Άντον Τσέχωφ, Η κυρία με το σκυλάκι

Άντον Τσέχωφ, Η κυρία με το σκυλάκι

  Το ξαναδιάβασα για να δω και την ρώσικη ταινία του Josef Heifitz. Μετά στη βικιπαίδεια βρήκα ότι υπάρχει και μια του Μιχάλκωφ. Τέλος είδα ότι η Joyce Carol Oates έγραψε την ιστορία από τη σκοπιά της γυναίκας. Έτσι σκέφτηκα να κάνω μια ανάρτηση για τα διηγήματα και για τις ταινίες. Αντιγράφω αυτά που έγραψα για το διήγημα στην ανάρτησή μου για τη συλλογή «Να κοιμηθώ και άλλα διηγήματα».

    Υπάρχει ένα μοναδικό διήγημα, ίσως το πιο γνωστό του Τσέχωφ, στο οποίο δεν κυριαρχεί η frustration, η ματαίωση. Αυτό είναι «Η κυρία με το σκυλάκι», μια περίπου αντιστροφή της «Αγάπης», ενός άλλου διηγήματος. Στην «Κυρία με το σκυλάκι» ο άντρας με τη γυναίκα έχουν προχωρήσει σε σχέση, αντίθετα από ό, τι στην «Αγάπη». Όμως είναι και οι δυο παντρεμένοι, και η γυναίκα πρέπει κάποια στιγμή να επιστρέψει από τις διακοπές της. Δεν θα περάσει πολύς καιρός όμως και θα ξανασμίξουν, γιατί ο άνδρας συνειδητοποιεί ότι είναι πραγματικά ερωτευμένος μαζί της και η σχέση αυτή δεν ήταν, όπως τις άλλες φορές, μια περαστική ερωτική περιπέτεια. Στο τέλος του διηγήματος τους βλέπουμε να σκέφτονται «…με ποιο τρόπο θα μπορέσουν να απαλλαγούν από την ανάγκη να κρύβονται, να εξαπατούν, να μένουν σε διαφορετικές πόλεις, να κάνουν τόσον καιρό να βλέπονται. Πώς θα απελευθερωθούν απ’ αυτά τα ανυπόφορα δεσμά;».

  Το διήγημα αυτό είναι όπως είπαμε η αντιστροφή της «Αγάπης», αλλά επίσης και μια «Άννα Καρένινα» μέχρι τη μέση· με τη μόνη διαφορά ότι ο Βρόνσκι δεν ήταν παντρεμένος. Αν ο Τσέχωφ είχε γράψει μυθιστόρημα θα έδινε την ίδια συνέχεια που έδωσε και ο Τολστόι στο δικό του, εξίσου δραματικό μια και είναι κυρίως θεατρικός συγγραφέας. Ξέροντας τον Τσέχωφ δεν μπορούμε να αμφιβάλλουμε ότι και η Άννα Σεργκέεβνα θα είχε το ίδιο τέλος με την Άννα Καρένινα.

  Σχολιάζω τώρα, ίσως αυτό που κάνει ξεχωριστό αυτό το διήγημα είναι ότι δεν καταδικάζεται ο παράνομος έρωτας, η μοιχεία, όπως τον είδαμε να καταδικάζεται όχι μόνο στην «Άννα Καρένινα» αλλά και στη «Μαντάμ Μποβαρί» και στην «Τερέζα Ρακέν», μυθιστορήματα για τα οποία κάναμε μια εισήγηση σε μια ημερίδα με τίτλο «Η τιμωρία της μοιχαλίδας στο ευρωπαϊκό μυθιστόρημα». Η τιμωρία αυτή γίνεται με την αυτοκτονία της ηρωίδας και στα τρία αυτά μυθιστορήματα (ο αρχικός τίτλος ήταν «Οι ευρωπαίοι συγγραφείς αυτοκτονούν τις μοιχαλίδες»). Το μόνο προηγούμενο που έχω υπόψη μου είναι «Ο εραστής της Λαίδης Τσάτερλι», που και εδώ ο παράνομος έρωτας δεν καταδικάζεται, απεναντίας μάλιστα.

  Διαβάζοντας το διήγημα της Όουτς συνειδητοποίησα ότι η απόλυτη εστίαση μπορεί να γίνει μόνο με την πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Στην τριτοπρόσωπη αφήγηση ο συγγραφέας εστιάζει πότε στο ένα πρόσωπο και πότε στο άλλο. Φυσικά σε κάποιο εστιάζει περισσότερο. Ο άνδρας Τσέχωφ εστιάζει περισσότερο στον Ντμίτρι ενώ η γυναίκα Όουτς στην Άννα. Και ο Τσέχωφ τονίζει τις ενοχές της Άννας γι’ αυτό τον παράνομο δεσμό καθώς και την απογοήτευσή της από τη συζυγική ζωή, αλλά η Όουτς το κάνει περισσότερο. Αμφιβάλλοντας μάλιστα και για την αγάπη του άντρα, αλλά και για το αν αξίζει την αγάπη της, σκέφτεται την αυτοκτονία, την οποία είχε δοκιμάζει ήδη κόβοντας λίγο τις φλέβες της. «Τον χρειαζόταν για να ζήσει, όμως δεν άξιζε την αγάπη της, δεν άξιζε να πεθάνει γι’ αυτόν… Υποσχέθηκε στον εαυτό της αυτό: όταν θα γύριζε σπίτι, όταν θα ήταν μόνη, θα έχωνε το ξυράφι πιο βαθιά στο χέρι της».

  Η διαφορά στην αφηγηματική τεχνική είναι η διαφορά του 19^ου αιώνα με τον 20^ο. Στον Τσέχωφ υπάρχει η ευθύγραμμη αφήγηση ενώ το διήγημα της Όουτς ξεκινάει in media res, και συνεχίζει με συνεχείς παλινδρομήσεις και αφηγηματικά ζιγκ ζαγκ. Όσο για την πλοκή, εδώ η Άννα δεν έχει κανένα σκυλάκι. Το σκυλάκι το έχει ο τυφλός γιος του Ντμίτρι, και κάποια στιγμή που κάθεται στην αγκαλιά της Άννας ο Ντμίτρι τη ζωγραφίζει. Τα σκίτσα που κάνει τα ονοματίζει «Η κυρία με το σκυλάκι».

  Θα παραθέσω ένα απόσπασμα, αναρωτώμενος αν όντως ισχύει.

  «She thought (η Άννα) in her paralysis, of men and how they love freely and eagerly so long as their bodies are capable of love, love for a woman; and then, as love fades in their bodies, it fades from their souls and they become immune and immortal and ready to die».

  Αυτό χοντρικά, γι’ αυτούς που δεν ξέρουν αγγλικά, πάει να πει ότι ο άνδρας μπορεί να είναι ερωτευμένος μόνο εφόσον μπορεί να πηδάει. Όμως πώς μπορεί να το ξέρει η Όουτς που είναι γυναίκα; Της το έχουν εκμυστηρευθεί άνδρες; Αυτό που ξέρω εγώ από κάτι ιστορίες που άκουσα είναι ότι ισχύει το αντίστροφο.

  Όμως καιρός να περάσουμε στις ταινίες.

  Τι καταπληκτική ταινία η ομώνυμη ταινία του Χάιφιτς (2960), τι εξαιρετική στην ερμηνεία της η Ίλια Σαβίνα, αλλά και του Αλεξέι Μπατάλοφ στο ρόλο του Ντμίτρι. Πολύ έξυπνη η επινόηση του σεναριογράφου να «γεμίσει» το χρόνο της επιστροφής του Ντμίτρι στην οικογένειά του με καινούρια επεισόδια, δείχνοντας καθαρά την πλήξη του από την μονότονη οικογενειακή ζωή αλλά και την απογοήτευση από τους φίλους του, κατάσταση η οποία θα κάνει να στοιχειώσει μέσα του ο έρωτάς του για την Άννα και να τρέξει να την αναζητήσει, κάτι που δεν του είχε περάσει από το μυαλό όταν χωρίζονταν. Και συνειδητοποιώ τώρα ότι και εδώ υπάρχει η ματαίωση (λέξη-κλειδί για την κατανόηση του Τσέχωφ), με την έννοια ότι οι δυο ερωτευμένοι είναι καταδικασμένοι να κρύβουν τον έρωτά τους, ενώ αν προκρίνουν μια δυναμική λύση ίσως θα πρέπει να αντιμετωπίσουν φοβερές συνέπειες. Επίσης είναι εξαιρετικά καίριοι οι διάλογοι που προσθέτει, τόσο στα καινούρια επεισόδια όσο και σε αυτά του διηγήματος.

  Να δούμε τώρα και την ταινία του μεγάλου Νικήτα Μιχάλκοφ που έχει τίτλο «Μαύρα μάτια» (1987) και που έδωσε στον Μαρτσέλο Μαστρογιάνι το βραβείο του πρώτου ανδρικού ρόλου στις Κάννες· που όμως, όπως διαβάζω στην βικιπαίδεια, δεν είναι πιστή μεταφορά αλλά απλά εμπνευσμένη από το διήγημα του Τσέχωφ.

  Αλλά, όπως διάβασα στα γράμματα της αρχής βλέποντας την ταινία, είναι εμπνευσμένη από διάφορα έργα του Τσέχωφ. Βέβαια η «Κυρία με το σκυλάκι» είναι το πιο βασικό. Ακόμη, από τον Τσέχωφ ο Μιχάλκοφ πήρε μόνο τις ιστορίες, γιατί η ταινία βρίσκεται στον αντίποδα του Τσέχωφ, με τον διάχυτο πεσιμισμό που κυριαρχεί στα έργα του. Η ταινία του Μιχάλκοφ είναι μια θεότρελη κωμωδία, πολλές φορές στα όρια του μπουρλέσκ, και μου θύμισε πολύ τον Κουστουρίτσα, και όχι μόνο γιατί οι τσιγγάνοι κάνουν την εμφάνισή τους στην ταινία.

  Ο Μαστρογιάνι, που εδώ λέγεται Ρομάνο, αφηγείται σε έναν ταξιδιώτη στο πλοίο που βρίσκεται, τον έρωτά του με την Άννα, περίπου όπως τον ξέρουμε. Με μια μεγάλη διαφορά: ενώ πήγε και τη βρήκε στη Ρωσία, και φεύγοντας της υποσχέθηκε ότι θα ξαναγύριζε αφού ξεκαθάριζε τα πράγματα με τη γυναίκα του, δεν το έκανε.

  Στο τέλος μας περιμένουν δυο μεγάλα εφέ έκπληξης. Η γυναίκα του ταξιδιώτη αυτού που είναι νιόπαντρος δεν είναι άλλη από την Άννα. Υπέκυψε στην πρότασή του μετά από πολλοστή φορά, λέγοντάς του ότι δεν τον αγαπάει αλλά θα του είναι πιστή. Η δεύτερη έκπληξη, ο Μαστρογιάνι δεν είναι ταξιδιώτης, εργάζεται στο πλοίο σαν σερβιτόρος.