Paul Auster, Η επινόηση της μοναξιάς

 

Paul Auster, Η επινόηση της μοναξιάς (μετ. Σταυρούλα Αργουροπούλου), Μεταίχμιο 2015, σελ. 304

 

  Επινοείται η μοναξιά;

  Περίεργο σας φαίνεται.

  Και μένα.

  Δεν επινοείται.

  Στη μοναξιά οδηγείσαι, σπρώχνεσαι.

  Αλλά ο τίτλος είναι προκλητικός, πιασάρικος, ιντριγκάρει.

  Μετά το αυτοβιογραφικό «Ημερολόγιο του χειμώνα» που ο Όστερ το έγραψε στα εξηνταπέντε του χρόνια, είπα να διαβάσω και το πρώτο αυτοβιογραφικό του, την «Επινόηση της μοναξιάς» που την έγραψε στα τριανταπέντε του χρόνια.

  Το βιβλίο στην πραγματικότητα είναι δύο σε ένα. Το πρώτο αναφέρεται στον πατέρα του, ενώ το δεύτερο, που είναι και το μεγαλύτερο, είναι αναμνήσεις και σύντομα κείμενα, κάτι σαν τα «Διάφορα μικρά» μου, όμως πολύ πιο εκτενή. Τιτλοφορείται μάλιστα ξεχωριστά, «Το βιβλίο της μνήμης», που χωρίζεται σε βιβλίο πρώτο, δεύτερο… δέκατο τρίτο και αποτελείται από αναμνήσεις, αλλά όχι μόνο. Ο Όστερ μιλάει για πρόσωπα που συναντάει (τον γιο της Μαρίνας Τσβετάγιεβα), μιλάει για ομότεχνους (Χέντερλιν), σχολιάζει πίνακες ζωγραφικής («Η κρεβατοκάμαρα» του Βαν Γκογκ), για την Σεχραζάτ,  την ιστορία με τον Ιωνά που τον κατάπιε η φάλαινα (Μα η φάλαινα, ξέρω, τρέφεται με μικρά ψάρια) και διαβάζουμε συγκριτολογικά κείμενα για τον Πινόκιο του Ντίσνεϊ και τον Πινόκιο του δημιουργού του, του Κάρλο Κολόντι.

  Κάνει επίσης εκτενή αναφορά στην «Κασσάνδρα» του Λυκόφρονα και στον Ρόιστον, τον πρώτο μεταφραστή της, που πέθανε νεότατος, 24 χρόνων.

  Και ο Όστερ είχε πρόβλημα με τον πατέρα του όπως και ο Κάφκα («Γράμμα στον πατέρα»), όμως όχι το ίδιο. Ο πατέρας του Κάφκα ήταν αυστηρός, απορριπτικός, τελικά κακός, ενώ ο πατέρας του Όστερ ήταν απόμακρος, αν και, θα έλεγα, όχι ιδιαίτερα. Επιτυχημένος επιχειρηματίας, αποσύρθηκε στον εαυτό του όταν η γυναίκα του τον παράτησε για τον γκόμενο. Πέθανε στα 66 του κάνοντας έρωτα με μια φιλενάδα του.   

  Όμως ας διαβάσουμε κάποια αποσπάσματα.  

  «Δεν κάπνιζε, δεν έπινε…»

  Σε αντίθεση με τον ίδιο, που κάπνιζε και έπινε.

  Όμως αυτό μου θύμισε (οι δικές μου αναμνήσεις) τον συγχωρεμένο τον… (ας μη λέμε ονόματα) που είπε κάποτε στο καφενείο, απευθυνόμενος στο γιο του: Τίνος διαόλου ήμοιασες, ο πατέρας σου δεν πίνει…

  Ξεσπάσαμε όλοι σε ακράτητα γέλια: Ήταν ο δεύτερος μέθυσος του χωριού, μετά το γιο του.

  Διάσημη η ατάκα του γιου: Κάτω Χωρίο Κρήτης αεροπορία.

  Πέθανε ο καημένος από το κρύο. Μια χειμωνιάτικη βραδιά, ολομέθυστος, καθώς πήγαινε στο σπίτι του παραπάτησε, έπεσε, δεν μπόρεσε να σηκωθεί.

  Το πρωί τον βρήκαν ξυλιασμένο.

  Ας είναι ένα μικρό μνημόσυνο αυτή η ανάμνησή μου.

  «…οι φίλοι μου κι εγώ (ένας απ’ αυτούς τώρα πια έχει πεθάνει από υπερβολική δόση ηρωίνης)…».

  Στην Κρήτη πεθαίνουν από υπερβολική δόση ρακής. Τώρα μάλιστα που κάποιος διέδωσε ότι η ρακή σκοτώνει τον κορονοϊό, έχουν ξεσαλώσει.

  «Ακόμα και τώρα, καθώς γράφω για την απροθυμία μου να γράψω…».

  Κι εγώ την ίδια απροθυμία έχω. Το να γράψω για μια ταινία ή ένα βιβλίο είναι για μένα απλά ένα κίνητρο για να δω την ταινία ή να διαβάσω το βιβλίο. Δεν τα παιδεύω τα κείμενά, μου, το έχετε καταλάβει, απλά καταγράφω κάποια πράγματα που μου ήλθαν στο μυαλό καθώς έβλεπα την ταινία ή διάβαζα το βιβλίο, καθώς και αυτά που μου έρχονται στο μυαλό καθώς γράφω. Ποτέ δεν διαβάζω κριτικές άλλων πριν γράψω (αλλά και μετά σπάνια), για μένα είναι μια σπατάλη χρόνου, και δεν με ενδιαφέρει άλλωστε να γράψω την τέλεια κριτική, απλά να καταγράψω όπως είπαμε δυο πράγματα που μου έρχονται στο μυαλό.

  «…η κηδεία του Καρλ Λίμπνεχτ και τριάντα ενός ακόμα Σπαρτακιστών («περισσότερα από πενήντα χιλιάδες άτομα συμμετείχαν σε μια πομπή που έφθανε σε μήκος περίπου τα οκτώ χιλιόμετρα. Γύρω στο 20% από αυτούς έφεραν στεφάνια. Δεν ακούγονταν ζητωκραυγές ή φωνές»).

  Μην μπερδεύεται τους σπαρτακιστές με τους σπαρτιάτες. Ανήκουν στα άκρα του πολιτικού φάσματος. Εξάλλου οι πρώτοι το όνομα το πήραν από τον Σπάρτακο, που έμεινε στην ιστορία ως αρχηγός της εξέγερσης των δούλων. Θα διάβαζα το ομώνυμο βιβλίο του Άρθουρ Κέσλερ, αλλά δεν μου αρέσουν βιβλία με unhappy end.

  «…προσελήφθη [ο πατέρας του] ως βοηθός στο εργαστήριο Τόμας Έντισον (για να χάσει τη δουλειά την επομένη κιόλας, μόλις ο Έντισον έμαθε πως ήταν Εβραίος)…».

  Ο Χίτλερ το είπε: δεν ανακαλύψαμε εμείς τον αντισημιτισμό.

  «Ποτέ δεν έφτασε στο σημείο να αρνηθεί στον εαυτό του ό,τι χρειαζόταν (επειδή οι ανάγκες του ήταν ελάχιστες), αλλά με τον διακριτικότερο τρόπο, κάθε φορά που έπρεπε να αγοράσει κάτι, θα επέλεγε τη φθηνότερη λύση. Κι αυτή ήταν τα ψώνια σε τιμή ευκαιρίας ως τρόπος ζωής».

  Έτσι είμαι κι εγώ.

  «Ατέλειωτα κηρύγματα επειδή άφηνα τόσα φώτα αναμμένα στο σπίτι».

  Έτσι ήταν ο πατέρας μου.

  «Γιατί να βγούμε έξω και να ξοδέψουμε μια περιουσία, όταν το έργο θα παιχτεί στην τηλεόραση μετά από κανένα δυο χρόνια;».

  Κι εγώ το ίδιο, όμως πήγαινα στον κινηματογράφο για να δω την καινούρια ταινία του Κουροσάβα, του Αγγελόπουλου και του Γούντι Άλεν. Δεν μπορούσα να περιμένω πότε να τη βάλει η τηλεόραση. Οι δημοσιογραφικές προβολές ήλθαν αργότερα.

  Ο Όστερ μιλάει για συμπτώσεις στη ζωή του. Θα τις καταγράψω εδώ.

  «Το κοντέρ έγραφε 67 μίλια [καινούριο αυτοκίνητο, όταν πέθανε ο πατέρας του]. Αυτή τύχαινε να είναι και η ηλικία του πατέρα μου: 67 χρονών».

  «Αμέσως μόλις μετακόμισε εκεί, έγραψε [μιλάει για τον εαυτό του σε τρίτο πρόσωπο] ένα γράμμα στον πατέρα του για να του πει τα ευχάριστα νέα. Μετά από μια βδομάδα ή κάπου τόσο, πήρε την απάντηση: Η διεύθυνσή σου, έγραφε ο πατέρας του, είναι στο ίδιο κτίριο. Εκεί κρυβόμουν στην διάρκεια του πολέμου. Έπειτα συνέχισε περιγράφοντας τις λεπτομέρειες του δωματίου. Όπως προέκυψε, ο γιος του είχε νοικιάσει το ίδιο ακριβώς δωμάτιο».

  «Γοητευμένος, σημείωσε ότι τα γενέθλια της Άννας Φρανκ έπεφταν την ίδια μέρα με αυτά του γιου του. Στις 12 Ιουνίου».

  «Ο Σ. είχε γεννηθεί την ίδια χρονιά με τον πατέρα του Α. Ο Α. είχε γεννηθεί την ίδια χρονιά με τον μικρότερο γιο του Σ».

  «Πολλά χρόνια αργότερα, την εποχή της μεγάλης προσωπικής του κατάθλιψης…». great personal distress.

  Δυστυχία, θλίψη, απελπισία, μου μεταφράζει το translate.google.com το distress. Όμως μάλλον η λέξη κατάθλιψη είναι καλύτερη.

  «Η ζωή του παιδιού είχε γι’ αυτόν μεγαλύτερη σημασία από τη δική του».

  Νομίζω για κάθε πατέρα. Θυμάμαι τον πατέρα, σ’ εκείνο το σεισμό στον οποίο κατέρρευσε το κτήριο της Ρικομέξ, που σκέπασε με το σώμα του την κόρη του νομίζω, για να την προστατεύσει. Τα κατάφερε, αλλά ο ίδιος πέθανε.

  «Η πράξη της γραφής ως μια πράξη μνήμης».

  Ιδιαίτερα οι αυτοβιογραφίες και τα ημερολόγια, κυρίως οι αναμνήσεις, εστιασμένες…

  Μόλις διάβασα και το «Timbuktu». Πιθανότατα θα διαβάσω και άλλα βιβλία του Όστερ.