτίνες σου απ’ τω
σκλαβιώ τα δάκρυα».
Η
ποιήτρια Ελευθερία Αναγνωστάκη Τζαβάρα είναι γενικός γραμματέας του διοικητικού
συμβουλίου της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών. Δραστήρια και ακαταπόνητη, είναι η
ψυχή των εκδηλώσεων της Εταιρείας. Η Τζαβάρα μας έδωσε πρόσφατα τρία έργα της.
Και πρώτα πρώτα «Τα πρόσωπα της Αφροδίτης» σε
μια καλαίσθητη έκδοση από τις εκδόσεις Πάραλος. Με πλούσιο φωτογραφικό υλικό,
αποτελεί μια επιτομή και ένα σχόλιο στην αρχαία ελληνική τέχνη γενικότερα, αλλά
και στα κλασσικά γυναικεία αρχέτυπα πιο ειδικά, και όχι μόνο της Αφροδίτης στην
οποία παραπέμπει ο τίτλος. «Μήδεια: η κόρη του ήλιου» είναι ένα από τα κείμενα
του έργου, ποιητική πρόζα που εικονογραφεί τη δαιμονική φύση της γυναίκας:
«Καθρεφτίζεται στους λειμώνες του ύπνου μας,
καθώς μόνη περπατάει στις ερημιές της αγάπης, στους γκρεμνούς τους σφοδρού
πόνου, στην άβυσσο της ερωτικής εγκατάλειψης, με τη γαμψή εκδίκηση ν’ αφρίζει ο
νους της… Υπάρχει μια δαιμονική αγιότητα στις πράξεις της».
Και για την Αφροδίτη:
«Το σώμα σου έχει το άρωμα των υπερώριμων
καρπών.
Χορτασμένη από θαμβωτικά σμιξίματα, χαμογελάς
πέρα από το χρόνο, το αίμα, το σώμα, τα σύνορα, τα ταμπού.
Βαμμένη, φτιασιδωμένη, θαμβωτική, στεγνώνουν
επάνω στο δέρμα σου τα ίχνη του ιριδίζοντος πόθου του Άδωνη, του Ταμμούζ, του
Όσιρι».
Η Αναγνωστάκη μας δείχνει, όπως και η Ρέα
Γαλανάκη στο «Βίος και Πολιτεία του Ισμαήλ Φερίκ Πασά, ότι δεν υπάρχουν απόλυτα
στεγανά ανάμεσα στην ποίηση και την πρόζα.
Στο έργο αυτό μεταφράζει επίσης ορφικούς
ύμνους και Πίνδαρο, και παραθέτει αυτούσια αρχαιοελληνικά αποφθέγματα.
Παραθέτουμε ένα απόσπασμα για τον Έρωτα:
«Έρωτα σε φοβάμαι (έτσι, με bold χαρακτήρες)
Έχεις
τα φτερά ενός αγγέλου που ξεστράτισε.
Το
μαστίγιο του πόθου.
Τα
καρφιά του πάθους.
Τις
αλυσίδες της δέσμευσης.
Το
ναι της υποταγής.
Αινιγματικός,
κρύβεσαι πίσω από λέξεις».
Τολμηρή στις μεταφορές και τις εικόνες της, η
Αναγνωστάκη είναι μια από τις πιο αξιόλογες φωνές της νεοκρητικής σχολής.
Σε αγγλική μετάφραση εκδόθηκαν και ορισμένα
της ποιήματα με τίτλο Dreams of birth (Paralos
2005), ενώ η «Μεγάλη πορεία» εκδόθηκε πέρυσι σε δίγλωσση έκδοση, ελληνικά και
πολωνικά, στη Βαρσοβία. Οι αρχαιοελληνικές εμμονές της φαίνονται και εδώ στα
περισσότερα ποιήματα της συλλογής, σε κάποια μάλιστα και στους τίτλους (Κούρα
Αθηνά, Η Σίβυλλα).
Δημιουργία προσδιορισμών με γενική στη θέση
επιθέτων (Βάρβαροι του κέρδους, ισοβίτης της μοναξιάς, νύχτα των κόσμων),
έξυπνες μεταφορές (οχήματα παράφρονα, αναμαλλιασμένα σύννεφα) είναι
χαρακτηριστικά υφολογικά στοιχεία του έργου.
Έχοντας μια μακρά μαθητεία στο οικολογικό
κίνημα, δεν μπορώ να μη παραθέσω ένα δείγμα της ποίησης της Αναγνωστάκη από το
ποίημα «Οικολογία».
«Έγκλειστος σε κρύπτες από μπετόν
Δένεις
κόμπους υπομονής τη ζωή σου.
Τη
συντηρείς με ψέματα.
Κι
εσύ που γεύτηκες ψωμί από γλυκό σιτάρι
Κι
ήπιες κρασί από λιαστό αμπέλι,
Τρέφεσαι
με τροφές συνθετικές».
Γιώργο,
τα παρακάτω δεν θυμάμαι να τα έχεις δημοσιεύσει. Μπορεί και να μην το πρόσεξα,
να μην πήρα το φύλο. Εσύ θα θυμάσαι. Σου τα ξαναστέλνω.
Χρήστος Χαραλάμπους, Νίκος Ξυλούρης, με
τη χορδή της Λύρας, Εξάντας 2003.
Ένα τέτοιο βιβλίο θα μπορούσε να πει
κανείς ότι ήταν αναμενόμενο. Ο Νίκος Ξυλούρης είναι ένας μύθος, και έτσι μια
μυθιστορηματική βιογραφία του ήταν κάτι που όλοι το περιμέναμε. Ο συγγραφέας
παρακολουθεί τον Νίκο σε όλη τη διαδρομή της καλλιτεχνικής του καριέρας, από τα
πρώτα χρόνια που ξεκίνησε σαν λυράρης στα πανηγύρια μέχρι να φτάσει να γίνει
σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα. Η γλαφυρότητα του ύφους, η λεπτομέρεια και
η επινοητικότητα στην περιγραφή είναι οι κύριες αρετές αυτού του έργου. Το
πλούσιο φωτογραφικό υλικό δεν μπορούσε φυσικά να λείπει. Σαν θαυμαστής του
Ξυλούρη το ρούφηξα κυριολεκτικά, και το ίδιο περιμένω να κάνετε κι εσείς.
Πληροφοριακά, ο δήμος του Γαλατσίου
αποφάσισε πρόσφατα τη μετονομασία της οδού Κουρτίου όπου έμενε ο Ξυλούρης με τη
σύντροφό του Ουρανία, σε οδό Νίκου Ξυλούρη.
Θα μου επιτρέψετε να το γράψω και αυτό:
δίστασα προς στιγμή ανάμεσα στη δημοτική «συντρόφισσα» και στην καθαρεύουσα
«σύντροφο». Τελικά συνειδητοποιώ ότι έχουν διαφορετική σημασία. Όμως η Ουρανία
ήταν και σύντροφος στη ζωή και συντρόφισσα του Νίκου στον αντιδικτατορικό
αγώνα.
Δρ. Ε.Δ. Εμμανουήλ Ανδριανάκης, Μια ζωή αγώνων και έργων με θεία
βοήθεια. (αυτοβιογραφία)
Μπορεί να έχει ενδιαφέρον η αυτοβιογραφία ενός μη επώνυμου;
Μπορεί να έχει, και πολύ μεγάλο μάλιστα. Δεν είναι μόνο η
σπανιότης. Τα βιβλιοπωλεία βρίθουν από το είδος, το οποίο μου αρέσει ιδιαίτερα.
Έχω γράψει κι εγώ μία, όταν ήμουν 20 χρονών. Κάποια στιγμή θα πρέπει να την
συμπληρώσω. Η τελευταία που διάβασα ήταν του Fayerabend. Και έχει ενδιαφέρον γιατί η ζωή
ενός ανθρώπου που έζησε με αγώνες και μόχθους, που κατάφερε πολλά στη ζωή του,
μορφώθηκε, τέλειωσε με άριστα την Παιδαγωγική Ακαδημία και στη συνέχεια
απέκτησε και διδακτορικό. Έχει ενδιαφέρον ακόμη και αν δεν έφτασε στην ευρεία
δημοσιότητα που κατακτούν τα μεγάλα ονόματα της τέχνης και των γραμμάτων. Στη
μικροκλίματα του περίγυρου, και ασφαλώς αρκετά έξω απ’ αυτόν, είναι γνωστός και
καταξιωμένος. Και η βιογραφία του έχει ενδιαφέρον σαν φωτεινό παράδειγμα, από
την οποία μπορεί κανείς πολλά να διδαχθεί. Αυτός είναι άλλωστε και ο στόχος της
συγγραφής της, όπως δηλώνει και ο συγγραφέας, και όχι η ατομική του προβολή.
Και βέβαια, κάτι του το έχω γράψει συχνά, μέσα από τις ατομικές
βιογραφίες παίρνεις πληροφορίες για το γενικότερο πλαίσιο, ιστορικό, κοινωνικό,
πολιτικό και λαογραφικό, πράγμα που από μόνο του αποτελεί ένα κέρδος της
ανάγνωσης.
Μανώλης Παπυράκης, Η μαντινάδα στις κορφές, Ρέθυμνο 2004
Καράφλιασα κυριολεκτικά. Με συγχωρείτε για το καράφλιασα, δεν
μπορώ να βρω πιο κατάλληλη λέξη για να εκφράσω τα συναισθήματά μου όταν πήρα
στα χέρια μου αυτό το βιβλίο. Μα είναι δυνατόν ένα μόνο χωριό να βγάλει 37!!!
ριμαδόρους, από τους οποίους πολλοί είναι και οργανοπαίχτες;
Φαίνεται πως είναι δυνατόν. Ο Μανώλης ο Παπυράκης, γιατρός (να
είναι άραγε αυτός στον οποίο πήγαινε η μάνα μου; Ήταν όμως νευρολόγος, και στο
Ηράκλειο, και πάνε πάνω από 25 χρόνια), με πολύ μεράκι όχι μόνο κατέγραψε τις
μαντινάδες, όχι μόνο έγραψε και σύντομα έως εκτενή βιογραφικά για τον καθένα
από αυτούς τους 37, αλλά έγραψε επίσης και μια εμπεριστατωμένη εισαγωγή, με
αρκετές ιστορίες. Το συνιστώ ανεπιφύλακτα σαν ένα από τα πιο εντυπωσιακά βιβλία
που γράφηκαν ποτέ για την Κρήτη.
Παγκρήτιος Ένωση, Οι κρητικοί στον
αντιδικτατορικό αγώνα. ΑΑ Λιβάνη2004
Στον τόμο αυτό περιέχονται τα πρακτικά
συνεδρίου που οργάνωσε η Παγκρήτια Ένωση στις 12 Νοεμβρίου 2003. Ο πρόεδρος
Γιάννης Πρασιανάκης παρουσιάζει τους ομιλητές με σύντομα βιογραφικά τους.
Δεν είναι μόνο οι ενδιαφέρουσες
εισηγήσεις των ομιλητών, όλοι τους περισσότερο ή λιγότερο επώνυμοι, είναι και
τα βιογραφικά τους, τα οποία όλοι μας έχουμε μια περιέργεια να διαβάσουμε. Και
όταν βλέπουμε φωτογραφίες της εποχής συγκινούμαστε. Ο σοβαρότατος π.χ. Νίκος
Χριστοδουλάκης είναι ένας μακρυμάλλης γιεγιές μπροστά στον πομπό του Πολυτεχνείου.
Θα ήθελα να έβλεπα περισσότερους στο
πάνελ. Δεν μπορώ να ξέρω τις αντιρρήσεις τους, ξέρω όμως ότι σε τέτοιου είδους
εκδηλώσεις υπάρχουν άτομα που λείπουν. Ο Μίμης Ανδρουλάκης π.χ. έλαμψε δια της
απουσίας του. Και άλλοι επίσης. Τους θυμάμαι σε μια φλογερή γενική συνέλευση
της Φοιτητικής Ένωσης Κρητών, νομίζω κάπου 20 Γενάρη του 1973. Είχα ανέβει στην
Αθήνα από την Κρήτη για να πάω στο στρατό, παρουσιαζόμουν σε δυο ή τρεις μέρες
μετά. Τα γεγονότα της Νομικής και του Πολυτεχνείου με βρήκαν μέσα.
17 Νοέμβρη! Η τρίτη από τις
υποχρεωτικές επετείους που γιορτάζονται στα σχολεία. Στις 17 Νοεμβρίου 1972
σημειώνω στο ημερολόγιό μου τα παρακάτω περίπου. «17 Νοέμβρη. Αυτή η ημέρα
είναι σημαδιακή για μένα. Έχω τελειώσει το πανεπιστήμιο, Αγγλική Φιλολογία, έχω
μαζέψει τα μπογαλάκια μου και τα έχω στείλει κάτω με μια εταιρεία μεταφορών,
και απόψε ταξιδεύω για την Κρήτη». Πού να ήξερα όταν έγραφα αυτές τις γραμμές
ότι αυτή η ημέρα, της επόμενης χρονιάς, θα ήταν από τις πιο σημαντικές στιγμές
της σύγχρονης ιστορίας μας.
Και για να γυρίσω σε εκείνη τη
μεγαλειώδη συγκέντρωση της ΦΕΚ. Θα αναφέρω μόνο τους απόντες από το πάνελ. Ο
Νίκος ο Αθανασάκης, συμμαθητής μου στα αγγλικά στην Ιεράπετρα, με κρητική στολή
υποδεχόταν τα μέλη. Και για τη μαχητική της παρουσία ξεχώρισα την Ιωάννα
Καρυστιάννη, που σήμερα είναι από τις κορυφαίες λογοτέχνιδές μας. Όλα τις τα
βιβλία τα έχω παρουσιάσει στα Κρητικά Επίκαιρα, όπως εξάλλου και του Μίμη
Ανδρουλάκη. Ήταν φυσικά και ο Πεντάρης, Βασίλης νομίζω, πρόεδρος της ΦΕΚ τότε,
μαζί με τον αδελφό του, από τους πρώτους νεολαίους κρήτες που ξεκίνησαν τον
αντιδικτατορικό αγώνα. Ακόμη ο Μπαλωμενάκης, ξεχνάω το μικρό του, ήταν από τους
«κιτρινιάρηδες» που γράφει η Μαρία Δαμανάκη στην εισήγησή της. Ίσως όλοι αυτοί
και άλλοι που δεν ξέρω, παρόντες ή απόντες σε αυτή την εκδήλωση, να
συγκεντρωθούν σε κάποιο άλλο, μελλοντικό τόμο, όταν οι όποιες πολιτικές
αντιθέσεις και ενστάσεις θα ανήκουν πια στο παρελθόν, και ο αντιδικτατορικός
αγώνας θα είναι μόνο ιστορία.
Τα «60 χρόνια δημοσιογραφίας» (να τα εκατοστήσει) του Νίκου
Μαρκάκη, είναι ένα «απάνθισμα δημοσιευμάτων», όπως αναφέρει ο υπότιτλος, την
έκδοση των οποίων ανέλαβε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πετροκεφαλιού, χωριού που
βρίσκεται στις Μοίρες. Η θεματογραφία του είναι πλούσια και πολύ ενδιαφέρουσα,
καθώς δε πρόκειται για σύντομα κείμενα, καθότι δημοσιογραφικά (σπάνια περνούν
τις τρεις σελίδες) δεν κουράζουν τον αναγνώστη και διαβάζονται πολύ ευχάριστα.
Από τα κείμενα που μου προξένησαν το ενδιαφέρον είναι τα αφιερωμένα στους
κρητικούς της διασποράς. Ιδιαίτερα μου άρεσε το κείμενο «Ένας κρητικός
μετανάστης προσφέρει δωρεάν γεύματα σε 3.500 άπορους-άστεγους». Και πού
νομίζετε; Στη χώρα της ευμάρειας και του πλούτου, στις ΗΠΑ. Και επειδή οι καλές
πράξεις όχι μόνο πρέπει να λέγονται, αλλά να αναφέρεται και το όνομα αυτού που
τις κάνει, ο καλός αυτός Σαμαρείτης λέγεται Μανώλης Ν. Πετράκης και είναι
χωριανός του Μαρκάκη. Το λέμε και αυτό, γιατί οι Πετρακιανοί θα πρέπει να
νιώθουν περήφανοι για τον συγχωριανό τους.
Κι άλλο «Χωριό μου» έπεσε στα χέρια μας. Πρόκειται για τον Άγιο
Ιωάννη Του Αμαρίου Ρεθύμνου, και το έγραψε ο Σταύρος Εμμ. Φωτάκης.
Και τι δεν γράφει ο
Φωτάκης μέσα σ’ αυτό το βιβλίο. Από την ιστορία μέχρι τα τοπωνύμια και από τους
κατοίκους μέχρι τις εκκλησίες. Εντύπωση μας έκανε ότι αφιερώνει ξεχωριστό
κεφάλαιο για τα αλώνια, όπου αναφέρει όλους τους χωριανούς που διέθεταν αλώνι.
Και θυμάμαι κι εγώ τον συγχωρεμένο τον πατέρα μου που δεν διέθετε αλώνι, και
αναγκαζόταν να υποχρεώνεται στον ένα και στον άλλο. Μέχρι που κάποια στιγμή
έφτιαξε δικό του αλώνι σε ένα χωράφι μας.
Αλώνισε δυο φορές. Μετά,
καθώς ήδη αρχίσαμε να μεταβαίνουμε «Από την αυτοκατανάλωση στην αγορά», όπως
γράφω σαν υπότιτλο στο δικό μου «Χωριό», αποφάσισε να μην ξανασπείρει, αλλά να
αγοράζουμε το ψωμί. Σήμερα είναι χορταριασμένο, σε ένα χωράφι παρατημένο.
Το φωτογραφικό υλικό
προσθέτει πάντα στα τέτοιου είδους βιβλία, και σε αυτό το βιβλίο του Φωτάκη
υπάρχει αφθονότατο. Και βέβαια από τα σημαντικότερα στοιχεία του βιβλίου είναι
ένα γλωσσάρι με τοπικό λεξιλόγιο 52 σελίδων. Δεν έχουμε παρά να τον συγχαρούμε
από τα βάθη της καρδιάς μας για το βιβλίο του αυτό.
(Κρητικά Επίκαιρα, Νοέμβρης 2006)
Τα «60 χρόνια δημοσιογραφίας» (να τα εκατοστήσει) του Νίκου
Μαρκάκη, είναι ένα «απάνθισμα δημοσιευμάτων», όπως αναφέρει ο υπότιτλος, την
έκδοση των οποίων ανέλαβε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πετροκεφαλιού, χωριού που
βρίσκεται στις Μοίρες. Η θεματογραφία του είναι πλούσια και πολύ ενδιαφέρουσα,
καθώς δε πρόκειται για σύντομα κείμενα, καθότι δημοσιογραφικά (σπάνια περνούν
τις τρεις σελίδες) δεν κουράζουν τον αναγνώστη και διαβάζονται πολύ ευχάριστα.
Από τα κείμενα που μου προξένησαν το ενδιαφέρον είναι τα αφιερωμένα στους
κρητικούς της διασποράς. Ιδιαίτερα μου άρεσε το κείμενο «Ένας κρητικός
μετανάστης προσφέρει δωρεάν γεύματα σε 3.500 άπορους-άστεγους». Και πού
νομίζετε; Στη χώρα της ευμάρειας και του πλούτου, στις ΗΠΑ. Και επειδή οι καλές
πράξεις όχι μόνο πρέπει να λέγονται, αλλά να αναφέρεται και το όνομα αυτού που
τις κάνει, ο καλός αυτός Σαμαρείτης λέγεται Μανώλης Ν. Πετράκης.
(Κρητικά Επίκαιρα, Νοέμβρης 2006)
Posts
No comments:
Post a Comment