Ντουσάν Μακαβέγιεφ, Τα μυστήρια του οργανισμού (1968-1971) και Sweet movie (1974)

Ντουσάν Μακαβέγιεφ, Τα μυστήρια του οργανισμού (1968-1971) και Sweet movie (1974)

  Μας άφησε και ο Ντουσάν, ένας ένας μας αφήνουν όλοι. Ευτυχώς σχεδόν όλοι τους σε μεγάλη ηλικία.

  Είδαμε και τις δυο ταινίες χθες βράδυ στο Σχολείο του Σινεμά, πρώτα το «Sweet movie» και μετά τα «Μυστήρια του οργανισμού». Όμως θα γράψω πρώτα για τα «Μυστήρια του οργανισμού», και όχι μόνο γιατί προηγήθηκε χρονολογικά.

  Δεν την θυμόμουνα την ταινία, αλλά προς το τέλος, από κάποιες σκηνές, θυμήθηκα ότι την είχα ξαναδεί. To «Sweet movie» το θυμόμουνα, γιατί η σκηνή με την κοπέλα μέσα στη βαλίτσα είχε μείνει στη μνήμη μου, όπως και το ότι μου είχε μιλήσει με ενθουσιασμό γι’ αυτήν ο φίλος μου ο Ντίνος ο Μηλιώτης.

  Η ταινία είναι μισο-ντοκιμαντέρ. Αναφέρεται στη ζωή και το έργο του Βίλχελμ Ράιχ και στην απελευθέρωση της σεξουαλικότητας. Ακόμη είναι αρκετά σατιρική για τη ζωή τόσο στις κομμουνιστικές χώρες όσο και στις καπιταλιστικές.

  Ελάχιστα αφηγηματικός ο Μακαβέγιεφ, με σκηνές από επεισόδια να εναλλάσσονται στο μοντάζ αποτρέποντας έτσι τη μονοτονία και την πλήξη καθώς πολλά τμήματα είναι δοκιμιακού χαρακτήρα αναφερόμενα στην πολιτική και στη σεξουαλικότητα, μου άρεσε πολύ σ’ αυτή την ταινία. Μου αρέσει ο αφηγηματικός κινηματογράφος, αλλά μπορώ να εκτιμήσω και τον μη αφηγηματικό όταν έχει μια υψηλή ποιότητα. Το κωμικό-σατιρικό στοιχείο των περισσότερων επεισοδίων και σκηνών είναι το κύριο χαρακτηριστικό των «Μυστηρίων του οργανισμού».

  Στην ταινία εμφανίζονται διάφοροι που μου ήσαν άγνωστοι, όχι όμως και ο Alexander Lowen, από τους διαδόχους του Ράιχ, του οποίου το βιβλίο «Bioenergetics» είχα διαβάσει πριν χρόνια. Ο λόγος που το θυμάμαι είναι ότι ο Lowen προτάσσει σαν μότο στο βιβλίο του τις τρεις προσευχές της ψυχής από τον «Φτωχούλη του θεού», την οποία ο Καζαντζάκης παρομοιάζει με τόξο. -Θεέ μου μη με αφήσεις ατέντωτη γιατί θα σαπίσω. -Θεέ μου μη με παρατεντώσεις γιατί θα σπάσω. -Θεέ μου παρατέντωσέ με κι ας σπάσω.

  Πριν μιλήσω για το «Sweet movie» πρέπει να κάνω ένα θεωρητικό σχόλιο: μπορεί να αφίσταται η προτιθέμενη σκηνοθετική πρόσληψη από την πρόσληψη του θεατή;

  Σίγουρα μπορεί να αφίσταται, όμως νομιμοποιείται;

  Θα έλεγα ότι νομιμοποιείται, αφενός γιατί ο σκηνοθέτης ίσως δεν μπόρεσε να την υλοποιήσει στο έργο του αποτελεσματικά και αφετέρου γιατί τα στοιχεία που προσφέρει δίνουν περιθώρια για μια άλλη «ανάγνωση» η οποία δεν είναι κατ’ ανάγκη παρανάγνωση, δηλαδή παρερμηνεία.

  Το «Sweet movie» μου άρεσε μέχρι τη μέση που ήταν μια σατιρική κωμωδία (όπως, παρεμπιπτόντως, και η «Ευνοούμενη» του Λάνθιμου, που μέχρι τη μέση ήταν μια κωμωδία χωρίς να έχει αποκαλυφθεί ακόμη ο διαβολικός χαρακτήρας της κεντρικής ηρωίδας). Στη συνέχεια δεν μου άρεσε, καθώς το ειδύλλιο του ναύτη με τη σεξομανή που ταξιδεύει σε ένα ποταμόπλοιο με το κεφάλι του Μαρξ αντί για γοργόνα στην πλώρη εξελίσσεται σε ένα διαστροφικό, παιδοφιλικό και νεκροφιλικό σεξ. Δεν νομίζω να εννοούσε τέτοια πράγματα ο Ράιχ μιλώντας για την απελευθέρωση της σεξουαλικότητας. Ακόμη δεν πιστεύω ότι ο Μακαβέγιεφ σατιρίζει τις ακραίες συνέπειες στις οποίες μπορούν να οδηγήσουν οι αντιλήψεις του. Το κομμάτι αυτό το θεωρώ σαν σάτιρα των υπαρκτών σοσιαλιστικών καθεστώτων που εκτρέφουν τη σεξουαλική καταπίεση που οδηγεί τελικά στη διαστροφή. Η μουσική υπόκρουση επαναστατικών τραγουδιών ενισχύει αυτή μου την πεποίθηση, όπως και η ντοκιμαντερίστικη παρεμβολή σκηνών από την εκταφή των πολωνών αξιωματικών στο Κατίν (γυρίστηκε ταινία από τον Βάιντα) που εκτελέσθηκαν από τους Ρώσους κατά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο.  

 Παρεμπιπτόντως, ένα τέτοιο διεστραμμένο «λαϊκό καλλιτέχνη» είδαμε στην ταινία «Τα μυστήρια του οργανισμού», ο οποίος μετά από μήνες σεξουαλικής αποχής γέμισε με σπέρμα τον κόλπο της κοπέλας πριν την αποκεφαλίσει. Και επειδή η ταινία δεν είναι crime, o Μακαβέγιεφ με ένα σουρεαλιστικό αποστασιοποιητικό εφέ παρουσιάζει το κεφάλι της να μιλάει.  

  Όπως και να έχει, το κομμάτι αυτό δεν μου άρεσε, και όχι μόνο σε μένα. Το επεισόδιο με το «μεγάλο φαγοπότι» μου φάνηκε εμετικό. Ευτυχώς στα μάτια μου αποκαταστάθηκε λίγο η ταινία βλέποντας στο τέλος τα σώματα των νεκρών παιδιών μέσα σε νάυλον σάκους να ζωντανεύουν, σε ένα επίσης αποστασιοποιητικό εφέ που αμβλύνει το crime των φόνων.

  Καμιά φορά δεν μου αρέσουν ταινίες που αρέσουν στο πλατύ κοινό και στις κριτικές επιτροπές, ή και αντίστροφα. Εδώ βλέπω να ταυτίζομαι με το ευρύ κοινό και τους κριτικούς στους οποίους άρεσαν, όπως και σε μένα, «Τα μυστήρια της σεξουαλικότητας», όχι όμως ιδιαίτερα το «Sweet movie».