Μαθήματα λογοτεχνίας: 1.Τι είναι συνεκδοχή

Μαθήματα λογοτεχνίας: 1. Τι είναι συνεκδοχή

  Πριν σας πω τι είναι συνεκδοχή θα σας αφηγηθώ μια ιστορία με τον Νασρεντίν Χότζα, μια από τις δυο που μου είπε η γιαγιά μου (η άλλη είναι σόκιν), όταν ήμουν μικρός (πέθανε όταν εγώ ήμουν δώδεκα χρονών). Αλλά επειδή βαριέμαι να την γράψω, θα την κάνω αντιγραφή και επικόλληση από το βιβλίο μου «Εύθυμες κατωχωρίτικες και άλλες ιστορίες».

  «Ο Ναστραντίνης Χότζας ήταν κάποτε ανεβασμένος σε ένα μουρέλο (λιόδεντρο) και κλάδευε. Αλλά δεν καθόταν πάνω στον κορμό, αλλά πάνω στη φούντα και έκοβε το κλαδί. περνάει ένας περαστικός και του λέει. «Έτσι που κλαδεύεις Χότζα μου θα πέσεις». «Και πού το ξέρεις εσύ;» «Άκου με που σου λέω, το ξέρω».

Ο  Χότζας δεν έδωσε σημασία στα λόγια του περαστικού. Δεν περνά πολύ ώρα, σπάει το κλαδί και ο Χότζας γκρεμοτσακίζεται κάτω. «Βρε βρε βρε, σκέφτεται, αυτός ο άνθρωπος για να ξέρει ότι θα πέσω πρέπει να είναι σοφός, και σίγουρα θα μπορεί να προλέγει και το μέλλον. Να τρέξω να τον προλάβω και να τον ρωτήσω πότε θα πεθάνω». πραγματικά τρέχει, τον προλαβαίνει, και του λέει. «Θέλω να μου πεις πότε θα πεθάνω». «Και πού θες να ξέρω εγώ». «Και πώς ήξερες πως θα πέσω από το μουρέλο;». Βρε αμάν, τίποτα ο Χότζας, ήθελε σώνει και καλά να μάθει πότε θα πεθάνει. Στο τέλος για να τον ξεφορτωθεί, του λέει: «Χότζα, όταν γκαρίσουνε σαράντα γαϊδάροι, τότε θα πεθάνεις».

Έφυγε ο Χότζας ικανοποιημένος που κατάφερε τον ξένο να του πει πότε θα πεθάνει.

Το Μαρταπρίλη που γκαρίζουνε οι γαϊδάροι, έτυχε μια μέρα να γκαρίσουνε σαράντα γαϊδάροι. «Ήρθε η ώρα μου», σκέφτηκε ο Χότζας. Πηγαίνει και βρίσκει τη Χότζαινα. «Θα πεθάνω», της λέει, «μόνο στρώσε μου».

      Και του στρώνουνε. Και πεθαίνει.

Όμως πιο πριν είχε δώσει μια παραγγελιά. Στον τάφο λέει που θα τον βάλουνε να του αφήσουνε ένα παραθυράκι, για να βλέπει τι γίνεται στον επάνω κόσμο. Έτσι κι έγινε, στον τάφο που τον βάλανε του αφήσανε ένα παραθυράκι, καθώς και φαγητό και νερό.

Μια μέρα ακούει απέξω θόρυβο. Κοιτάζει από το παραθυράκι να δει τι γίνεται.

Εκείνη την ώρα περνούσαν σταμνάδες από το Θραψανό (ένα χωριό νότια του Ηρακλείου, με τους κατοίκους του ειδικευμένους στην αγγειοπλαστική. ψάχνοντας τώρα στο διαδίκτυο για να βρω τη θέση του βλέπω ότι έχουν μια θαυμάσια διαφημιστική σελίδα). Είχαν τους γαϊδάρους τους φορτωμένους με σταμνιά, λαΐνια, γλάστρες και διάφορα άλλα πήλινα. Με το να δουν οι γαϊδάροι το κεφάλι του Χότζα να προβάλει από το παραθυράκι του τάφου, τρόμαξαν και άρχισαν να τρέχουν. Καθώς έτρεχαν πλησίαζαν ο ένας τον άλλο και έσπαζαν τα σταμνιά με τα οποία ήσαν φορτωμένοι. Οι θραψανιώτες είδαν και έπαθαν να τους σταματήσουν. Η ζημιά ήταν μεγάλη, πάρα πολλά σταμνιά είχαν σπάσει. Οργισμένοι λοιπόν γυρίζουν στον τάφο, αρπάζουν το Χότζα και τον κάνουνε μαύρο στο ξύλο.

Καταματωμένος ο Χότζας γυρίζει στο χωριό. Τον βλέπουν οι χωριανοί από μακριά και αρχίζουν να φωνάζουν. «Ήρθε ο Χότζας από τον κάτω κόσμο, ήρθε ο Χότζας από τον κάτω κόσμο». Μαζεύτηκε κόσμος γύρω του, και μια γυναίκα τον ρωτά. «Για πες μας Χότζα, τι είδες στο κάτω κόσμο;». Και ο Χότζας της απαντά. «Μαντάμ, πίσσα παράδεισος, όλα ψέματα, μόνο Θραψανιώτη γάιδαρο να μην πειράξεις, γιατί θα σε σπάσει στο ξύλο».

  Την ιδέα για αυτή την ανάρτηση μου την έδωσε το τελευταίο βιβλίο του φίλου μου του Μανόλη Πρατικάκη, ανέκδοτο ακόμη, που το διάβασα σε «χειρόγραφο» (δηλαδή σε pdf) και συνάντησα τη λέξη «πίσσα», νομίζω δυο φορές.  

  Μια από τις τιμωρίες που περιμένουν τους αμαρτωλούς, όπως εμάς τα παιδιά όταν δίνουμε πίτες (μούντζες), σπορ στο οποίο επιδιδόμασταν ασυστόλως, πέρα από το ότι το χέρι που δίνει την πίτα δεν θα λειώσει, είναι και το ότι θα πάμε στην «πίσσα».

  Ένα από τα βασανιστήρια στην κόλαση είναι και τα καζάνια με την ανεκυλιστή πίσσα (που ανα-κυλίεται, που κοχλάζει, που βράζει). Φοβερό μαρτύριο, μπορούσαμε να καταλάβουμε πόσο αβάσταχτο θα ήταν από το κάψιμο που νιώθαμε στις γυμνές πατούχες μας, περπατώντας ξυπόλυτοι πάνω στην άσφαλτο το καλοκαίρι. Έτσι λοιπόν η πίσσα, ένα από τα πολλά βασανιστήρια που περιμένουν στην κόλαση τον αμαρτωλό, πήρε συνεκδοχικά τη σημασίας της ίδιας της κόλασης. Στην Κρήτη έτσι τουλάχιστον την ξέραμε όταν ήμασταν παιδιά. Για κόλαση θα πρωτακούσαμε μάλλον στο μάθημα των θρησκευτικών.