Serge Roullet, Ο τοίχος (Le mur, 1967)

Serge Roullet, Ο τοίχος (Le mur, 1967)

 

  Το γιατί είδα την ταινία, γράφω στην ανάρτησή μου για το «Γεγονός» (2022) του Audrey Diwan (Παίζεται στους κινηματογράφους).

  Και φυσικά ξαναδιάβασα το διήγημα.

  Αβανταδόρικη η σύγκριση του διηγήματος με την ταινία, καθώς δείχνει πολύ καθαρά τους περιορισμούς μιας ταινίας σε σχέση με ένα λογοτέχνημα, αλλά και τις δυνατότητές της.

  Σχεδόν όλη η δράση διαδραματίζεται στους τέσσερις τοίχους ενός κελιού.

  Είναι νύχτα. Και οι τρεις τους, ο Πάμπλο, ο Τομ και ο Χουάν, είναι καταδικασμένοι σε θάνατο. Θα εκτελεστούν την αυγή. Δυο φρουροί είναι μαζί τους. Ο ένας λαγοκοιμάται. Κάνει πολύ κρύο. Σε λίγο έρχεται ένας στρατιωτικός ιερέας, για να απαλύνει τάχα τις τελευταίες τους στιγμές, στην πραγματικότητα όμως για να δει τις αντιδράσεις τους. Τον βλέπουμε κάθε τρεις και μια να κρατάει σημειώσεις.

  Ο Πάμπλο είναι γάλλος, στρατευμένος στη διεθνή ταξιαρχία που συγκροτείται από εθελοντές άλλων χωρών που ήλθαν να πολεμήσουν τον φασισμό. Ο Τομ έχει ενεργό δράση, όχι όμως και ο νεαρός Χουάν, που καταδικάστηκε γιατί ο αδελφός του ήταν αντιφασίστας. Δεν μπορεί να το πιστέψει.

  Ο Χουάν κλαίει. Σηκωτό τον μεταφέρουν για το εκτελεστικό απόσπασμα την αυγή. Ο Τομ κατουριέται πάνω του. Ο Πάμπλο, που αφηγείται την ιστορία, είναι ιδρωμένος παρά το κρύο που κάνει στο κελί.

  Ο Σαρτρ «φαντάζεται» ποια θα ήταν τα συναισθήματα και οι αντιδράσεις των μελλοθάνατων, όμως ο Ντοστογιέφσκι και ο Άρθουρ Καίσλερ έζησαν σαν μελλοθάνατοι, και μάλιστα ο Ντοστογιέφσκι στήθηκε, μαζί με άλλους, μπρος στο εκτελεστικό απόσπασμα. Δεν τους δόθηκε χάρη την τελευταία στιγμή, ήταν απόφαση του τσάρου να τους ανακοινωθεί ότι τους χαρίζεται η ζωή μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. Την εμπειρία του αυτή πρέπει να την αφηγείται στο βιβλίο του, αυτοβιογραφικό εν πολλοίς, «Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων», όμως δεν είμαι σίγουρος, πάνε τρία χρόνια που το ξαναδιάβασα και δεν βλέπω να έχω γράψει κάτι σχετικό στην ανάρτησή μου. Την εμπειρία του μελλοθάνατου την περιγράφει πολύ γλαφυρά και στον «Ηλίθιο», τον οποίο διάβασα πριν λίγους μήνες.

  Την εμπειρία του μελλοθάνατου την έζησε και ο Άρθουρ Κέστλερ. Επί τέσσερις μήνες περίμενε την εκτέλεσή του. Την αφηγείται στο βιβλίο του «Ισπανική διαθήκη», το οποίο διάβασα φοιτητής. Λέω να το ξαναδιαβάσω (ελάχιστα αντίτυπα υπάρχουν στην Πρωτοπορία, με κάτι λιγότερο από τέσσερα ευρώ), καθώς θα μου θυμίζει τα φοιτητικά μου χρόνια.

  Παίρνουν τους άλλους και τους εκτελούν, όμως στον Πάμπλο θα του δώσουν μια τελευταία ευκαιρία, αν τους πει πού κρύβεται ο Ραμόν Γκρις. -Κρύβεται στο κοιμητήριο.

  -Αλίμονό σου αν μας λες ψέματα.

  Και φυσικά τους λέει ψέματα, δεν θα πρόδιδε ποτέ τον σύντροφό του, από τα κορυφαία στελέχη του αντιφασιστικού αγώνα. Ξέρει πού κρύβεται. Αυτό που δεν ξέρει είναι ότι ο Ραμόν, μη νιώθοντας ασφαλής εκεί που βρίσκεται, καταφεύγει στο κοιμητήριο.

  Ο Πάμπλο νιώθει έκπληκτος που βλέπει ότι δεν τον εκτελούν. Θα περάσει στρατοδικείο, του λένε. Ξεσπάει σε ακράτητα γέλια όταν μαθαίνει τι έγινε.

  Καθώς η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη ξέρουμε ότι ο Πάμπλο θα τη γλιτώσει. Ελάχιστες είναι οι φορές που ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής είναι ήδη νεκρός, όπως στο «Τρομοκρατικό κτύπημα» της Γιασμίνας Χαντρά. Το έχω συναντήσει κι αλλού, δεν θυμάμαι πού. Α, ναι, στον «Πέδρο Πάραμο» του Χουάν Ρούλφο.  

  Στο μεγαλύτερο μέρος του διηγήματος ο Πάμπλο μας περιγράφει τα συναισθήματά του, τα οποία βέβαια δεν ήταν δυνατόν να αποδοθούν στην κινηματογραφική μεταφορά. Είπαμε, η λογοτεχνία περιγράφει καλύτερα το μέσα των ηρώων.

  Πώς μπορεί ένα διήγημα να μπει στον προκρούστη της κινηματογραφικής μεταφοράς χωρίς να πεθάνει;

  Υπάρχουν αρκετές σιωπές στο κελί. Ο σκηνοθέτης προσπαθεί να τις κάνει ατμοσφαιρικές, εστιάζοντας διαδοχικά στα πρόσωπα. Ακόμη, επεισόδια που δίνονται σε αφήγηση, ο Ρουγιέ τα δραματοποιεί. Δεν δείχνει τη σύλληψη του Ραμόν αλλά δείχνει τους φαλαγγίτες που πηγαίνουν στο κοιμητήριο και ψάχνουν. Βλέπουμε ακόμη σκηνές από τα παιδικά και νεανικά χρόνια του Πάμπλο. Δεν ήταν δυνατόν να μην υπάρξει και μια σκηνή σεξ. Επίσης υπάρχουν και άλλες σκηνές, ιδιαίτερα στην αρχή, που εικονογραφούν το κλίμα του εμφύλιου.

  Πιστεύω στην ανωτερότητα της λογοτεχνίας σε σχέση με τον κινηματογράφο, και γι’ αυτό λέω ότι δεν θα θυσιάζω τη λογοτεχνία για τον κινηματογράφο. Προτεραιότητα πάντα έχει το διάβασμα.