Εμίρ Κουστουρίτσα, Underground (1995)

Εμίρ Κουστουρίτσα, Underground (1995)

 

  Και φτάνουμε στη δεύτερη βραβευμένη με Χρυσό Φοίνικα ταινία του Κουστουρίτσα, το «Underground». Τη βλέπω σίγουρα για τρίτη φορά.

  Η ταινία χωρίζεται σε τρία μέρη. Το πρώτο είναι η αντίσταση στους Ναζί. Το δεύτερο, η μεταπολεμική περίοδος μέχρι τον γιουγκοσλαβικό εμφύλιο. Η τρίτη, ο γιουγκοσλαβικός εμφύλιος.

  Ο Μπλάκι είναι αγωνιστής, αλλά γκομενιάρης. Η γυναίκα του πεθαίνει αφήνοντάς του ένα γιο. Όμως γι’ αυτόν υπάρχει η Νατάλια.  

  Στο δεύτερο μέρος ο φίλος και συναγωνιστής του Μάρκο κρατάει τους συντρόφους στο υπόγειο όπου είχαν καταφύγει για να φτιάχνουν όπλα, για την αντίσταση τάχα, γιατί οι Γερμανοί, όπως τους είπε, είχαν νικήσει. Τα όπλα αυτά τα εμπορεύεται. Τη Νατάλια θα τη μοιράζεται με τον Μπλάκι.

  Μετά από είκοσι χρόνια, με την έναρξη του εμφύλιου, θα γίνει η αποκάλυψη. Τον Μάρκο τον αναζητεί η Ιντερπόλ. Ο αδελφός του, μαθαίνοντας τι κουμάσι ήταν ο Μάρκο, τον κτυπάει μέχρι θανάτου. Τότε ακούμε και την ατάκα: πραγματικός πόλεμος είναι όταν ο αδελφός σκοτώνει αδελφό.

  Βλέπουμε και εδώ τα γνωστά φετίχ του Κουστουρίτσα.

  Και πρώτα απ’ όλα τα ζώα.

  Στην αρχή της ταινίας βρισκόμαστε σε ένα ζωολογικό κήπο. Φύλακας είναι ο αδελφός του Μάρκο. Ένας βομβαρδισμός θα τον καταστρέψει. Θα πάρει μαζί του τον χιμπαντζή. Ο χιμπαντζής αυτός θα σκορπίσει το θάνατο μπαίνοντας μέσα σε ένα τανκ το οποίο είχαν κατασκευάσει στο υπόγειο.

  Ο φύλακας, μετά την αποκάλυψη για το ποιόν του αδελφού του και αφού τον σκοτώσει, αυτοκτονεί. Πώς; Κρεμιέται από το σχοινί του καμπαναριού, ακριβώς όπως και ο νεαρός στην «Εποχή των τσιγγάνων», αλλά και η κοπέλα στο «Arizona dream». Μόνο που αυτός πεθαίνει.

  Το ποιητικό-φανταστικό: Η ψυχή του πετάει από το καμπαναριό σαν γλάρος. Οι πεθαμένοι κολυμπάνε κάτω από το νερό. Ο γαμπρός συναντάει ευτυχισμένος τη νύφη.

  Μουσική, άφθονη μουσική, στο μπουρλέσκο δεύτερο μέρος, κάτω στο υπόγειο.

  Μετεώριση, μόνο που εδώ ο Κουστουρίτσα αυτοπαρωδείται. Η νύφη ανυψώνεται στον αέρα και τον διασχίζει, μόνο που εδώ βλέπουμε και το μηχανισμό με τον οποίο γίνεται αυτό.

  Σάτιρα.

  Είναι κυρίαρχη στο δεύτερο μέρος: Η εκμετάλλευση των αγωνιστών από τους ηγέτες (και πιο γενικά: του λαού από τους πολιτικούς).

  Επίσης σάτιρα του κινηματογράφου.

  Πώς;

  Σαν σκηνοθέτης, δείχνει πίσω από την κάμερα μια «ταινία μέσα στην ταινία» με θέμα τη ζωή του Μπλάκι που θεωρείται νεκρός, του έχουν στήσει μάλιστα και άγαλμα. Μόνο που αυτός είναι ζωντανός και βρίσκεται στο υπόγειο, εντολή του συντρόφου Τίτο. Όταν κάποια στιγμή αποφασίζει να βγει από το υπόγειο και να πολεμήσει τους Γερμανούς πέφτει πάνω στο γύρισμα της ταινίας και σκορπίζει το θάνατο στους υποτιθέμενους Γερμανούς.  

  Τα κωμικά στοιχεία αφθονούν στην αρχή ενώ στη συνέχεια υποχωρούν. Η απαισιοδοξία του Κουστουρίτσα φαίνεται με τους τόσους νεκρούς. Όμως την ξορκίζει με ένα εντυπωσιακό και συμβολικό τέλος.

  Οι νεκροί βρίσκονται πάνω στο έδαφος της Γιουγκοσλαβίας. Διασκεδάζουν. Η μουσική ακούγεται και εδώ ξέφρενα. Ξαφνικά το κομμάτι στο οποίο βρίσκονται αποσπάται από το υπόλοιπο σώμα.

  Εν τάξει, διαμελίστηκε η Γιουγκοσλαβία, όμως η ζωή συνεχίζεται.

  Και για όσους δεν ξέρουν:

  Οι Γιουγκοσλάβοι είναι σλάβοι. Τι τους χωρίζει;

  Κατ’ αρχάς τα τρία μεγάλα κράτη τα χωρίζει η θρησκεία. Οι Κροάτες είναι καθολικοί, οι Σέρβοι ορθόδοξοι και οι Βόσνιοι μουσουλμάνοι. Όμως η γλώσσα είναι η ίδια. Κάποτε μάθαινα σερβοκροάτικα. Διάβασα ένα teach yourself books και ένα reader.

  Τι είναι τα σερβοκροάτικα;

  Σέρβικα που όμως γράφονται με το λατινικό αλφάβητο, σε αντίθεση με τα σέρβικα της Σερβίας που γράφονται με το κυριλλικό.

  Κατηγόρησαν τον Κουστουρίτσα επειδή βαφτίστηκε χριστιανός. Μα οι Βόσνιοι που τον κατηγόρησαν θα έπρεπε πρώτα απ’ όλα να κατηγορήσουν τους προ-προ-προ-παππούδες τους, που για να γλιτώσουν την τουρκική καταπίεση ασπάστηκαν τον μουσουλμανισμό.

  Και οι Σλοβένοι; (Είχα πάει πριν χρόνια σε ένα συνέδριο στη Λιουμπλιάνα). Οι Σλαβομακεδόνες;

  Για τους Σλοβένους πρέπει να οφείλεται στο ότι δεν υποτάχτηκαν στους τούρκους αλλά στους Αυστριακούς, και επηρεάστηκαν από τη δική τους κουλτούρα. Προφανώς υπάρχουν και διαλεκτικές διαφορές. Όσο για τους σκοπιανούς (χάσαμε το 1993 την ευκαιρία να αποδεχθούμε τον σωστό όρο, Σλαβομακεδονία, το Βόρεια Μακεδονία ανακαλεί συνειρμικά Βόρεια Κορέα και Βόρειο Βιετνάμ), αυτοί εγκαταστάθηκαν σε μια ένδοξη περιοχή και τους περιποιούσε τιμή να αυτονομάζονται Μακεδόνες. Η γλώσσα τους μοιάζει περισσότερο με τη βουλγάρικη (τα βουλγάρικα τα διάβασα, σε επίπεδο άνευ διδασκάλου, πριν δεκαετίες, αλλά τα σλαβομακεδόνικα πρόπερσι), και οι Βούλγαροι επιμένουν ότι στην πραγματικότητα είναι Βούλγαροι, γι’ αυτό και εκείνοι δεν τους χωνεύουν καθόλου. Το διάβασα αυτό στη «Ζωή εν τάφω» του Μυριβήλη.

  Αγαπημένος ο Αγγελόπουλος, αλλά δεν μου άρεσε η άκομψη αντίδρασή του όταν είδε ότι τον Χρυσό Φοίνικα τον πήρε ο Κουστουρίτσα κι αυτός έπρεπε να περιοριστεί στο Μεγάλο Βραβείο. Πάντως το «Underground» μου άρεσε περισσότερο από το «Βλέμμα του Οδυσσέα».

  Έχω γράψει για τις τελευταίες ταινίες του Αγγελόπουλου και ένα κείμενο που δημοσιεύτηκε το 1984 με τίτλο «Σκέψεις για την ταινία του Θ. Αγγελόπουλου “Ταξίδι στα Κήθυρα”». Πρέπει να δω και τις πρώτες ταινίες του για να γράψω και γι’ αυτές.

  Η προηγούμενη ανάρτησή μας ήταν για την ταινία «Arizona dream».