Paul Auster, Timbuktu

 

Paul Auster, Timbuktu, London, Faber and Faber, 1999, p. 170

 

  Το ένα βιβλίο με οδηγεί στο άλλο, η μια ταινία με οδηγεί στην άλλη.

  Αφού διάβασα τον «Ασπροδόντη» του Τζακ Λόντον και αφού είδα στο βιογραφικό του Όστερ ότι ένα από τα βιβλία που έγραψε, το «Timbuktu», είναι η ιστορία ενός σκύλου και ενός άστεγου, αποφάσισα να το διαβάσω, αφού διάβασα βέβαια και τα δυο αυτοβιογραφικά του, το «Ημερολόγιο του χειμώνα» που θα συζητήσουμε στη Λέσχη Βιβλίου μετά τις διακοπές, και την «Επινόηση της μοναξιάς».  

  Υπάρχουν δυο μεγάλες διαφορές.

  Στον «Ασπροδόντη» έχουμε την ιστορία ενός λύκου, ενώ στο «Timbuktu» έχουμε την ιστορία ενός σκύλου.

  Στον «Ασπροδόντη» έχουμε happy end, όχι όμως και στο «Timbuktu».

  Ο Mr. Bones ζει με τον Willy, που είναι άστεγος.

  Έχουμε ένα «σασπένς του πώς», που όμως δεν αναφέρεται στο τέλος της ιστορίας αλλά στο τέλος του Willy, κάπου στη μέση.

  Στην αρχή της πλοκής τον βλέπουμε ετοιμοθάνατο.

  Ακολουθούν αναδρομές, μέχρι το θάνατό του, με τις οποίες μας δίνεται η ζωή του.

  Και το «σασπένς του πώς» με τον Willy συνεχίζεται με το «σασπένς του τι» (θα γίνει στο τέλος) με τον σκύλο του, τον Mr. Bones.

  O Auster, προκειμένου να αυτοβιογραφηθεί, δεν διστάζει να κάνει τον Willy έναν ποιητή, όπως είναι ο ίδιος, που η τύχει δεν του χαμογέλασε. Δεν είναι καθόλου η τυπική περίπτωση άστεγου.

  Όταν πεθαίνει, ο Mr. Bones κυκλοφορεί αδέσποτος.

  Θα αντιμετωπίσει τη σκληρότητα των ανθρώπων, κυρίως των παιδιών.

  Όμως δεν είναι όλα τα παιδιά ίδια.

  Ο Harry τον αναλαμβάνει. Ξέρει όμως ότι ο πατέρας του δεν θα ήθελε σε καμιά περίπτωση ένα σκυλί μέσα στο σπίτι. Ένα μεγάλο χαρτόκουτο το μετατρέπει σε σπίτι του, όπου κρύβεται. Το τοποθετεί στην άκρη του κήπου. Ο Harry, με την πρόφαση της καλλιέργειας κάποιων λαχανικών, βρίσκεται συχνά μαζί του.

  Μέχρι που το παίρνει χαμπάρι ο πατέρας του, και ο Mr. Bones βρίσκεται πάλι στους δρόμους.

  Αυτή τη φορά είναι πιο τυχερός.

  Πέφτει στα χέρια της Αλίκης.

  Εύκολα θα πείσει την μητέρα της, με δυσκολία τον πατέρα της, να τον κρατήσουν.

  Καλή ζωή, δεν του λείπε το φαγητό, όμως πρέπει να υποστεί τις δοκιμασίες που υφίστανται τα σκυλιά που ζουν σε σπίτια.

  Και πρώτα πρώτα τα εμβόλια.

  Το άλλο αναρωτιέμαι, γίνεται πράγματι; Γιατί δεν το έχω ξανακούσει: τον ευνουχισμό. Ξέρω μόνο για τη στείρωση των θηλυκών.

  Η γυναίκα έχει έντονες αντιρρήσεις, όμως ο πάτερ φαμίλιας (μετάνιωσε για το γάμο της) έχει ειλημμένη την απόφαση.

  Ο Mr. Bones θα υποφέρει από την επέμβαση.

  Και τι θα γίνει στις διακοπές;

  Θα τον αφήσουν για ένα δεκαπενθήμερο σε ένα ξενοδοχείο σκύλων.

  Από όπου ο Mr. Bones θα το σκάσει.

  Συχνά ο Mr. Bones αναπολεί τον Willy, που τώρα θα βρίσκεται στο Timbuktu, μια μετωνυμία του παραδείσου.

  Παρέκβαση: Το Timbuktu, πόλη του Μάλι στην υποσαχάρια Αφρική, μετατρέπεται σε κόλαση όταν καταλαμβάνεται από ισλαμιστές, ευτυχώς για σύντομο διάστημα. Σε αυτή την περίοδο αναφέρεται η ομώνυμη ταινία (2014) του Abderrahmane Sissako.

  Ο Όστερ δεν ξεφεύγει καθόλου από την εσωτερική εστίαση (παρουσιάζει την ιστορία από την άποψη του Mr. Bones, όπως τη βλέπει και όπως την αισθάνεται), και αυτό φαίνεται πολύ χαρακτηριστικά στο θάνατο του Willy. Το πώς πεθαίνει ο Willy το βλέπει σε προφητικό όνειρο, το οποίο, μας λέει ο συγγραφέας, επαληθεύεται κατά γράμμα. Θα δει πολλά όνειρα ο Mr. Bones.

  Και το τέλος;

  Είπα ότι το τέλος είναι unhappy.

  Στην πραγματικότητα είναι αμφίσημο.

  Ο Mr. Bones αποφασίζει να διασχίσει έναν αυτοκινητόδρομο ταχείας κυκλοφορίας.

  Θα τα καταφέρει;

  Είναι σαν να παίζει ρώσικη ρουλέτα, μάλιστα στο περίστροφο υπάρχουν τρεις σφαίρες, δηλαδή η πιθανότητα να τη γλιτώσει είναι μια στις δυο.

  Το αμφίσημο είναι για αυτούς που επιλέγουν το happy end, ότι θα τα καταφέρει.

  Όμως ο Όστερ δίνει στοιχεία ότι πρόκειται για unhappy: ο Mr. Bones ονειρεύεται το Timbuktu, όπου θα συναντήσει τον Willy.

  Ένα απόσπασμα μου θύμισε το απόσπασμα από τη «Γραμματικής της φαντασίας» του Gianni Rodari που ανθολογείται αν θυμάμαι καλά (λείπω 13 χρόνια από την εκπαίδευση) στο βιβλίο της γλώσσας της πρώτης Λυκείου. Φυσικά ένα τέτοιο κομμάτι για να μεταφραστεί είναι άθλος. Έτσι και αλλιώς η ελληνική μετάφραση είναι εξαντλημένη για να κάνουμε τη σύγκριση.

   Henry James and Jesse James, Frank James and William James. James Joyce. Joyce Cary. Cary Grant. Grant me…

  There’s a Chinese restaurant on every block, and if you think mouths won’t water when you come strolling by, then you don’t know squat about Oriental cuisine. They prize the taste of dog, friend. The chefs round up strays and slaughter them in the alley right behind the kitchen— ten, twenty, thirty dogs a week.

  Στην Ελλάδα απαγορεύεται. Μια ταβέρνα εδώ στη γειτονιά μου, πριν πάρα πολλά χρόνια (να μη πω το όνομά της) είχε βγάλει όνομα ότι σέρβιρε σκυλίσιο κρέας. Το διαπίστωσε η αγορανομία και η ταβέρνα αυτή έκλεισε. Άνοιξε αργότερα με άλλο ιδιοκτήτη νομίζω.

  Mrs. Swanson had recognized his talent…

  Σαν συγγραφέα. Εμένα αναγνώρισε το όποιο ταλέντο μου στη συγγραφή ο φιλόλογός μου, συνεπίθετος, Νίκος Δερμιτζάκης, καλή του ώρα εκεί που βρίσκεται, και με ενεθάρρυνε. Ήμουν δεκαπεντάχρονος τότε και όχι δεκαεξάχρονος όπως ο Όστερ, μαθητής της τρίτης Γυμνασίου. Έχω γράψει σχετικά στο βιβλίο μου «Το χωριό μου: από την αυτοκατανάλωση στην αγορά».

  Of the seven children born to Willy’s grandparents in Warsaw and Lodz between 1910 and 1921…

  Πολωνοί οι πρόγονοι του Willy, Αυστριακοί του Όστερ.

  Other than Willy’s switch from drugs to alcohol…

  Πιθανότατα τα είχε δοκιμάσει και ο Όστερ, δεν θυμάμαι όμως να αναφέρει κάτι τέτοιο στα δυο αυτοβιογραφικά του βιβλία, όμως αναφέρει ότι έπινε και κάπνιζε.

  Ο Όστερ αρέσκεται στα λογοπαίγνια.

  Mr. Al Truism, that’s me.

  Altruism.

  I didn’t come for Bea Swanson, I came to give my swan song.

  Swan song, κύκνειο άσμα.

  Αν αλλάξεις τη σειρά των γραμμάτων του Santa (Claus) έχεις Satan.

  But this Santa was no fake, and he was no devil in disguise. He was the true Father Christmas, the one and only Lord of the Elves and Spirits, and the message he’d come to preach was one of goodness, generosity, and selfsacrifice.

  Καλοσύνη, γενναιοδωρία, τα διαθέτω. Για την αυτοθυσία δεν ξέρω, πρέπει να υπάρξει η δοκιμασία για να δω αν είμαι ικανός. Στη λογοτεχνία, έχω γράψει για γυναίκες που αυτοθυσιάστηκαν για τον αγαπημένο τους (Άλκηστη, Παλλακίδα, Μαργαρίτα Γκωτιέ, είναι κι άλλες).

   Πιο κάτω διαβάζουμε: Santa Claus was an incarnation of the Buddha, a holy being whose message to the world was one of merciful love.

  Ενσάρκωση του Βούδα λοιπόν ο άγιος Βασίλης, που το μήνυμά του στον κόσμο ήταν ελεήμων αγάπη.

  Was Mr. Bones an angel trapped in the flesh of a dog? Willy thought so… Just turn around the letters of the word dog, and what did you have?

  God, θεός.

  Και πιο κάτω: why shouldn’t an angel come down to earth in the form of a dog?

  tattooing was proscribed by Jewish law.

  Μάθαμε και ότι το τατουάζ απαγορεύεται από τον εβραϊκό νόμο.

  Από ποίημα του Willy:

  Give away your shirt, give away your gold,

Give away your shoes to the first stranger you see.

  Εγώ έδωσα το ρολόι μου σε έναν μαύρο που με ρώτησε τι ώρα είναι. Είχα όμως άλλα δυο, ίδια, αγορασμένα από τη λαϊκή στην Ιεράπετρα.

  Willy had sold eighty-six Xeroxed copies of a single poem on Telegraph Avenue for a dollar apiece.

  Εδώ στην Ελλάδα δεν θα πουλούσε καμιά φωτοτυπία με ποιήματα. Μόνο με τα χαρτομάντηλα θα είχε ελπίδα.

  A dog had roughly two hundred and twenty million scent receptors, whereas a man had but five million.

  Το μάθαμε κι αυτό. Τελικά μαθαίνεις αρκετά πράγματα διαβάζοντας λογοτεχνία. O σκύλος έχει διακόσια είκοσι εκατομμύρια οσφρητικούς αισθητήρες, ενώ ο άνθρωπος μόνο πέντε εκατομμύρια.

  for a dog, dear master, the fact is that the whole world is a symphony of smells.

  O κόσμος λοιπόν για των σκύλων είναι μια Συμφωνία Οσμών, ενώ για των άνθρωπο είναι μια Συμφωνία Χρωμάτων.

  That’s all I’ve ever dreamed of, Mr. Bones. To make the world a better place.

  «Τότε που ήμουν νέος, και νέος θα πει να θέλεις να σώσεις τον κόσμο». Καζαντζάκης.

   In all the years we were friends, I never knew him to make up stories. That’s one of his problems, maybe—as a writer, I mean—not enough imagination.

  Ούτε εγώ έχω φαντασία, ίσως γιατί είμαι ψυχαναγκαστικά φιλαλήθης, αλλά αυτό δεν το θεωρώ μειονέκτημα, απλά ένα στοιχείο του χαρακτήρα. Από τα 15 βιβλία μου μόνο τα τρία είναι μυθοπλασίας. Μάλιστα στα διηγήματα το «μυθοπλασίας» μπαίνει εντός παρενθέσεως, αφού σχεδόν όλα στηρίζονται σε πραγματικά περιστατικά.

  Το παρακάτω έχει πλάκα:

  But the truth is, friend, that dogs can read. Why else would they put those signs on the doors of post offices? NO DOGS ALLOWED EXCEPT FOR SEEING-EYE DOGS. Do you catch my meaning? The man with the dog can’t see, so how can he read the sign? And if he can’t read it, who else is left?

  Σίγουρα θα διαβάσω και άλλο βιβλίο του Όστερ, μου αρέσει πολύ.