Το «Φοιτητικό ρομάντζο: μέρες νιότης»
είναι το πιο παλιό σωζόμενο έργου του Όζου. Πρόκειται για μια νεανική κωμωδία,
με αρκετά gang του
βωβού. Δυο φοιτητές και μια κοπέλα είναι οι κύριοι πρωταγωνιστές.
Ο πρώτος φοιτητής, ανεπρόκοπος,
έχει επινοήσει ένα τρόπο για να βρει κοπέλα: βάζει επιγραφή «ενοικιάζεται» στο
δωμάτιό του. Απορρίπτει όλους τους επίδοξους ενοικιαστές μέχρι να έλθει η
όμορφη κοπέλα. Της πιάνει κουβέντα, παίρνει τα πράγματά του, αλλά της αφήνει ως
δώρο ένα πίνακα. Θα επιστρέψει την επομένη, τάχα για να τον πάρει. Αυτή του
θυμίζει ότι της τον έκανε δώρο. Μα και βέβαια, το είχε ξεχάσει.
Πάνω στην κουβέντα
μαθαίνει ότι θα πάει σκι. Μα και αυτός σκοπεύει να πάει. Στο μεταξύ είχε
θρονιαστεί με το έτσι θέλω στο δωμάτιο του άλλου φοιτητή. Αυτός είναι
μελετηρός.
Τελικά θα βρεθούν και οι
δυο στο χιονοδρομικό και θα φλερτάρουν την κοπέλα. Όμως ο ανεπρόκοπος συνεχώς
του βάζει εμπόδια, ώστε να μένει μόνος μαζί της.
Εδώ ταιριάζει η παροιμία:
δυο γάιδαροι παλεύανε για ξένο αχυρώνα. Η κοπέλα έχει φίλο. Έρχεται και η
μητέρα της, θα κάνουν τον αρραβώνα στο χιονοδρομικό καταφύγιο.
Οι δυο νέοι παίρνουν απογοητευμένοι
το δρόμο της επιστροφής. –Μα τόσο γρήγορα φεύγετε; Τους ρωτάνε οι συμφοιτητές
τους.
Ναι, τόσο γρήγορα.
Βρίσκονται στο τραίνο και
συζητούν για τις εξετάσεις. Ο ανεπρόκοπος πιστεύει ότι έχει πιάσει το 40, που
από ό,τι κατάλαβα είναι η βάση. Ξαφνικά αντιλαμβάνονται τον καθηγητή στο μάθημα
του οποίου έδωσαν εξετάσεις. Αλλά τους αντιλαμβάνεται και αυτός. Δεν μπορούν να
κάνουν διαφορετικά: πηγαίνουν και τον χαιρετούν ταπεινά. Αυτός κοιτάζει τις
βαθμολογίες. 37. -Πρέπει νεαροί μου να διαβάζετε αντί να τρέχετε στα
χιονοδρομικά, τους λέει.
Στο τέλος τους βλέπουμε
θλιμμένους στο δωμάτιό τους. Ο ανεπρόκοπος συνέρχεται γρήγορα. Του λέει το κόλπο
για να βρει κοπέλα. Σε ένα χαρτί γράφει «ενοικιάζεται δωμάτιο» και το κολλάει
απ’ έξω.
Ο εικοσιεπτάχρονος τότε
Όζου γυρίζει μια εύθυμη ταινία για τα φοιτητικά νιάτα. Ο ίδιος δεν είχε
καταφέρει να περάσει στο πανεπιστήμιο, ούτε στο οικονομικό ούτε στο παιδαγωγικό
τμήμα. Βρήκε όμως δουλειά σαν βοηθός δασκάλου, όπως και ο Αρμαντέηλ στο ομώνυμο
μυθιστόρημα του Wilkie
Collins, που συμπτωματικά διαβάζω τώρα. Στην
ταινία αυτή είδαμε τα σκονάκια (τον φοιτητή που τα επιδείκνυε θριαμβευτικά
στους συμφοιτητές του μετά το διαγώνισμα τον πήρε χαμπάρι ο καθηγητής του που
περνούσε δίπλα. Τα κόβει κομματάκια και τα τρώει. Φυσικά μάταια, την έχει βάψει),
και θυμηθήκαμε τον τρόπο που είχαμε για να βρούμε τα σος: πετάγαμε το βιβλίο
στον αέρα και κοιτάζαμε σε πια σελίδα άνοιξε πέφτοντας.
Ανάλαφρη, ευχάριστη
κωμωδία.
Έχουν σωθεί μόνο 14 λεπτά,
διαβάζουμε στο βιογραφικό του Όζου στη βικιπαίδεια, αλλά αρκετά για να μας
δώσουν την ιστορία και να μας αποκαλύψουν το στυλ του.
Οι δυο φίλοι είναι
πραγματικά αχώριστοι, όμως μια φορά παλεύουν για ψύλλου πήδημα. Παραμένουν όμως
πάντα φίλοι και συγκάτοικοι.
Μαζί τους είναι και μια
κοπέλα. Πηγαίνοντας κάποτε με το φορτηγάκι της δουλειάς την βρήκαν πεσμένη στο
δρόμο. Τη συνεφέρουν. Προσφέρονται να την πάνε σπίτι. Δεν έχει σπίτι. Τη
φιλοξενούν. Μια γυναίκα φέρνει πάντα τάξη σε ένα σπίτι.
Στα χαμένα μέτρα του φιλμ
η κοπέλα τα φτιάχνει με ένα νεαρό. Παντρεύονται. Στο τέλος του έργου βλέπουμε το
ζευγάρι να πηγαίνει ταξίδι του μέλιτος με το τραίνο. Σε ένα παράλληλο δρόμο οι
δυο φίλοι στο αμάξι τους τούς χαιρετούν με ενθουσιασμό. Συνεχώς, μέχρι που σε
κάποια στιγμή κλείνει ο δρόμος μπροστά τους.
Βουβή ταινία, με αρκετές
χιουμοριστικές σκηνές.
3.I graduated, but...
(Daigaku wa detakeredo, 1929)
Αποφάσισα
να δω πακέτο τον Yasujiro Ozu πριν καταπιαστώ με τους κινέζους μου (με τους ιρανούς έχω ξεμπερδέψει).
Κάνω όμως κατ’ εξαίρεση ανάρτηση για αυτή την ταινία στο facebook γιατί είδα ότι πραγματεύεται κάτι εξαιρετικά επίκαιρο για μας τους
έλληνες.
Η ιστορία φαίνεται επαναλαμβάνεται κατά καιρούς σε διάφορα μήκη και
πλάτη. Το «πήρα το πτυχίο μου, αλλά…» ήταν μια ατάκα που κυκλοφορούσε στην
Ιαπωνία γύρω στο 1930. Οι τελίτσες υποδηλώνουν το ευκόλως εννοούμενο: αλλά δεν
βρίσκω δουλειά.
Ο Tetsuo Namoto απορρίπτει κάθε δουλειά που του προτείνουν: δεν αντιστοιχεί στα
προσόντα του. Όταν η μητέρα του, με τα λεφτά της οποίας ζει, τον επισκέπτεται
μαζί με τη Machiko, την αρραβωνιαστικιά του, της λέει
ψέματα ότι βρήκε δουλειά. Όταν όμως φεύγει αποκαλύπτει στην αρραβωνιαστικιά του
την αλήθεια. Αυτή, βλέποντας ότι σε λίγο θα μείνουν άφραγκοι, πιάνει δουλειά σε
ένα μπαρ, σερβιτόρα. Του το κρύβει όμως. Θα το ανακαλύψει όταν πάει με ένα φίλο
του σ’ αυτό το μπαρ. Νοιώθει θυμωμένος, όμως τελικά καταλαβαίνει ότι η Machiko είναι προσγειωμένη στην πραγματικότητα. Την επομένη πηγαίνει να πει
ότι δέχεται τη δουλειά που του είχαν προτείνει: ρεσεψιονίστας. Όμως τον
περιμένει μια ευχάριστη έκπληξη: Του προσφέρουν υπαλληλική δουλειά πλήρους
απασχόλησης.
Αυτή η αισιοδοξία των νιάτων!!!
Ο εικοσιεξάχρονος Όζου (γεννήθηκε το 1903, ίδια χρονιά με τον πατέρα μου)
γυρίζει μια ταινία γεμάτη χιούμορ, και με το αναπόφευκτο χάπι εντ.
Διαβάζω ότι για πρώτη φορά ο Όζου χρησιμοποιεί επαγγελματίες ηθοποιούς σε
ταινία του. Επίσης ότι δεν σώθηκε παρά μόνο ένα εντεκάλεπτο δείγμα· που όμως
είναι χωρίς αφηγηματικά κενά, και λειτουργεί μια χαρά σαν ταινία μικρού μήκους.
Πρόκειται
για μια απολαυστική ταινία μικρού μήκους, 13 μόλις λεπτών. Ο «απαγωγέας»
ψωνίζει διάφορα σε ένα πιτσιρικά για να τον παρασύρει μαζί του. Τον πηγαίνει
στον αγοραστή, όχι χωρίς κόπο. Αυτός βρίσκει τον μπελά του μαζί του, γιατί του
κάνει διάφορα. Το να τον βρέξει με το νεροπίστολο είναι ένα από αυτά.
Αγανακτισμένος λέει στον απαγωγέα να τον πάρει και να τον αφήσει εκεί που τον
βρήκε.
Δεν είναι και τόσο εύκολο, ο μικρός τού έχει γίνει κολλιτσίδα. Για να
τον ξεφορτωθεί του λέει ότι είναι απαγωγέας. Δεν τον πιστεύει. Με τα πολλά
καταφέρνει να τον πάει εκεί που είναι η παρέα του. Ο πιτσιρικάς λέει στα παιδιά
ότι όλα αυτά που κρατάει του τα πήρε αυτός – και τον δείχνει, καθώς
απομακρύνεται. Τα παιδιά θέλουν κι αυτά, και τον παίρνουν από πίσω. Αυτός το
βάζει στα πόδια τρομαγμένος ενώ αυτά τον καταδιώκουν.
Είχε πολύ πλάκα με τον πιτσιρικά.
Μπορείτε να δείτε την ταινία στο youtube με αγγλικούς
υπότιτλους.
Τελικά ο
έρωτας είναι παντοδύναμος. Ο γκάγκστερ ερωτεύθηκε και έγινε τίμιος, γιατί μόνο
έτσι θα μπορούσε να κρατήσει το κορίτσι, που όταν έμαθε τις δουλειές του τον
εγκατέλειψε, λέγοντάς του ότι δεν θέλει να τον ξαναδεί παρά μόνο όταν βρει να
κάνει μια τίμια δουλειά. Ταπεινή η δουλειά που βρήκε, υαλοκαθαριστής, αλλά δεν
την γνοιάζει, είναι τίμια δουλειά του λέει. Η οποία πολύ μου θύμισε την
Τζούλια.
Και εδώ με αρκετές πινελιές χιούμορ ο Όζου. Από τα υφολογικά
χαρακτηριστικά του, οι οπερετικές κινήσεις των ομάδων, όπως το σκέπασμα των
γραφομηχανών, και η λήψη των ποδιών, εκφραστικές συχνά όσο και τα πρόσωπα.
Απολαυστική νεανική κωμωδία, πάλι με
φοιτητές. Βρισκόμαστε ακόμη στην περίοδο του βωβού κινηματογράφου.
Οι πέντε φίλοι βρίσκονται
στο τελευταίο έτος, ετοιμάζονται για τις πτυχιακές εξετάσεις. Δεν είναι και
πολύ μελετηροί, θα αντιγράψουν. Ο Takahasi, που κάνει το σκονάκι πάνω στο
πουκάμισό του, είχε μια μεγάλη ατυχία: η μητέρα του το βρήκε βρώμικο και το
έστειλε στο καθαριστήριο. Έτσι δεν μπόρεσε να γράψει καλά και φυσικά δεν πήρε
το πτυχίο, αν και ήταν ο καλύτερος από την τεμπελοπαρέα, και τους είχε βοηθήσει
παλιά στις εξετάσεις.
Αλλά και οι άλλοι που
πέρασαν τι κατάλαβαν; Αδύνατο να βρουν δουλειά. Τι ωραία που ήταν η φοιτητική
ζωή. Γιατί να αποφοιτήσουν τόσο γρήγορα; αναρωτιούνται στο τέλος της ταινίας
κοιτάζοντας το κτήριο του πανεπιστημίου.
Πολύ καλή κωμωδία, με
άφθονα χιουμοριστικά επεισόδια.
Στην ταινία
αυτή δεν έχουμε γκάγκστερ, αλλά ένα πατέρα που ληστεύει για να εξοικονομήσει τα
χρήματα που χρειάζονται για να πληρώσει το γιατρό που κουράρει την άρρωστη
κορούλα του. Όμως ο αστυνομικός θα τον εντοπίσει, θα τον παρακολουθήσει, και θα
μπει στο σπίτι του. Αλλά ο άντρας έχει κρυφτεί πίσω από την κουρτίνα, ενώ η
γυναίκα έχει κρύψει το μπιστόλι του κάτω από την κουβέρτα του παιδιού. Θα τον
ανακαλύψει όμως. Τον καλεί να παραδοθεί, απειλώντας τον με το μπιστόλι του.
Όμως ο γυναίκα παίρνει το πιστόλι του άντρα της και απειλεί τον αστυνομικό. Του
παίρνει το πιστόλι. Πρέπει να περιμένουν τον γιατρό.
Ο άντρας της αποκοιμιέται πάνω στο προσκεφάλι της κόρης του. Σε λίγο
αποκοιμιέται και αυτή. Ο αστυνομικός βρίσκει ευκαιρία και της παίρνει τα
πιστόλια.
Σε λίγο έρχεται ο γιατρός. Η κόρη τους έχει περάσει την κρίσιμη φάση, έχει
σωθεί. Φεύγει. Ο αστυνομικός φαίνεται να έχει αποκοιμηθεί. Η γυναίκα παροτρύνει
τον άντρα της να το σκάσει γρήγορα. Τον συνοδεύει μέχρι την πόρτα. Γυρνώντας
βλέπει τον αστυνομικό όρθιο. Της λέει ότι υποκρινόταν τον κοιμισμένο για να
δώσει στον άντρα της την ευκαιρία να το σκάσει. Ανοίγοντας όμως την πόρτα για
να φύγει τον βλέπουν απέξω. Δεν θέλει να δραπετεύσει, θέλει να πληρώσει για την
πράξη του ώστε να επιστρέψει καθαρός στην κόρη του.
Πολύ συγκινητική ταινία, που δείχνει την ανθρωπιά του αστυνομικού, αλλά
και την αγάπη του γονιού που μπορεί να φτάσει μέχρι το έγκλημα για το παιδί
του.
Μπορείτε να δείτε την ταινία στο youtube
Βουβή κομεντί, μια
ακόμη εξαιρετική ταινία του Όζου.
Ο Okajima είναι πρωταθλητής του Kendo, ένα άθλημα σαν
ξιφομαχία με σπαθιά από μπαμπού και προστατευτική πανοπλία. Είναι περίπου σαν
τον Γιοζίμπο του Κουροσάβα, απλοϊκός αλλά καλόκαρδος. Σώζει μια κοπέλα από μια
κλέφτρα, και αυτή τον ερωτεύεται. Στο τέλος θα τον ερωτευθεί και η κλέφτρα.
Όμως η κλέφτρα θα παραιτηθεί. Ξέρει ότι αγαπάει την άλλη. Με τις συμβουλές του
όμως θα οδηγηθεί στον καλό δρόμο.
Φυσικά πριν το αίσιο τέλος θα
δούμε πολλά κωμικά επεισόδια. Το μούσι του δεν αρέσει, δεν μπορεί εξαιτίας του
να βρει δουλειά, και τα κορίτσια τον κοροϊδεύουν. Θα τα κόψει. Ο φίλος του θα
του δείξει φωτογραφίες μεγάλων ανδρών που είχαν γένια. Ο Αβραάμ Λίνκολν είναι
ένας απ’ αυτούς.
Και θυμήθηκα.
Το είπε ο Αριστοτέλης.
Τα γένια τον αγροίκο τον κάνουν
ακόμα πιο αγροίκο, ενώ απεναντίας τον ευγενή ακόμη πιο ευγενή, ή κάτι τέτοιο
τέλος πάντων.
Εμένα, είτε με κάνουν πιο
αγροίκο είτε πιο ευγενή, μου είναι αδιάφορο. Μου φτάνει που γλίτωσα αυτό τον
μπελά του καθημερινού ξυρίσματος.
Μια ακόμη
βουβή ταινία του Όζου.
Ξεκινάει σαν κωμωδία, με άφθονα κωμικά επεισόδια. Βλέπουμε ένα γυμναστή
να γυμνάζει μαθητές. Συμβαίνουν διάφορα ξεκαρδιστικά. Μετά η ταινία πηγαίνει
μερικά χρόνια αργότερα. Ο Okajima, ένας από τους μαθητές, δουλεύει σε
μια ασφαλιστική εταιρεία. Είναι παντρεμένος και έχει μικρό ένα γιο και μια
μικρή κόρη, καθώς και ένα μωρό. Έχει τάξει στο γιο του ένα ποδήλατο. Μια μέρα,
υπερασπιζόμενος ένα συνάδελφο που τον έχουν για απόλυση, τσακώνεται με το
αφεντικό και απολύουν αυτόν.
Και εδώ αρχίζουν τα προβλήματα. Για να μην ξοδέψει από τα λίγα χρήματα
που έχει του παίρνει ένα πατίνι. Ο γιος δεν θέλει να το δει στα μάτια του.
Τσακώνονται και τον δέρνει. Όμως μετανιώνει, και αποφασίζει να κάνει τη θυσία,
να του πάρει το πολυπόθητο ποδήλατο.
Το 1931 η ανεργία μαστίζει την Ιαπωνία. Αδύνατο να βρει δουλειά.
Συναντάει τυχαία το γυμναστή. Απολυμένος και αυτός, δούλεψε για λίγο σε ένα
ραδιοφωνικό σταθμό. Μετά άνοιξε ένα εστιατόριο. Μικρό εστιατόριο, το δουλεύουν
αυτός και η γυναίκα του. Του προτείνει να δουλέψει για λίγο στο εστιατόριο αυτό,
και θα φροντίσει να του βρει καλύτερη δουλειά.
Η γυναίκα του τον βλέπει μέσα από το λεωφορείο να μοιράζει διαφημιστικά
φυλλάδια με τον γυμναστή. Νοιώθει ταπεινωμένη. Όμως θα συνειδητοποιήσει την αναγκαιότητα
της δουλειάς, και θα προσφερθεί να βοηθήσει και αυτή στο εστιατόριο. Στη
συνέχεια βλέπουμε όλη την οικογένεια να δουλεύει εκεί, εκτός από το μωρό. Το
τέλος της ταινίας μάλλον ενέπνευσε το αντίστοιχο τέλος του «Madadayo» του Κουροσάβα: σύναξη των παλιών μαθητών στο εστιατόριο, για να φάνε
αλλά και για να δουν τον δάσκαλο. Μήπως άραγε γι’ αυτό τη γύρισε ασπρόμαυρη;
Ενώ συντρώγουν έρχεται η ευχάριστη είδηση με το ταχυδρομείο: ο Okajima διορίζεται δάσκαλος αγγλικών σε μια μακρινή επαρχία. Αποφασίζει να
πάει, ελπίζοντας ότι σύντομα θα ξαναγυρίσουν στο Τόκιο. Και η ταινία τελειώνει
τραγουδώντας όλοι μαζί ένα μαθητικό τραγούδι.
Την ταινία μπορείτε να τη δείτε στο youtube με
αγγλικούς υπότιτλους.
Αυτό το έργο με άφησε σε αμηχανία. Το
βρήκα πολύ απαισιόδοξο. Το θέμα του συμβιβασμού/μη συμβιβασμού το πραγματεύτηκα
στο διδακτορικό μου. Βρήκα σε όλα τα έργα τον μη συμβιβασμό να προβάλλεται ως
αξία, αν και καταδικασμένος. Εδώ δεν είδα κάτι τέτοιο.
Ο Kennosuke είναι μεγάλος
γλείφτης. Φτάνει στο σημείο να μετακομίσει σε ένα προάστιο όπου ζει ο
προϊστάμενός του, προκειμένου να βρίσκεται πιο συχνά μαζί του. Όμως τα παιδιά
στο καινούριο τους σχολείο υποφέρουν από το bullying ορισμένων συμμαθητών τους.
Κάποια στιγμή βέβαια τα ψιλοβρίσκουν.
Παρακολουθούν μαζί με τους
μεγάλους στο σπίτι αυτού του προϊσταμένου ένα φιλμ στο οποίο καταγράφονται
διάφορα επεισόδια. Σε ένα από αυτά ο Kennosuke κάνει περίπου τον κλόουν, για να
ευχαριστήσει τον προϊστάμενό του. Τα παιδιά το βλέπουν και αποχωρούν ταπεινωμένα.
Τελικά ο πατέρας τους δεν είναι ο δυνατός που φαντάζονταν. Στο σπίτι, όταν
επιστρέφει, του φέρονται με σκαιότητα. Το αποτέλεσμα είναι να αρπάξουν ένα γερό
μπερντάχι. Αποφασίζουν να κάνουν απεργία πείνας από αύριο. Τους εξηγούν, δεν
ξέρουμε αν έχουν καταλάβει. Την επομένη η μητέρα τους ετοιμάζει βώλους με ρύζι,
κατ’ εντολή του πατέρα. Δεν το αγγίζουν αρχικά, όμως μετά υποχωρούν.
Στο δρόμο προς το σχολείο
βλέπουν το αυτοκίνητο του προϊσταμένου σταματημένο μπροστά στις ράγες. Περνάει
τραίνο. Ο Kennosuke κάνει πως δεν το βλέπει και προσπαθεί να ανάψει τσιγάρο. Το
ένα σπίρτο σβήνει μετά το άλλο. Τα παιδιά τον προτρέπουν να πάει να χαιρετήσει
τον προϊστάμενο, πράγμα που κάνει. Στο τέλος του έργου βλέπουμε τα παιδιά, μαζί
με τον γιο του προϊσταμένου, να πηγαίνουν αγκαλιασμένα στο σχολείο.
Σε κάποια φάση τα παιδιά
συζητάνε για το τίνος ο πατέρας είναι πιο δυνατός.
Και θυμήθηκα ένα ανέκδοτο.
Τρία παιδιά, ένα
γερμανάκι, ένα αγγλάκι και ένα ελληνάκι συζητούν για το τίνος ο πατέρας είναι
πιο γρήγορος. Το γερμανάκι λέει ότι ο πατέρας του είναι οδηγός υπερταχείας και
πηγαίνει από το Βερολίνο στη Βόννη σε τόσες ώρες. Το αγγλάκι λέει ότι ο πατέρας
του είναι πιλότος και πηγαίνει από το Παρίσι στο Λονδίνο σε μια ώρα. Και το
ελληνάκι λέει ότι ο δικός του πατέρας είναι ο πιο γρήγορος, γιατί είναι
δημόσιος υπάλληλος, σχολάει στις τρεις και στις δυόμισι είναι σπίτι.
Την
ταινία μπορείτε να τη δείτε στο youtube με αγγλικούς
υπότιτλους.
Δεν είναι ακριβώς tragicomedie, όπου το κωμικό και το τραγικό εναλλάσσονται, και επί πλέον το τραγικό
βρίσκεται μόνο στη δική μου πρόσληψη του τέλους, χωρίς να είναι καθόλου η
προτιθέμενη σκηνοθετική πρόσληψη.
Η ταινία στο μεγαλύτερο μέρος
της είναι μια σπαρταριστή νεανική κωμωδία, που θα τη ζήλευε και ο Τσάρλι
Τσάπλιν. Τέσσερις φίλοι, φοιτητές, αντιγράφουν, και βλέπουμε πολλά
χιουμοριστικά επεισόδια κατά τη διάρκεια του διαγωνισμού. Ο ήρωας της ταινίας,
ένας από τους τέσσερις φίλους, ξεφορτώνεται με σπαρταριστό τρόπο μια υποψήφια
νύφη. Ο πατέρας του βοηθάει στο κατά δύναμη σ’ αυτό. Εκείνου του αρέσει η
σερβιτόρα μιας μπυραρίας δίπλα στο πανεπιστήμιο, και η συμπάθεια είναι
αμοιβαία.
Και η ανατροπή: πεθαίνει ο
πατέρας και μαθαίνουμε ότι είναι ο διευθυντής, προφανώς και ο ιδιοκτήτης, μιας
μεγάλης εταιρείας. Αναλαμβάνει ο γιος.
Το 1932 που γυρίζεται η ταινία
η Ιαπωνία μαστίζεται από την ανεργία. Οι τρεις φίλοι δεν μπορούν να βρουν
δουλειά. Θα απευθυνθούν στο φίλο τους. Όμως η εταιρεία έχει κανόνες, οι
υποψήφιοι προσλαμβάνονται κατόπιν εξετάσεων. Θα τους δώσει τα σκονάκια και θα
αντιγράψουν, ξεφεύγοντας την προσοχή του επιτηρητή.
Κάπου προς το τέλος της ταινίας,
όντας μέσα στο αμάξι του, βλέπει τη σερβιτόρα, δίπλα σε ένα κάρο γεμάτο
πράγματα. Τι συμβαίνει; Η κρίση τους κτύπησε κι αυτούς, η μπυραρία έκλεισε,
πάει στο χωριό της.
Την προσλαμβάνει στην εταιρεία
του και τη βοηθάει να τακτοποιηθεί στο σπίτι της. Ανακοινώνει στους φίλους του
ότι σκοπεύει να την παντρευτεί. Αυτοί κατσουφιάζουν. Γιατί; Το είχαμε
υποψιαστεί. Αποκαλύπτεται ότι είναι λογοδοσμένη σε έναν από αυτούς. Αυτός
βέβαια δεν θα το αποκαλύψει, αλλά ο ήρωάς μας θα το υποπτευθεί. Θα την ρωτήσει
γιατί. Νόμιζε ότι ο δικός της έρωτας δεν είχε ανταπόκριση, και έτσι όταν ο
φίλος του της έκανε πρόταση γάμου δέχτηκε. Τον λυπήθηκε που προσπαθούσε σε όλα
να τον μιμηθεί.
Περίμενα τον «θρίαμβο του
έρωτα», αλλά δυστυχώς. Ο ήρωάς μας βέβαια ούτε που διανοήθηκε να κάνει χαλάστρα
στο φίλο του. Περιμέναμε όμως ένα ξεκαθάρισμα από τους δυο τους. Θα την
ρωτούσε: -πραγματικά τον αγαπάς; Αυτή θα απαντούσε καταφατικά. Και αυτός θα
αποχωρούσε, μη θέλοντας να καταστρέψει έναν έρωτα.
Δεν συνέβη τίποτα τέτοιο. Στην
τελευταία σκηνή βλέπουμε τους τρεις φίλους να γνέφουν στους νιόπαντρους μέσα
στο τραίνο που πηγαίνουν ταξίδι του μέλιτος. Βλέπουν ότι και αυτοί τους γνέφουν
πίσω.
Ο «Θρίαμβος της φιλίας»;
Χλωμό.
Αναρωτιέμαι πόσο ικανοποίησε
ένα τέτοιο τέλος τους γιαπωνέζους θεατές.
Ο Όζου παύει να είναι ο γνωστός μας Όζου, που η κωμωδία (τουλάχιστον στις
πρώτες ταινίες του που έχουμε δει μέχρι τώρα) είναι το στοιχείο του. «Η γυναίκα
από το Τόκιο» είναι δράμα, και όπως διαβάζουμε στα γράμματα της αρχής βασίζεται
σε ένα μυθιστόρημα του Ernst Schwarz. Προφανώς είναι γερμανόφωνος, δεν βρήκαμε όμως καμιά πληροφορία γι’
αυτόν στο διαδίκτυο.
Η αδελφή ζει με τον αδελφό της, φοιτητή. Για να τον ενισχύσει στις
σπουδές του κάνει δυο δουλειές. Τη μέρα είναι μια πολύ καλή υπάλληλος. Το
βράδυ, του λέει, βοηθάει κάποιον καθηγητή στις μεταφράσεις του. Όμως η φίλη του
αδελφού της πληροφορείται από τον δικό της αδελφό ότι στην πραγματικότητα
δουλεύει σε ένα καμπαρέ. Πηγαίνει στο σπίτι της για να της μιλήσει, όμως δεν
την βρίσκει, εκεί είναι ο φίλος της. Αρνείται στην αρχή να του πει το σκοπό της
επίσκεψής της, όμως στο τέλος του λέει για την αδελφή του. Αυτός τη διώχνει
σκαιότατα. Όταν η αδελφή του επιστρέφει, πολύ αργά, αναγκάζεται να επιβεβαιώσει
αυτά που του είπε η φίλη του. Θα την χαστουκίσει επανειλημμένα και θα φύγει από
το σπίτι.
Τον ψάχνει, δεν τον βρίσκει. Πηγαίνει στο σπίτι της φίλης του, μήπως
είναι εκεί. Δεν είναι. Όμως στο μεταξύ παίρνει τηλέφωνο ο αδελφός της για να
την πληροφορήσει ότι αυτοκτόνησε. Οι δυο γυναίκες πεθαίνουν στο κλάμα.
Έχω γράψει για τις μυθοπλασίες, πλασμένες από
άνδρες, όπου παρουσιάζεται η γυναίκα να αυτοθυσιάζεται για τον άντρα, από τον
Ευριπίδη με την «Άλκηστη» μέχρι την «Παλλακίδα» στην όπερα του Πεκίνου «Αντίο
Παλλακίδα» μου και τη Μαργαρίτα Γκωτιέ στην «Κυρία με τας καμελίας» (έχει
μείνει γνωστή με αυτή την καθαρευουσιάνικη μετάφραση) του Αλέξανδρου Δουμά,
όμως πρώτη φορά βλέπω την αδελφή να θυσιάζεται για τον αδελφό. Στην προηγούμενη
ταινία είχαμε δει τον φίλο να θυσιάζει τον έρωτά του για τον φίλο. Και συμπληρώνω,
τώρα που συνεχίζω με τον Κέντζι Μιτζογκούτσι, βλέπω συχνά το μοτίβο της
γυναίκας να θυσιάζεται για τον άνδρα.
Συγκινητική ταινία. Και διαπιστώσαμε ότι η Τζούλια είναι η μετενσάρκωση
της Kinuyo Tanaka, της φίλης του ήρωα.
Έχουμε και εδώ το θέμα της αδελφικής
αγάπης, αλλά κυρίως το «γυρίζω στον καλό δρόμο», όπως στο «Walk cheerfully».
Ο ήρωάς μας είναι
πυγμάχος, αλλά ασχολείται και με όχι και τόσο τίμιες δουλειές. Η κοπέλα του τον
ακολουθεί. Του είναι πιστή, παρά το φλερτ που της κάνει ο γιος του αφεντικού
της. Κάποια στιγμή έρχεται ο αδελφός, ο άλλος ήρωας, και ζητάει να δουλέψει κοντά
του. Τον θαυμάζει. Αυτός δεν έχει αντίρρηση. Όμως έρχεται η αδελφή του και τον
βρίσκει, και τον παρακαλεί να μην τον δεχθεί. Δεν θέλει ο αδελφός της να πάρει
αυτό τον δρόμο.
Εντυπωσιάζεται. Περίπου
την ερωτεύεται. Θα της κάνει το χατίρι. Το κορίτσι του όμως ζηλεύει. Θα πάει να
τη βρει. Θα εντυπωσιαστεί από τη συμπεριφορά της. Η κοπέλα αυτή λειτουργεί ως
καταλύτης.
Τη βλέπει στο κατάστημα
που δουλεύει (πουλάει δίσκους κλασικής μουσικής) να πλέκει. Πηγαίνει και αυτή
και αγοράζει μαλλί, να του πλέξει ένα πουλόβερ. Θέλει να μοιάσει στην κοπέλα
που τόσο μάγεψε τον αγαπημένο της. Και ακολουθεί η πιο κωμική από τις λίγες
κωμικές σκηνές του έργου (ο Όζου έχει το χιούμορ στις φλέβες του, όπου μπορεί
δίνει κωμικές πινελιές), ο φίλος της με απλωμένα τα χέρια να κρατάει την
κουλούρα το μαλλί και αυτή να το τυλίγει σε κουβάρι.
Θέλει να ζήσουν τίμια. Να
παρατήσουν τις βρωμοδουλειές και να φύγουν. Δεν έχει αντίρρηση. Του προτείνει
μια τελευταία βρωμοδουλειά. Θα κλέψουν το γιο του αφεντικού της και με τα λεφτά
του θα το σκάσουν.
Δεν του παίρνει όλα τα
λεφτά. Φεύγουν. Πηγαίνει στο σπίτι της να ετοιμαστεί. Αυτός θα επιστρέψει να
την πάρει. Πηγαίνει στο σπίτι των δυο αδελφών. Τους λέει να είναι αγαπημένοι
γιατί ο ένας αγαπάει τον άλλο. Τους αφήνει χρήματα. Πηγαίνει να πάρει τη φίλη
του. Όμως το σπίτι το έχουν κυκλώσει οι αστυνομικοί. Του λέει να παραδοθούνε.
Λίγα χρόνια φυλακή και μετά θα είναι μαζί, αντί να είναι μια ζωή κυνηγημένοι.
Αυτός αρνείται. Την παρασύρει να το σκάσουν από τις στέγες. Φαίνεται να τα
έχουν καταφέρει. Αυτή επιμένει. Αυτός την παρατάει για να το σκάσει μόνος του.
Αυτή τον πυροβολεί στο πόδι. Του αναπτύσσει πάλι τη ρητορική της τιμιότητας.
Αυτός πείθεται. Λίγα χρόνια χωριστά και μετά πάλι μαζί, του λέει, ενώ οι
αστυνομικοί τους περνούν τις χειροπέδες.
Δεν ξέρω πώς προσέλαβαν
την ταινία οι γιαπωνέζοι θεατές, αλλά ένας δυτικός θεατής θα έβρισκε το σενάριο
πολύ παρατραβηγμένο. Το «κατά το εικός», θυσία στο διδακτισμό.
Η προηγούμενη ανάρτησή μας
ήταν για την ταινία «Woman
of Tokyo».
Η κωμωδία είναι τελικά το στοιχείο του Όζου,
και αυτή η ταινία είναι μια απολαυστική κωμωδία. Και συνειδητοποιώ για πρώτη
φορά ότι ενώ στις άλλες μυθοπλασίες σημασία έχουν περισσότερο τα πυρηνικά
γεγονότα που πυροδοτούν τη δράση, στην κωμωδία πιο σημαντικά είναι τα μη
πυρηνικά, αυτά που συνδέονται χαλαρότατα με την πλοκή και ο σεναριογράφος και/ή
ο σκηνοθέτης τα έχει επινοήσει για τον κωμικό τους χαρακτήρα και μόνο. Η σκηνή
στον κινηματογράφο στην αρχή της ταινίας, με το άδειο πορτοφόλι που περνάει από
χέρι σε χέρι, ήταν ιδιαίτερα απολαυστική.
Τα πρόσωπα της ταινίας είναι ο ανεπρόκοπος
μπαμπάς που τον έχει παρατήσει η γυναίκα του, ο μικρός του γιος, ένας μπόμπιρας
πανέξυπνος και ώριμος για την ηλικία του, σίγουρα πιο ώριμος από τον μπαμπά
(παρακολουθούμε σπαρταριστά, αλλά και συγκινητικά επεισόδια στη μεταξύ τους
σχέση), ο νεαρός φίλος του μπαμπά, η μεσόκοπη ιδιοκτήτρια της ταβέρνας και η
νέα κοπέλα που της πρόσφεραν στέγη καθώς δεν είχε πού να μείνει όταν την
απέλυσαν από τη δουλειά της. Υπάρχει βέβαια και το ειδύλλιο ανάμεσα σ’ αυτήν
και στον νεαρό, που στην αρχή δεν θέλει να ακούσει για καινούρια σχέση. Είχε
καεί από την προηγούμενη, και η παροιμία λέει ότι «όποιος καεί στο χυλό φυσά
και το γιαούρτι». Όμως η αφηγηματική προσμονή σε μια κωμωδία είναι ότι τελικά
θα τα φτιάξουν, και όντως τα φτιάχνουν.
Αυτό που παρατηρώ στις ταινίες του Όζου, όπως
και του Κουροσάβα, είναι η ανθρωπιά και η καλοσύνη που χαρακτηρίζει τους ήρωες.
Ναι, δεν
είναι όλες οι step
mothers μητριές. Η Chieko, φοβούμενη μην πληγώσει τα αισθήματα του Sadao, ο οποίος μόνο όταν πήγε στο κολέγιο ανακάλυψε ότι είναι γιος από
την πρώτη γυναίκα του πατέρα του η οποία πέθανε, του φέρεται με μεγάλη ανοχή,
μια ανοχή που δεν δείχνει για τον δικό της γιο, τον Kosaku. Αυτό κάνει τον Sadao να
αγανακτήσει. Τσακώνεται μαζί της και φεύγει από το σπίτι. Ίσως, ακούμε, το
κάνει για να μην τους είναι βάρος, μαθαίνοντας ότι έχουν οικονομικά προβλήματα.
O Kosaku τον αναζητά. Τον βρίσκει και τσακώνονται. O Kosaku τον κτυπάει. Τον χαστουκίζει επανειλημμένα. Ο Sadao δέχεται τα χαστούκια χωρίς να αντιδρά. Αυτή
τη σκηνή την είδαμε και σε άλλες ταινίες του Ozu: ο ένας να χαστουκίζει και ο άλλος να δέχεται αδιαμαρτύρητα τα
κτυπήματα.
Είπαμε, ο Χριστός είπε
όταν σε κτυπάνε στο ένα μάγουλο να γυρνάς και το άλλο, αλλά δεν διευκρίνισε
πόσες φορές. Να είναι άραγε χριστιανός ο Sadao και όχι βουδιστής;
Όταν ο Kosaku πληροφορείται από τη μητέρα του ότι ο Sadao στην πραγματικότητα είναι ετεροθαλής αδελφός
του και ότι αυτή η συμπεριφορά του ξεκινάει απ’ αυτό το γεγονός, νοιώθει συντριμμένος.
Όμως τέλος καλό όλα καλά. Ο Sadao θα
μεταπεισθεί και θα επιστρέψει σπίτι. Αλλά αυτό το μαθαίνουμε με τα γράμματα
τέλους. Η πρώτη και η τελευταία μπομπίνα της ταινίας έχουν χαθεί. Στα γράμματα
της αρχής μαθαίνουμε επίσης για τον ξαφνικό θάνατο του πατέρα.
Ο Ozu εγκαταλείπει την κωμωδία για να μας δώσει μια συγκινητική ιστορία
με το θέμα του θετού γονιού, ένα θέμα που είδαμε και στη ιρανική ταινία «Pedar», πατέρας, του Majid Majidi.
Μια ακόμη
συγκινητική ιστορία. Ο θιασάρχης ενός θιάσου Kabuki φτάνουν σε
μια μικρή πόλη για να δώσουν παραστάσεις. Εκεί βρίσκεται μια πρώην φιλενάδα του.
Ο γιος της είναι και γιος του, αλλά του παρουσιάζεται ως θείος του, μια και η
μητέρα του τού έχει πει πως ο πατέρας του πέθανε όταν ήταν μωρό. Όπως
μαθαίνουμε στη συνέχεια, δεν ήθελε ο πατέρας του να τον ακολουθήσει ο γιος του
σε ένα περιοδεύοντα θίασο (για μια ακόμη φορά ακούω πως οι ηθοποιοί του Kabuki εθεωρούντο ανυπόληπτα άτομα) και για αυτό τους άφησε, έστελνε όμως
τακτικά χρήματα, ώστε ο γιος του να σπουδάσει και να γίνει μεγάλος άνδρας.
Τσακώνεται με τη φιλενάδα του στο θίασο που ανακαλύπτει ότι περνάει τον
περισσότερο χρόνο στο σπίτι της πρώην του, και της λέει ότι χωρίζουν. Αυτή, για
να εκδικηθεί, πείθει την άλλη γυναίκα του θιάσου, μια νεαρή κοπέλα, προσφέροντάς της μάλιστα χρήματα, να
ξελογιάσει το γιο του. Αυτή δέχεται, όμως στη συνέχεια τον ερωτεύεται. Όταν το
μαθαίνει ο πατέρας του γίνεται έξω φρενών. Τη κτυπάει. Δεν θέλει ο γιος του να
μπλέξει με μια ηθοποιό. Αυτή του λέει ότι τον αγαπάει.
Αποφασίζει να διαλύσει το θίασο. Πουλάει τον εξοπλισμό (κουστούμια,
μάσκες, κ.λπ.) και τους πληρώνει. Στη συνέχεια πηγαίνει και βρίσκει την πρώην
του. Αυτή του προτείνει να μείνει μαζί της, να ζήσουν σαν οικογένεια. Δέχεται.
Σε λίγο έρχεται ο γιος του με την κοπέλα. Αυτός, εξοργισμένος, κτυπάει την
κοπέλα. Ο γιος του τον κτυπάει στη συνέχεια. Τότε η μητέρα του τού αποκαλύπτει
ότι είναι ο πατέρας του. Αρνείται να το αποδεχθεί, ένας πατέρας δεν παρατάει το
γιο του. Αυτή του λέει το λόγο που τους παράτησε, και ότι έστελνε χρήματα
τακτικά. Ο γιος, συγκλονισμένος, φεύγει. Ο πατέρας του λέγει στη μητέρα του ότι
δεν μπορεί να μείνει, θα τους εκθέσει, και την παρακαλεί να δεχθεί την κοπέλα.
Στην κοπέλα λέγει να βοηθήσει το γιο του να γίνει μεγάλος άνθρωπος.
Και αυτός;
Και εδώ έχουμε happy end. Στο σιδηροδρομικό σταθμό συναντάται με την άλλη φιλενάδα του.
Φιλιώνουν. Της προτείνει να έλθει μαζί του να στήσουν άλλο θίασο. Αυτή πηγαίνει
στο γκισέ και αλλάζει εισιτήριο. Στην τελευταία σκηνή βλέπουμε το τραίνο που
φεύγει.
Συγκινητική ιστορία, στην οποία ξεχωρίζει το δράμα του πατέρα που
παρατάει το γιο του για να μπορέσει να έχει μια καλύτερη ζωή.
Θυμήθηκα και τους περιοδεύοντες θιάσους που κατέκλυζαν το χωριό μου όταν
ήμουν στο δημοτικό. Θυμάμαι, δευτέρα δημοτικού, η μητέρα μου κάπου είχε πάει,
έπρεπε να πάω με τον πατέρα μου. Αυτός θα πήγαινε να δει τον περιοδεύοντα
θίασο, που είχε στήσει τη σκηνή του στο καφενείο του Νικολή του Τερζή. Να με
βάλουν μέσα; Το θέαμα ήταν ακατάλληλο για ανηλίκους. Όμως εγώ θεωρήθηκα πολύ
ανήλικος για να σκανδαλιστώ, και έτσι με άφησαν να μπω. Δεν μπορούσαν να κάνουν
διαφορετικά, γιατί θα έχαναν το εισιτήριο του πατέρα μου.
Όντως ήμουν μικρός, γιατί δεν θυμάμαι τίποτα το σκανδαλιστικό. Από την
ηλικία των πέντε ετών μέχρι την προεφηβεία μάς λέει ο Φρόιντ ότι η libido βρίσκεται σε λήθαργο. Το μόνο που θυμάμαι είναι μια ηθοποιό που είπε
ότι σε όποιον πετάξει το γαρύφαλλο που κρατούσε θα τον φιλούσε. Το πέταξε σε
ένα γέρο του χωριού, τον Κοκόλη. Κατέβηκε από τη σκηνή και πήγε να τον φιλήσει.
Όμως αυτός ντράπηκε και έβγαλε το σκούφο του και τον έβαλε μπροστά στο πρόσωπό
του.
Στη έκτη δημοτικού όμως η libido είχε αφυπνισθεί. Θυμάμαι την γκομενάρα
στο θίασο που έπαιξε στο καφενείο του Ανδρέα του Βογιατζή, όπου σύχναζε ο
πατέρας μου στα γεράματά του. Κάπως τα καταφέραμε και τρυπώσαμε μέσα. Και σε
πηγαδάκι με μεγαλύτερα παιδιά, αργότερα, άκουσα ότι ένας καθηγητής,
συγχωρεμένος πια, τη ρώτησε «πόσο πάει το μαλλί». Αυτή του ζήτησε ένα πολύ
μεγάλο ποσό. Δεν ειπώθηκε όμως αν δέχτηκε.
Συγκινητική
και αυτή η ιστορία.
Ένας άντρας που τον παράτησε η γυναίκα του, με δυο αγοράκια, άστεγοι,
περιφέρονται από εδώ και από εκεί, ψάχνοντας για δουλειά. Η πείνα είναι αυτό
που τους απασχολεί περισσότερο, όμως όταν αρχίζει να βρέχει καρέκλες και δεν
έχουν πού να κοιμηθούν, διαπιστώνουν ότι ήταν καλύτερα τα ελάχιστα χρήματα που
είχαν στο μεταξύ μαζέψει να τα δώσουν για το πανδοχείο και όχι για φαγητό.
Ευτυχώς που εμφανίστηκε μια παλιά γνωστή του που του πρόσφερε καταφύγιο, και επίσης
του βρήκε δουλειά.
Μια γυναίκα περιφέρεται με το κοριτσάκι της, όπως και ο άνδρας. Κάποια
στιγμή θα συναντηθούν. Τα παιδιά τους θα παίζουν.
Το κοριτσάκι θα αρρωστήσει από δυσεντερία. Πού λεφτά για το νοσοκομείο;
Η γυναίκα θα αναζητήσει δουλειά σε ένα μπαρ.
Είχε εξαφανιστεί και θα την ανακαλύψει τυχαία. Δεν είναι δυνατόν να
εργάζεσαι εδώ, της λέει, και τότε αυτή του λέει για το κοριτσάκι της.
Ζητάει δανεικά από τη γυναίκα που τον βοήθησε για να της τα δώσει. Αυτή
αρνείται. Νομίζει ότι θα πάει να τα πιει.
Και η μεγαλοψυχία:
Θα κλέψει, θα δώσει τα χρήματα στα παιδιά του με την εντολή να πάνε στο
νοσοκομείο να τα δώσουν στη γυναίκα. Μετά πηγαίνει στη γυναίκα που τον βοήθησε
και την παρακαλεί να προσέχει τα παιδιά του όσες μέρες θα λείπει.
Αυτή δέχεται.
Γιατί θα λείψει;
Πηγαίνει στην αστυνομία να παραδοθεί. Οι μέρες που θα λείψει είναι οι
μέρες που θα κάνει φυλακή. Ξέρει ότι δεν την γλιτώνει, πιο πριν ήλθαν και τον
έψαχναν.
Vae victis, έλεγαν οι ρωμαίοι.
Κοσμοκράτορες, δεν τους πέρασε από το μυαλό να πουν και vae pauperibus. Όμως την ατάκα την ακούσαμε στην
ταινία: αλίμονο στους φτωχούς.
Έχω δει ταινίες, και μάλιστα με υπόθεση που διαδραματίζεται σε
σοσιαλιστικές χώρες (η μια ήταν με τσιγγάνους) που οι ήρωες βρισκόταν σε
απόγνωση, μη έχοντας να πληρώσουν λεφτά στο νοσοκομείο για περίθαλψη.
Μπορεί να πει κανείς ό,τι θέλει για τον Σύριζα, όμως μια προεκλογική του
υπόσχεση, που την ξέρω εδώ και δυο χρόνια γιατί με αφορούσε, την υλοποίησε:
δωρεάν περίθαλψη στα νοσοκομεία για όλους τους ανασφάλιστους, με μόνο το ΑΜΚΑ.
Όταν το λέω μου αντιτείνουν ότι τα νοσοκομεία είναι με μεγάλες ελλείψεις, κ.λπ.
κ.λπ. Δεν αντιλέγω. Πολλά τα πληρώνουμε από την τσέπη μας. Όμως είναι φρικτό να
είσαι άρρωστος και να μην μπορείς να πας στο νοσοκομείο γιατί δεν έχεις να
πληρώσεις. Όλοι αυτοί που μου προέβαλαν τις αντιρρήσεις τους έχουν την ασφάλειά
τους. Και όχι μόνο. Κάποιοι απ’ αυτούς έχουν και τα λεφτά, αν τους τύχει
πρόβλημα υγείας, να πάνε στα ιδιωτικά. Εγώ δεν είχα τέτοια δυνατότητα. Την
εγχείρηση βουβωνοκήλης την έκανα στην Παμμακάριστο, με τα κρεβάτια να έχουν
πανάθλια στρώματα, με αποτέλεσμα να με πονάει η μέση μου (έχω κήλη
μεσοσπονδύλιου δίσκου) περισσότερο από ό,τι η εγχείρηση. Όμως δεν με έπαιρνε να
κάνω την εγχείρηση σε κάποια ιδιωτική κλινική.
Yasujiro Ozu 18.The lion’s dance (Kagamijishi, 1936)
Είναι η πρώτη ομιλούσα ταινία του Όζου, και είναι ντοκιμαντέρ. Ο χορός του λιονταριού είναι ένας διάσημος χορός του θεάτρου Kabuki (Τι είναι αυτό; Να σας παραπέμψω στο βιβλίο μου «Εισαγωγή στο θέατρο της Ιαπωνίας και της Κίνας», ΑΛΔΕ 2010). Το 2004 γυρίστηκε άλλο ένα ντοκιμαντέρ με το χορό του λιονταριού. Και η υπόθεση:
Στο «Χορό του λιονταριού» η κυρία της αυλής Γιαγιόι χορεύει στους εορτασμούς της πρωτοχρονιάς. Κάποια στιγμή η μάσκα ενός λιονταριού που βρίσκεται εκεί κοντά αρχίζει να της αποσπά την προσοχή. Νοιώθει τόσο μαγεμένη, ώστε σε λίγο πηγαίνει και αρπάζει τη μάσκα. Μόλις όμως την παίρνει, η μάσκα του λιονταριού καταλαμβάνει την ψυχή της και ο χορός της ξαφνικά γίνεται ξέφρενος. Το πνεύμα της μάσκας την υπερνικά και την τραβάει εκτός σκηνής. Λίγες στιγμές αργότερα η Γιαγιόι επιστρέφει στη σκηνή, έχοντας μεταμορφωθεί σε ένα τεράστιο λιοντάρι. Δυο πεταλούδες παρενοχλούν το λιοντάρι οδηγώντας το σε μια φρενίτιδα. Χορεύει στριφογυρίζοντας την μεγάλη χαίτη του σε άγριους κύκλους, θυμίζοντας την τρομερή οργή ενός λιονταριού.
Η ταινία, όπως και οι περισσότερες του Όζου, βρίσκεται στο youtube.
Η προηγούμενη ανάρτησή μας ήταν για την ταινία «An inn in Tokyo».
Yasujiro Ozu 19.The only son (Hitori musuko, 1936)
Μια ακόμη συγκινητική ταινία του Όζου.
Η μητέρα είναι χήρα και φτωχή, δεν έχει τη δυνατότητα να στείλει το γιο της στο γυμνάσιο. Όμως μετά την επίσκεψη του δασκάλου του που της λέει τι καλός μαθητής είναι ο γιος της και θα ήταν κρίμα να μη συνεχίσει, αποφασίζει να τον στείλει. Θα πουλήσει το σπίτι και το χωραφάκι που έχει για να τον σπουδάσει. Θα μένει στους κοιτώνες του εργοστασίου όπου εργάζεται.
Μετά από δεκατρία χρόνια επισκέπτεται το γιο της στο Τόκιο. Τελικά δεν έγινε ο μεγάλος άνθρωπος που ονειρευόταν. Δουλεύει σε νυχτερινό σχολείο με χαμηλό μισθό και μόλις που τα φέρνει βόλτα. Στο μεταξύ έχει παντρευτεί και έχει ένα μωρό.
Και ένας άλλος χωριανός του που πήγε με όνειρα στο Τόκιο δεν είχε καλύτερη τύχη. Έγινε σουβλατζής.
Δανείζεται για να μπορέσει να υποδεχθεί τη μητέρα του. Όμως και πάλι τα χρήματα δεν φτάνουν. Η γυναίκα του τού δίνει κάποια χρήματα να ξεναγήσει τη μητέρα του. Δεν είναι σωστό να έλθει η γυναίκα και να κάνει την baby sitter. Πού τα βρήκε; Πούλησε το κιμονό της. Έτσι κι αλλιώς δεν το φορούσε.
Όμως τα χρήματα ο άνδρας της θα τα δώσει για τη νοσηλεία ενός γειτονόπουλου που τον κλώτσησε ένα άλογο. Η μητέρα του είναι πολύ φτωχή. Και ακολουθεί αυτός ο διάλογος μεταξύ γιου και μάνας.
-Λυπάμαι γι’ αυτό που έγινε. Χάλασε την επίσκεψή σου.
-Κανένα πρόβλημα. Αντίθετα είμαι χαρούμενη που έχω τέτοιο γιο. Αυτό δεν θα συνέβαινε όπου και να με πήγαινες. Όταν είσαι φτωχός ξέρεις να εκτιμήσεις τέτοια πράγματα. Το ξέρω, γιατί κι εγώ φτωχή ήμουν.
Και μετά από κάποιες στιγμές σιωπής:
-Καλύτερα που δεν έγινες πλούσιος. Είμαι υπερήφανη για σένα. Είναι η καλύτερη ανάμνηση που θα πάρω μαζί μου.
Ε, ναι, είναι κοινή πεποίθηση ότι οι πλούσιοι είναι σπάγκοι. Χθες ακόμη μου έλεγε την εμπειρία της μια φίλη μου.
Σιγά σιγά αρχίζω να καταλαβαίνω γιατί το «Five-Dedicated to Ozu» του Κιαροστάμι.
Μπορείτε να δείτε την ταινία στο youtube με διάφορους υπότιτλους.
Η προηγούμενη ανάρτησή μας ήταν για τον «Χορό του λιονταριού».
Yasujiro Ozu 20. What did the lady forget? (Shukujo wa nani o wasureta ka, 1937)
Μετά τις κωμωδίες έρχεται η κομεντί.
Ο καθηγητής καταπιέζεται από τη σύζυγό του. Τον υποχρεώνει ντε και καλά να πηγαίνει να παίζει γκολφ. Αυτός κατά καιρούς της το σκάει, και βάζει ένα φίλο του να της στέλνει μια κάρτα από το μέρος που παίζουν γκολφ. Έτσι και αυτή τη φορά. Μόνο που βρέχει, αποκλείεται να έχει παίξει γκολφ, και ξεσκεπάζεται.
Η ανιψιά του που τον επισκέπτεται καπνίζει, πίνει, εντελώς ατίθαση. Τον βρίσκει τυχαία στο μπαρ, τότε που υποτίθεται ότι είχε πάει για γκολφ, και πίνει μαζί του. Πώς επιτρέπει στη γυναίκα του και του φέρεται έτσι; Μετά τον παρακαλεί να την πάει στις γκέισες. Εκεί γίνεται στουπί. Θα παρακαλέσει το φοιτητή του, στο σπίτι του οποίου θα διανυκτερεύσει, να την πάει σπίτι.
Η γυναίκα λέει στην ανιψιά να φύγει. Αυτή λέει ότι θα φύγει όταν της κάνει κέφι. Ο άντρας της τής λέει ότι είναι προσβλητική στην ανιψιά του και τη χαστουκίζει.
Η στρίγγλα που έγινε αρνάκι. Βέβαια σ’ αυτό βοηθάει και το ότι διαπιστώνει πως η υποψία της, ότι ο άντρας της τα έχει με την ανιψιά του, είναι εντελώς ανυπόστατη.
Μια κομεντί δεν γίνεται να μην τελειώσει με ειδύλλιο. Η ανιψιά τα φτιάχνει με τον φοιτητή, σε αφηγηματικό κενό. Τους βλέπουμε να συζητάνε για το τι θα κάνουν όταν θα παντρευτούν.
Η στόφα του Όζου είναι η στόφα του κωμικού, αντίθετα με τον Κουροσάβα. Όπου μπορεί φτιάχνει και το χιουμοριστικό επεισόδιο.
Ο καθηγητής διδάσκει. Ένας φοιτητής κοιμάται. Οι άλλοι τον παίρνουν χαμπάρι και κρυφογελούν. Αυτός πετάγεται πάνω και κάνει να φύγει, μη έχοντας συνειδητοποιήσει πού βρίσκεται. Όταν το αντιλαμβάνεται γυρίζει και κάθεται στο κάθισμά του σαν βρεγμένη γάτα, κάτω από τη γενική θυμηδία.
Και θυμήθηκα.
Στη σχολή αξιωματικών του Κέντρου Εκπαιδεύσεως Εφοδιασμού Μεταφορών στη Σπάρτη είχαμε καθημερινά μαθήματα, σαν φοιτητές. Όμως μετά τη νυχτερινή σκοπιά (ήμασταν ακόμα αλφάδες) μας έλλειπε ύπνος. Πολλοί αποκοιμιόμασταν πάνω στα θρανία. Ο αξιωματικός που μας έκανε μάθημα φώναζε ξαφνικά «προσοχή» και εμείς πεταγόμασταν πάνω σαν ελατήρια. Όποιοι έμεναν καθισμένοι ήταν αυτοί που κοιμόντουσαν. Η ποινή ήταν ανάλογη με τα κέφια του διδάσκοντος: στέρηση εξόδου και/ή τόσες μέρες κράτηση.
Επίσης συχνά αντιλαμβανόταν τον κοιμισμένο από τα κλειστά του μάτια. Εγώ είχα γυαλιά φωτογκρέι και δεν φαινόταν τα μάτια μου. Σε κάποιο μάθημα κοιμόμουν. Τελικά ήταν διαίσθηση; ανοίγω τα μάτια μου. Ο διδάσκων ερχόταν προς το μέρος μου για να δει αν τα είχα ανοικτά ή κλειστά. Φτηνά τη γλίτωσα.
Την ταινία μπορείτε να τη δείτε στο youtube με διάφορους υπότιτλους.
Η προηγούμενη ανάρτησή μας ήταν για την ταινία «The only son»
Yasujiro Ozu 21. The brothers and sisters of the Toda family (Todake no kyodai, 1941)
Το θέμα του έργου έχει πολλές ομοιότητες με τον «Βασιλιά Ληρ».
Ο πατέρας πεθαίνει, αφήνοντας όμως ένα σωρό χρέη. Θα πουλήσουν το σπίτι και ό,τι πολύτιμο έχει για να ξεχρεώσουν. Πού θα μείνει όμως η χήρα μητέρα και η ανύπαντρη κόρη; Σε ένα γιο και μια κόρη που πηγαίνουν διαδοχικά νοιώθουν ανεπιθύμητες. Αποφασίζουν να ζήσουν σε ένα παλιό εξοχικό, που ήταν ακατάλληλο για πούλημα. Ο περίπου άσωτος γιος που ζει στην Κίνα, όταν θα γυρίσει για το χρονιάτικο μνημόσυνο του πατέρα του και το μάθει θα γίνει έξω φρενών. Θα βάλει τις φωνές στα αδέλφια του. Και θα ζητήσει από τη μάνα του και την αδελφή του να τον ακολουθήσουν στην Κίνα. Εκεί η αδελφή του θα είναι ελεύθερη να κάνει ότι θέλει χωρίς να φοβάται το κουτσομπολιό των γύρω.
Η αδελφή του θα του προξενέψει την φίλη της. Σε αντάλλαγμα αυτός την αναγκάζει να του υποσχεθεί ότι δεν θα αρνηθεί τον γαμπρό που θα της βρει, και να είναι σίγουρη ότι θα είναι ο καλύτερος.
Τον Όζου δεν τον εγκαταλείπει ποτέ το χιούμορ του. Ο αδελφός είναι ντροπαλός. Ντρέπεται να αντιμετωπίσει την υποψήφια νύφη. Αυτή προσπαθεί να τον πείσει. Τη στιγμή που συζητάνε αυτή καταφθάνει κρατώντας δώρα. Κρατάει και γι’ αυτόν. Η αδελφή πάει να τον βρει να του το δώσει. Έχει φύγει. Τον βλέπουμε να χαζεύει τα κύματα στην αμμουδιά. Δεν αμφιβάλλουμε όμως καθόλου για την ευόδωση του προξενιού.
Και μια προηγούμενη σκηνή, ενώ βρίσκονται ακόμη φιλοξενούμενες.
Η ανύπαντρη κόρη θέλει να δουλέψει. Η νύφη ούτε να το ακούσει. Όσοι το μάθουν θα πουν ότι ξέπεσε η οικογένειά τους.
Και μου θύμισε ανάλογη σκηνή στην «Τιμή και το χρήμα» του Κωνσταντίνου Θεοτόκη. Οι ξεπεσμένοι πλούσιοι είναι όντως για κλάματα, γιατί δεν εννοούν ότι πρόκειται πια για περασμένα μεγαλεία.
Την ταινία μπορείτε να τη βρείτε στο youtube.
Η προηγούμενη ανάρτησή μας ήταν για την ταινία «What did the lady forget?»
Yasujiro Ozu 22.There was a father (Chichi ariki, 1942)
Υποπτεύομαι ότι η ταινία έχει να κάνει με τον πόλεμο, έχοντας σαν στόχο να τονίσει τις αξίες και τους δεσμούς που αναπτύσσονται στην ιαπωνική κοινωνία.
Και πρώτα πρώτα είναι η αίσθηση του καθήκοντος. Ο καθηγητής, όταν ένας μαθητής του, παρά τις εντολές του, παίρνει μια βάρκα (βρίσκονται σε εκδρομή) για να πάει στο απέναντι βουνό και πνίγεται, νοιώθει τόσο υπεύθυνος ώστε παραιτείται, παρά τις προσπάθειες ενός συναδέλφου και φίλου του να τον μεταπείσει. Πηγαίνει στην πόλη που γεννήθηκε με τον δεκάχρονο γιο του.
Στη συνέχεια έχουμε τους δεσμούς ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά, κάτι που το ξέρουμε και από το γιαπωνέζικο θέατρο. Ο καθηγητής κάνει ό,τι μπορεί για να δώσει στο γιο του μια καλύτερη μόρφωση. Θέλει να φοιτήσει σε πιο καλό σχολείο, και για να τα βγάλει πέρα πηγαίνει να δουλέψει στο Τόκιο. Σκληρός ο χωρισμός μα αναγκαίος. Ο γιος του γίνεται και αυτός καθηγητής. Όταν διορίζεται το ανακοινώνουν στη νεκρή μητέρα. Στέκονται μπροστά σε κάτι σαν εικονοστάσι που βρίσκεται μέσα στο σπίτι και προσεύχονται.
Δεν βλέπονται και τόσο συχνά. Ο γιος θέλει να παραιτηθεί και να ζήσει μαζί με τον πατέρα του. Αυτός τον αποτρέπει λέγοντάς του ότι το πιο σημαντικό είναι να εκτελεί πιστά το καθήκον του. Οι μαθητές του τον αγαπούν.
Μέχρι τώρα έχουμε την γιαπωνέζικη εκδοχή του «Πατέρας και γιος» του Σοκούροφ. Κάπου στο τέλος έχουμε μια πρώιμη εκδοχή του «Madadayo» (ο δάσκαλος) του Κουροσάβα. Βλέπουμε μια σύναξη μαθητών του, για να τον τιμήσουν.
Η ταινία τελειώνει με το θάνατο, από καρδιακή προσβολή, του καθηγητή.
Όχι απόλυτα. Πρόλαβε να προξενέψει στο γιο του την κόρη του φίλου του. Βλέπουμε το ζευγάρι να ταξιδεύει με το τραίνο για το μήνα του μέλιτος.
Συνειδητοποιούμε τη «θεατρική» ποιητική του Όζου. Η κάμερα παρακολουθεί τους ήρωες ακίνητη, από μακριά, σαν θεατής σε θεατρική αίθουσα. Λίγες οι φορές που πλησιάζει και εστιάζει σε ένα πρόσωπο.
Η προηγούμενη ανάρτησή μας ήταν για την ταινία «The brothers and sisters of the Toda family».
Την ταινία μπορείτε να τη δείτε στο youtube με αγγλικούς υπότιτλους.
Yasujiro Ozu 23. Record of a tenement gentleman (Nagaya Shinshiroku, 1947)
Μια ακόμη συγκινητική ταινία του Όζου, με το κατά τόπους χιούμορ που τον διακρίνει. Είναι η πρώτη του ταινία μετά το τέλος του πολέμου και την ήττα της Ιαπωνίας, και αναφέρεται στα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος.
Και οι τρεις τους μένουν σε μια λαϊκή πολυκατοικία (tenement), μια γυναίκα και δυο άνδρες. Ο ένας άνδρας βρίσκει ένα παιδί στο δρόμο. Έχει χαθεί; Δεν μπορεί να το αφήσει μόνο του, το παίρνει μαζί του. Ζητάει από τον άλλο άντρα να το φιλοξενήσει, αλλά αυτός αρνείται. Ένα ξένο παιδί είναι μπελάς. Η γυναίκα θα δεχθεί εντελώς απρόθυμα. Όταν μάλιστα ο μικρός της κατουρήσει το κρεβάτι θα εξοργισθεί.
Θα πρέπει να ψάξουν να βρουν τον πατέρα του. Ποιος από τους τρεις θα πάει; Ρίχνουν κλήρο. Η γυναίκα θέλει να δοκιμάσει πρώτη την τύχη της. Της πέφτει το μαρκαρισμένο με Χ χαρτί. Όμως και τα άλλα είναι μαρκαρισμένα με Χ, απλά όποιος διάλεγε πρώτος θα την πάθαινε.
Παίρνει τον μικρό, πηγαίνουν στη γειτονιά του (το σπίτι τους είχε γκρεμισθεί από τους βομβαρδισμούς, η μητέρα του είναι νεκρή), δεν βρίσκουν τον πατέρα του, μάλλον τον έχει εγκαταλείψει. Τον ξαναγυρνάει πίσω.
Η γυναίκα του φέρνεται άσχημα, προσπαθεί να το διώξει, κάποια στιγμή μάλιστα θα κοιτάξει να το εγκαταλείψει όπως εγκαταλείπουν πολλοί τα σκυλιά τους, πηγαίνοντάς τον σε μια παραλία. Του λέει να της μαζέψει κογχύλια. Ενώ αυτός είναι απασχολημένος αυτή το σκάει. Όμως θα τη δει και θα την ακολουθήσει. Του λέει να φύγει, αυτός δεν φεύγει. Όταν όμως ο μικρός φεύγει από μόνος του όταν βρέχει για δεύτερη φορά το κρεβάτι θα συνειδητοποιήσει ότι της λείπει. Νοιώθει χαρά που ο άντρας που τον βρήκε τον ξαναβρίσκει στο ίδιο μέρος και της τον φέρνει. Τώρα η συμπεριφορά της έχει αλλάξει εντελώς. -Θέλεις να είσαι γιος μου; τον ρωτάει. Φυσικά αυτός δεν έχει αντίρρηση.
Όμως κάποια στιγμή έρχεται ο πατέρας του. Δεν τον είχε εγκαταλείψει, τον είχε χάσει. Τον έψαχνε παντού εδώ και μια βδομάδα, μέχρι που ανακάλυψε τα ίχνη του. Την ευχαριστεί, και πατέρας και γιος φεύγουν αγκαλιασμένοι.
Η γυναίκα κλαίει. Μου θύμισε τον Άντονι Κουήν στο «La strada» του Φελίνι. Όταν όμως την ρωτούν γιατί κλαίει λέει ότι κλαίει από ευτυχία που ξαναβρέθηκαν πατέρας και γιος.
Της λείπει ένα παιδί, θέλει να υιοθετήσει. Στην πλατεία με το άγαλμα του τάδε στρατηγού υπάρχουν πολλά παιδιά, της λέει ο άνδρας.
Η κάμερα μας πηγαίνει στην πλατεία. Ένα σωρό παιδιά του δρόμου βρίσκονται εκεί (θυμήθηκα την ταινία «Ali Zaoua, ο πρίγκηπας του δρόμου» του Nabil Ayouch), θύματα του πολέμου. Στο επόμενο πλάνο, το τελευταίο της ταινίας, βλέπουμε το άγαλμα του αγέρωχου στρατηγού, από πίσω.
Και θυμήθηκα πάλι μια ταινία του Γιλμάζ Γκιουνέι, δεν θυμάμαι όμως τον τίτλο, που δείχνει σε διαδοχικά πλάνα το άγαλμα του Κεμάλ και τούρκους να καταβροχθίζουν τα απομεινάρια κάποιων τουριστών.
Το παιδί φαινόταν σαν δασκαλεμένο στο παίξιμο. Δεν έπαιζε καθόλου ρεαλιστικά. Όταν το είδα να κλαίει φέροντας τα χέρια του στο πρόσωπό του, κατάλαβα: ήταν το στυλιζαρισμένο παίξιμο του Νο.
Την ταινία μπορείτε να τη δείτε στο youtube με αγγλικούς υπότιτλους.
Η προηγούμενη ανάρτησή μας ήταν για την ταινία «There was a father».
Και αυτό το
έργο έχει να κάνει με τα προβλήματα της μεταπολεμικής Ιαπωνίας.
Η γυναίκα εκδίδεται για μια μόνο φορά, προκειμένου να πληρώσει τα
νοσήλια του γιου της που είναι βαριά άρρωστος. Είναι η μόνη της διέξοδος. Ο άντρας
της, προφανώς αιχμάλωτος πολέμου, δεν έχει επαναπατριστεί ακόμη (και θυμήθηκα
την ταινία του Ebrahim Hatamikia, «The scent of Joseph’s coat», που έχει να κάνει με την αναμονή των επαναπατριζόμενων αιχμαλώτων
από τον ιρανοϊρακινό πόλεμο. Το γράφω για να ξορκίσω το alzheimer). Κάποια στιγμή θα επιστρέψει. Της κάνει διάφορες ερωτήσεις, και αυτή,
σε μια στιγμή αδυναμίας αλλά και λόγω υπερβολικής τιμιότητας και αγάπης για το
σύζυγό της, θα του αποκαλύψει τι έκανε. Αυτός σοκάρεται. Ζητά να μάθει σε πιο
σπίτι πήγε. Πηγαίνει. Ζητάει από την πατρόνα μια γυναίκα τάδε και τάδε,
περιγράφοντας τη γυναίκα του. Μια φορά μόνο ήλθε, του λέει. Παίρνει μια άλλη
κοπέλα. Δεν θα κάνει έρωτα μαζί της, θα την πληρώσει όμως. Θα τη ρωτήσει γιατί
ακολούθησε αυτή τη δουλειά. Δεν είχε άλλη διέξοδο, του λέει. Θα της βρει
δουλειά. Είναι η δεύτερη φορά που βλέπουμε ήρωα του Όζου να φέρνει τη γυναίκα
στον σωστό δρόμο. Θα συγχωρέσει τη γυναίκα του, λέει στο φίλο του, αλλά
ψυχολογικά δεν μπορεί να το ξεπεράσει. Όμως θα το ξεπεράσει όταν αθέλητά του θα
την τραυματίσει. Πρέπει να ξεχάσουν τα λάθη του παρελθόντος, να προχωρήσουν
μαζί στη ζωή. Πολύ συγκινητική ταινία, μπορείτε να τη δείτε στο youtube με αγγλικούς υπότιτλους.
Μου θύμισε
πολύ την ταινία της δικής μας Αθηνάς Ραχήλ Τσαγκάρη, «Attenberg». Και αυτή
η κοπέλα φαίνεται να μην μπορεί να ξεπεράσει το σύμπλεγμα της Ηλέκτρας. Όμως ο
δικός της πατέρας δεν είναι καρκινοπαθής, είναι απλά ένας χήρος 56 χρονών, και
δεν ξεπερνάει το σύμπλεγμα αυτό με έναν έρωτα, αλλά με ένα γάμο.
Ούτε να ακούσει για παντρειά. Την πιέζουν να δει έναν υποψήφιο γαμπρό.
Της αρέσει. Θα πει το ναι. Ο κύριος λόγος είναι ότι ο πατέρας της ετοιμάζεται
να ξαναπαντρευτεί.
Η σκηνή στο θέατρο όπου βλέπουν μια παράσταση Νο είναι εντυπωσιακή. Ο πατέρας
χαιρετάει με ένα νεύμα την γυναίκα που πρόκειται να παντρευτεί. Κάθεται σε ένα
πιο κάτω θεωρείο. Την χαιρετάει και η κόρη του. Όμως η διάθεσή της έχει
χαλάσει. Σκύβει το κεφάλι, βουρκωμένη.
Βλέπουμε για αρκετή ώρα το Νο. Μήπως είναι μια αντικατροπτική
ιστορία (mise en abyme) το έργο που παίζεται; Δεν ξέρουμε. Οι
γιαπωνέζοι θεατές θα ξέρουν. Θα έλεγα καλύτερα ότι η σκηνή που ο πατέρας και η
κόρη παρακολουθούν την παράσταση είναι αισθητικά αντικατροπτική του Νο, καθώς
εκτείνεται σε αγγελοπούλειο μάκρος. Γενικά ο Όζου, και όχι μόνο, είναι
επηρεασμένος από την αισθητική του Νο.
Η κόρη κάνει μια τελευταία προσπάθεια να τον μεταπείσει, να μην
παντρευτεί. Θέλει να μείνει για πάντα κοντά του, ματαιώνοντας τον δικό της
γάμο. Αυτός της μιλάει με επιχειρήματα, της λέει ότι ο γάμος είναι μια
αναγκαιότητα, ίσως δεν βρίσκεις σ’ αυτόν αμέσως την ευτυχία, όμως τη βρίσκεις
μόλις γεννηθούν τα παιδιά. Υπακούει.
Και το συγκλονιστικό εφέ του απροσδόκητου: της είπε ψέματα ότι σκόπευε
να παντρευτεί. Μόνο έτσι θα την έπειθε για το δικό της γάμο.
Η τελευταία σκηνή είναι ολότελα συγκινητική. Μόνος, καθισμένος σε μια
καρέκλα, ξεκινάει να καθαρίζει ένα μήλο. Έχει καθαρίσει το μισό. Σταματάει, και
σκύβει το κεφάλι. Νοιώθει να τον ζώνει η μοναξιά.
Όμως σκέφτεται όπως οι περισσότεροι γονείς, στην Ελλάδα τουλάχιστον: όλα
για το παιδί μου.
Και ένα ανθρωπολογικό στοιχείο: το νυφικό ήταν «δαιδαλώδες», (διαβάζω
τώρα την Ιλιάδα), περίπλοκο, πλουμιστό, που θύμιζε
φόρεμα Καμπούκι, σε αντίθεση με τα δικά μας κατάλευκα νυφικά.
Η Setsuko είναι παντρεμένη με τον Mimura. Όταν συνειδητοποίησε ότι ήταν ερωτευμένη με τον Tashiro, αυτός είχε φύγει για την Γαλλία και έτσι παντρεύτηκε τον Mimura. Αυτό εκτός πλαισίου της ιστορίας, το μαθαίνουμε αργότερα. Όμως στο
ημερολόγιό της έγραψε αρκετά για αυτή της την αγάπη. Το ανακάλυψε η αδελφή της
η Mariko, μια πρόσχαρη κοπέλα, όμως πιο πριν το είχε ανακαλύψει ο Mimura (το μαθαίνουμε αργότερα). Δεν αντέχει στη σκέψη ότι η γυναίκα του
αγαπούσε κάποιον άλλο πριν τον παντρευτεί. Πίνει, χάνει τη δουλειά του (είναι
μηχανικός), και δεν ψάχνει για άλλη δουλειά. Όταν επιστρέφει από τη Γαλλία ο Tashiro, ο Mimura σχεδόν καταρρέει. Φέρεται άσχημα στη γυναίκα του, μάλιστα μια φορά τη
κτυπάει, αυτή του ορκίζεται ότι δεν υπήρξε ούτε υπάρχει τίποτα μεταξύ τους. Δεν
έχει σημασία, ξέρει ότι αγαπιούνται. Μπροστά σ’ αυτή την κατάντια του Mimura και σ’ αυτή τη συμπεριφορά του απέναντι στη γυναίκα του, η Mariko προσπαθεί να τους τα φτιάξει, αν και η ίδια είναι λιγάκι ερωτευμένη
μαζί του. Ο Mimura της ζητάει να χωρίσουν, πιστεύοντας
ότι αυτό θέλει, πράγμα που δεν συμβαίνει. Θα κλάψει, όμως τελικά θα συμφωνήσει
για το διαζύγιο. Ο Tashiro την επισκέπτεται, συμφωνούν να
παντρευτούν μετά το διαζύγιο. Ετοιμάζονται να φιληθούν, όταν καταφτάνει ο Mimura. Είναι τύφλα στο μεθύσι. Ίσως αντιλαμβάνεται τη σκηνή, και το δυνατό
σοκ μαζί με το μεθύσι τού προκαλούν καρδιακή προσβολή. Πεθαίνει.
Όπως και η ηρωίδα του Henry James, δεν θα θελήσει να τον παντρευτεί. Το φάντασμα του άντρα της θα πέφτει
σαν σκιά πάνω τους. Αυτός λέει ότι θα την περιμένει. Για πάντα.
Δεν ξέρουμε ποιον από τους τρεις να πρωτολυπηθούμε. Πολύ συγκινητική
ταινία, που εν μέρει την παράσταση την κλέβει η Mariko με την
εύθυμη, συχνά κωμική, συμπεριφορά της. Είπαμε, ο Ozu έχει κατά
βάση κωμική στόφα.
Δοκίμασα να την ανεβάσω στο youtube, μου έρχεται το μήνυμα ότι πιθανόν να
απορρίφθηκε λόγω παραβίασης πνευματικών δικαιωμάτων.
Yasujiro Ozu 27.Early summer (Bakushu
1951)
Η Noriko είναι ήδη 28 χρονών και ακόμη δεν έχει παντρευτεί. Πρόβλημα για την
οικογένεια. Ο θείος, κουφός από το ένα αυτί, πιέζει να της βρουν γαμπρό.
Της βρίσκουν. Είναι όμως 42 χρονών, την περνάει 14 χρόνια. Όμως και η
ίδια, στα 28 της είναι περασμένη, τι καλύτερο θα μπορούσε να βρει; Την πιέζουν
από εδώ, την πιέζουν από εκεί, η ίδια, χωρίς να απορρίπτει την πρόταση, δεν
λέει και το ναι. Όταν όμως η μητέρα ενός συναδέλφου του αδελφού της λέει ότι
πολύ θα την ήθελε για νύφη, συγκατατίθεται αμέσως. Η μητέρα είναι
ενθουσιασμένη.
Όμως είναι χήρος, με μια κόρη. Η οικογένειά της αντιδρά. Η κόρη θα είναι
πρόβλημα στο μέλλον. Αυτή όμως είναι ανένδοτη. Αναγκάζονται να υποχωρήσουν.
Σαν σενάριο δεν μου είπε τίποτα το ιδιαίτερο. Βλέπουμε το πρόβλημα της
αποκατάστασης μιας κοπέλας στις διάφορες εκδοχές του. Αυτό όμως που με
ενθουσίασε είναι τα κωμικά επεισόδια με τα πιτσιρίκια, που δεν προσφέρουν
τίποτα στην οικονομία του έργου. Απλά, έχοντας κωμική φλέβα ο Όζου όπως είπαμε,
τα επινοεί και τα παρεμβάλει στη ροή του έργου. Ειδικά εκείνα με τον κουφό θείο
είχαν πολύ πλάκα.
Θα ξεκινήσω
από τον τίτλο: «Η γεύση του πράσινου τσαγιού πάνω στο ρύζι». Λέω να το
δοκιμάσω. Κάποια στιγμή στο τέλος του έργου η γυναίκα φτιάχνει στον άνδρα ρύζι το
οποίο έχει περιχύσει με πράσινο τσάι. Έτσι κι αλλιώς πίνω που πίνω πράσινο τσάι,
είναι λέει το πιο υγιεινό, με αντιοξειδωτικές ιδιότητες.
Ο Igmar Bergmann, 21 χρόνια μετά τον Ozu γυρίζει τις «Σκηνές από ένα γάμο». Ο Ozu όμως με την ταινία του γυρίζει σκηνές από τρεις γάμους. Επικεντρώνεται
όμως στον ένα.
Οι τρεις φίλες είναι παντρεμένες, η τέταρτη της παρέας όμως όχι. Οι
τρεις φίλες δεν είναι καθόλου ικανοποιημένες με το γάμο τους. Χοντροκέφαλο
αποκαλεί η μια τον άντρα της. Και δεν της αρέσει καθόλου ο τρόπος που τρώει το
φαγητό του, σαν χωριάτης. Η άλλη τον βλέπει από μακριά σε ένα στάδιο σε αγώνες
ποδηλατοδρομίας με μια κοπέλα. Μήπως είναι φιλενάδα του; Όπως και να έχει θα
του στοιχίσει ένα κιμονό, σχολιάζει.
Άντε τώρα να πείσουν την ανύπαντρη της παρέας να παντρευτεί. Της κάνουν
ένα συνοικέσιο. Σε μια παράσταση καμπούκι θα συναντήσει τον υποψήφιο γαμπρό,
όμως αυτή την τελευταία στιγμή το σκάει. Δεν έχει καμιά διάθεση να παντρευτεί.
Ο σύζυγος που τρώει σαν χωριάτης ταξιδεύει στην τρίτη θέση στο τραίνο.
Νοιώθει πιο άνετα, πιο οικεία. Η γυναίκα του όμως είναι αρχοντομαθημένη. Τον
θέλει να ταξιδεύει πρώτη θέση. Δεν τον αντέχει πια. Κάποια στιγμή θα φύγει από
το σπίτι αφήνοντάς του ένα σημείωμα ότι θέλει να μείνει για λίγο μόνη. Όμως την
επομένη μέρα ο άντρας της μαθαίνει ότι πρέπει να πάει στην Ουρουγουάη, για
δουλειά της εταιρείας που δουλεύει. Της στέλνει τηλεγράφημα να επικοινωνήσει
μαζί του. Αυτή υποθέτει ότι θέλει να την πείσει να γυρίσει πίσω και δεν
επικοινωνεί. Γυρνάει όμως την επομένη σπίτι, όταν μαθαίνει από τις φίλες της
ότι ο άντρας της έφυγε για την Ουρουγουάη.
Αρχίζει η συναισθηματική μεταστροφή. Και αν της φύγει για πάντα; Δεν το
λέει, το υποψιαζόμαστε από την ανακούφιση που νοιώθει όταν τον βλέπει να
γυρίζει σπίτι. Κάποια βλάβη στον κινητήρα του αεροπλάνου τον ανάγκασε να
επιστρέψει. Στέλνει την υπηρέτρια για ύπνο και του ετοιμάζει φαγητό.
Ευτυχισμένοι μαζί. Ναι, ο Όζου δίνει πάντα happy end στις ταινίες του. Και φυσικά έχουμε
και τα απαραίτητα συνοδά χιουμοριστικά επεισόδια.
Συνειδητοποιώ το αρχιτεκτονικό στήσιμο των σκηνών του Όζου. Ευθείες
γραμμές, παραλληλόγραμμα, οξείες γωνίες, και με ιδανικά αμφιπλεύρου συμμετρίας
πλάνα.
Α, και αυτό το φατικό «μμμ. μμμ.» που ακούω σε όλα τα έργα. Και ο σοφράς
στον οποίο τρώνε καθισμένοι σταυροπόδι. Θυμάμαι έναν τέτοιο στο σπίτι της
συγχωρεμένης της γιαγιάς μου, πολύ μικρός, δεν είχα πάει ακόμη στο δημοτικό.
Πώς μπορούνε και τρώνε κατάχαμα (σε χαλιά εννοείται) σταυροπόδι; Αλλά
εδώ οι ρωμαίοι τρωγόπιναν ξαπλωμένοι, μέχρι να πάθουν οισοφαγίτιδα με τη
συνακόλουθη οισοφαγική παλινδρόμηση εννοείται, γιατί να μην μπορούν να τρώνε
έτσι οι γιαπωνέζοι; Όσο για τα ξυλάκια, αυτό ας μην το σχολιάσω καλύτερα. Ο
δάσκαλός μου στα κινέζικα, ο Τσου Σενπενγκ με τον οποίο μια παρέα από την τάξη
μας πηγαίναμε συχνά σε ταβέρνα, κατέβαλε μια φορά που είχαμε πάει σε κινέζικο
φιλότιμες προσπάθειες να μας μάθει να τρώμε με τα ξυλάκια. Δεν τα καταφέραμε.
Μετά από
σχεδόν ένα χρόνο, ίσως και περισσότερο, δεν είμαι σίγουρος, αποφασίζω να
τελειώσω με τον Όζου, που κάποιες υποχρεώσεις με είχαν αναγκάσει να αναβάλλω.
Μου είχαν μείνει οι τελευταίες του εννιά ταινίες.
Η «Ιστορία του Τόκιο» είναι μια εντελώς τυπική ιστορία. Οι δυο
ηλικιωμένοι γονείς που μένουν με την ανύπαντρη κόρη τους αποφασίζουν να
επισκεφτούν τα παιδιά τους στο Τόκιο, καθώς και τη χήρα νύφη τους. Αυτό που τους περιμένει στο Τόκιο είναι
περίπου αυτό που θα συνέβαινε σε όλους τους γονείς όταν αποφασίζουν να
επισκεφτούν τα παιδιά τους: τους αγαπούν, αλλά τους είναι και βάρος. Συχνά ο
χώρος είναι μικρός, κάποιος πρέπει να ξεβολευτεί, εδώ ξεβολεύεται ένας μικρός
γιος που του μετατοπίζουν το γραφείο. Όλοι έχουν τις δουλειές τους, και το να
ασχοληθούν με τους γονείς τους είναι κάποιο βάρος. Σε ορισμένους υπάρχει και το
οικονομικό πρόβλημα. Όλα αυτά θα τα δούμε στη διάρκεια της ταινίας.
Όμως υπάρχει και το μη τυπικό μέσα σ’ αυτή την τυπική κατάσταση. Η χήρα
νύφη τους είναι αυτή που τους φροντίζει περισσότερο, που τους περιποιείται και
τους ξεναγεί στο Τόκιο. Εισπράττει τις θερμές ευχαριστίες τους και την
παρότρυνση να παντρευτεί. –Αν βρω τον κατάλληλο άνθρωπο, τους απαντάει.
Νοιώθοντας ότι είναι βάρος στα παιδιά τους, οι δυο γέροι επισπεύδουν το
ταξίδι της επιστροφής. Όμως η γυναίκα έχει πρόβλημα, νοιώθει αδιαθεσία κατά το
ταξίδι. Αμέσως με την επιστροφή πέφτει άρρωστη, και σε λίγο πέφτει σε κώμα.
Σίγουρα θα πεθάνει, αποφαίνεται ο γιος της που είναι γιατρός. Όλα τα παιδιά και
οι νύφες τους μαζεύονται.
Τυπικό. Γιατί υπάρχει και το μη τυπικό, πραγματικό αυτό. Ένας γέρος
χωριανός μου, όταν πέθανε, ο γιος του δεν ήλθε να τον θάψει αλλά έστειλε λεφτά
σε γειτόνους; σε συγγενείς; δεν θυμάμαι, για να επιμεληθούν τα της κηδείας.
Αυτό πριν πολλές δεκαετίες.
Η τελευταία που φεύγει από το σπίτι είναι η χήρα νύφη. Πριν φύγει, ο
πεθερός της τής δωρίζει το ρολόι της γυναίκας του και την παροτρύνει πάλι να
παντρευτεί. Και βλέπουμε ένα συγκινητικό ξέσπασμα. Παραπονιέται για τη μοναξιά
της και για ένα μέλλον χωρίς προοπτική.
Στην τελευταία σκηνή βλέπουμε και τον πεθερό στη μοναξιά του, τη μοναξιά
της χηρείας. Μου θύμισε το τέλος του «Late spring», με το γέρο πατέρα μόνο, αφού κατάφερε την κόρη του να
παντρευτεί.
Η ταινία, διαβάζω στη βικιπαίδεια, θεωρείται από τις καλύτερες του Όζου,
και από τις καλύτερες όλων των εποχών.
Διαβάζω ότι ο Konogada εμπνεύστηκε από αυτό το έργο του Όζου
την ταινία του «Columbus» (2017) και γι’ αυτό το λόγο την είδα.
Η προηγούμενη ανάρτησή μας ήταν για την ταινία «The
flavor of green tea over rice»
Και το «Early spring» κινείται στον ίδιο άξονα με το «Tokyo story». Στο τυπικό φόντο έχουμε δεικτικά
επεισόδια που δείχνουν την κατάσταση των υπαλλήλων στη μεταπολεμική Ιαπωνία.
Χαμηλοί μισθοί, μικρές προοπτικές ανέλιξης, οι νιόπαντροι διστάζουν να κάνουν
παιδιά, ξεδίνουν σε παρέες, με σακέ και μπύρα, και μικρές εκδρομές.
Το στόρι μέσα στο φόντο μπορεί να μην είναι τόσο τυπικό, αλλά όχι και
ασυνήθιστο. –Το ίδιο μπερμπάντης ήταν και ο πατέρας σου, λέει στην κόρη της η
μητέρα της, που έφυγε από το σπίτι όταν ανακάλυψε ότι ο άνδρας της είχε φιλενάδα.
Αυτό απετέλεσε τον καταλύτη για να δεχθεί τελικά μια θέση στην επαρχία, για
τρία χρόνια, που του πρότεινε η εταιρεία του. Θα μπορούσε να αρνηθεί, αλλά με
δεδομένη την κατάσταση δέχτηκε. Στο αποχαιρετιστήριο πάρτι είναι και η φιλενάδα
του, από την οποία αναγκάστηκε να χωρίσει, που όμως η σχέση τους δεν
ομολογήθηκε ποτέ ανοιχτά, παρά τις υποψίες των φίλων τους. Η χειραψία τους ήταν
αρκετά θερμή, ξεπέρασε το σοκ του χωρισμού τους.
Και η γυναίκα του;
Θα ακούσει τις συμβουλές της μητέρας της, θα πάει να τον βρει στην
επαρχία όπου έχει στο μεταξύ εγκατασταθεί.
Το γέλιο εγκαταλείπει τον Όζου, όχι όμως και το ύφος του. Ακίνητη η
κάμερα, οι σκηνές αρχιτεκτονικά δομημένες, έχουν την ιεροπρέπεια του Νο. Και
πάντα happy end. That’s life, αυτή είναι η ζωή, και πρέπει να τη
διαχειριστούμε όσο πιο καλά μπορούμε.
Ο Όζου
αρχίζει να σκοτεινιάζει. Πάει το χιούμορ του. Και ο «ρεαλισμός» των δύο
προηγούμενων ταινιών του παραχωρεί τη θέση του στο δράμα, και στο τέλος στην
τραγωδία, με ένα νεκρό· που δεν είναι κάποια ηλικιωμένη όπως στο «Tokyo story», αλλά μια νέα κοπέλα.
Η γυναίκα εγκαταλείπει τον άνδρα της με τα τρία μικρά παιδιά τους, εκτός
πλαισίου της ιστορίας, για τον γκόμενο. Εκτός πλαισίου της ιστορίας σκοτώνεται
και το αγόρι, νέος πια, σε μια ορειβασία. Μένουν τα δυο κορίτσια. Η μεγάλη,
εντός πλαισίου της ιστορίας, εγκαταλείπει τον άντρα της με τον οποίο δεν τα
πηγαίνουν καλά και γυρνάει στον πατέρα της, μαζί με τη δίχρονη κόρη της. Η
μικρή μένει έγκυος, αλλά ο φίλος της την παρατάει και αναγκάζεται να κάνει
έκτρωση.
Η ανακάλυψη ότι η μητέρα τους βρίσκεται στο Τόκιο επιδρά σαν καταλύτης.
Το μαθαίνει η μεγάλη, δεν θέλει να το αποκαλύψει στη μικρή η οποία συχνάζει στο
μαγαζί της όπου παίζουν Majong. Όμως η μικρή θα το μάθει, και θα πάει να τη
ρωτήσει αν είναι κόρη του πατέρα της. Η μητέρα της τη διαβεβαιώνει με κάθε
πειστικότητα. Φαίνεται ότι έχει πεισθεί, και φεύγει τρέχοντας λέγοντας ότι τη
μισεί. Στο «σουβλατζίδικο» που πηγαίνει έρχεται και τη βρίσκει ο φίλος της. Την
έψαχνε λέει. Τον χαστουκίζει και φεύγει. Αναστατωμένη δεν προσέχει το τραίνο
στη διάβαση. Τραυματίζεται θανάσιμα. Θα πεθάνει.
Η μητέρα της δεν έχει πια λόγο να μείνει στο Τόκιο, συγκατατίθεται να
πάνε με τον άντρα της στο Χοκάιντο. Πριν φύγει πηγαίνει μια ανθοδέσμη στο σπίτι
της μεγάλης, για το θάνατο της μικρής. Της λέει ότι φεύγει με το τάδε τραίνο,
και ότι μάλλον δεν θα ξανασυναντηθούν ποτέ πια.
Δεν έχει ξεκινήσει το τραίνο, περιμένει με αγωνία μήπως έλθει να την
αποχαιρετήσει η κόρη της. Δεν θα έλθει. Η πληγή που της προκάλεσε είναι πολύ
βαθιά. Σε μια επόμενη σκηνή, αλλά προηγούμενη χρονικά, ο πατέρας της την
ενθαρρύνει να πάει να την αποχαιρετήσει. Τυπικό του Όζου, που τους ήρωές του
τους διακρίνει η ανθρωπιά. Ακόμη και τον νεαρό που παράτησε την μικρή τον
δείχνει σαν μετανοιωμένο, παρόλο που δεν πήγε στο νοσοκομείο να τη δει.
Στο τέλος η Setsuko Hara, η μεγάλη πρωταγωνίστρια του Όζου που πέθανε πρόπερσι (2015) σε ηλικία
95 ετών, ανακοινώνει στον πατέρα της ότι θα επιστρέψει στον άντρα της, και θα
προσπαθήσει να τα βρούνε. Δεν θέλει η κόρη της να νοιώσει δυστυχισμένη όπως η
αδελφή της, επειδή θα έχει χάσει τον πατέρα της.
Το επιμύθιο: τα παιδιά έχουν ανάγκη και τους δυο γονείς (Το θυμήθηκα
τώρα που ξαναδιάβαζα το κείμενο πριν το αναρτήσω. Φιλικό ζευγάρι τσακώθηκε
άγρια, και δεν ήταν η πρώτη φορά. Η επτάχρονη κορούλα τους τους πλησιάζει και
τους λέει: Σας θέλω και τους δυο. Μας το έλεγε συγκινημένη η μαμά).
Ήταν τόσο
μαυρισμένος ο Όζου με την προηγούμενη ταινία του που τρόμαξα. Έτσι θα είναι και
οι επόμενες ταινίες του; σκέφτηκα.
Ευτυχώς διαψεύστηκα. Το χιούμορ επιστρέφει ακάθεκτο με μια χαριτωμένη
κομεντί, που ανήκει στην κατηγορία των δύο προ-προηγούμενων ταινιών του, τις
«ρεαλιστικές», που εικονογραφούν κάποιο κοινωνικό πρόβλημα, και όχι μόνο της
Ιαπωνίας, και όχι μόνο της εποχής εκείνης. Το πρόβλημα εδώ είναι η παντρειά των
θυγατέρων. Με διάφορες θυγατέρες (προτιμώ αυτή τη λέξη από την κόρη, που είναι
το θηλυκό του κούρος. Είναι εξάλλου η ινδοευρωπαϊκή που χρησιμοποιούν οι
ιρανοί, οι γερμανοί και οι εγγλέζοι, και χρησιμοποιούσαν και οι πρόγονοί μας)
να παρελαύνουν στην ταινία, ο Όζου φωτίζει όλες τις πλευρές του ζητήματος: ο
πάτερ φαμίλιας που θέλει να αποφασίσει αυτός ποιον θα πάρει η κόρη του· η κόρη,
που το σκάει και συζεί με τον αγαπημένο της μετά την άρνηση του πατέρα· η
έγνοια των γονιών να παντρέψουν την κόρη τους, που συχνά δεν είναι μόνο μία.
Ένας από την παρέα των ανδρών έχει επτά. Τώρα που γράφω αυτές τις γραμμές μου
ήλθε στο μυαλό, μόνο για προίκες δεν άκουσα κουβέντα.
Και βέβαια υπάρχει πάντα μια κεντρική ιστορία
με το απαραίτητο σασπένς. Η κόρη τα έχει φτιάξει με ένα συνάδελφό της. Ο
πατέρας της όμως έχει έτοιμο τον γαμπρό. Αυτή, ούτε να ακούσει κουβέντα. Κάποια
στιγμή θα έλθει ο φίλος της κόρης του –μου ξεφεύγει, της θυγατέρας του ήθελα να
πω- να του τη ζητήσει σε γάμο. Δεν μπορεί να περιμένει, η εταιρεία που δουλεύει
έχει αποφασίσει τη μετάθεσή του σε μια άλλη πόλη.
Και έχουμε πολλά χιουμοριστικά επεισόδια, κάποια μάλιστα περιφερειακά
στην κύρια πλοκή όπως συμβαίνει σε κάθε καλή κωμωδία, επεισόδια στα οποία μας
είχε συνηθίσει ο Όζου από προηγούμενες, κυρίως από τις πρώτες του ταινίες.
Με ένα κόλπο θα παγιδέψουν τον πατέρα να δώσει τη συγκατάθεσή του. Όχι,
δεν θέλει να παρευρεθεί στο γάμο, όμως τελικά μεταπείθεται. –Μα ήταν μούτρα
αυτά που είχες στην τελετή και στη δεξίωση; Να πας να τους επισκεφτείς στο
σπίτι τους, του λέει η αδελφή του.
Τι να κάνει, παίρνει το τραίνο. Και για να μην τους έλθει ο ουρανός
σφοντύλι με την επίσκεψή του, στέλνει τηλεγράφημα για τον ερχομό του. Ο
υπάλληλος θα το στείλει από τον επόμενο σταθμό του τραίνου.
Πολύ μου άρεσε αυτό το έργο. Να το πω ακόμη μια φορά, η κωμωδία είναι το
αγαπημένο μου είδος.
Την ταινία δεν μπορείτε να τη δείτε στο youtube γιατί δεν υπάρχει. Έχω δυο προειδοποιήσεις
για παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων, και στην τρίτη μπορεί να μου καταργήσουν
το λογαριασμό. Ίσως στο μέλλον.
Επί τέλους!!! Και πάλι κωμωδία.
Την παράσταση την κλέβουν οι δυο πιτσιρικάδες, ο ένας στο μισό μπόι του
άλλου. Είναι αδέλφια, και συχνά το σκάνε από τα μαθήματα για να δούνε τηλεόραση
στο σπίτι ενός γείτονα. Απαιτούν από τους γονείς τους να τους αγοράσουν τηλεόραση.
Αυτοί αρνούνται. Αρχίζουν να κάνουν φασαρία σε ένδειξη διαμαρτυρίας.
Τιμωρούνται. Και η αντίδραση; Κάνουν απεργία σιωπής. Δεν μιλάνε σε κανένα. Οι
γειτόνισσες νομίζουν ότι είναι δασκαλεμένα από τη μάνα τους για κάποια
παρεξήγηση που έγινε. Και ο δάσκαλός τους δεν ξέρει τι να υποθέσει.
Τελικά βέβαια έγινε το δικό τους, η τηλεόραση αγοράστηκε.
Και θυμήθηκα το γιο μου, όταν ήταν μικρός.
Όπως εκείνος ο Πέρσης που κάθε πρωί έλεγε στον βασιλιά «Μέμνησο των
Αθηναίων», έτσι και ο γιος μας κάθε πρωί, με το που θα ξυπνούσε, έλεγε «DSL». Πανάκριβο τότε, μόλις είχε έλθει στην Ελλάδα, όλοι είχαμε dial up σύνδεση. Τι να κάνουμε, ένα τον
είχαμε, υποχωρήσαμε. Στο μυαλό μου έχω κάπου 50 ευρώ το μήνα επί πλέον από την
κανονική σύνδεση του ΟΤΕ, ήταν πανάκριβο τότε. Την ίδια εποχή μας έκανε και τον
εκβιασμό: δεν θα ερχόταν διακοπές στην Κρήτη αν δεν βάζαμε δορυφορική κι εκεί,
στο πατρικό μου στο χωριό. Τι να κάνουμε, βάλαμε.
Δίπλα στην κωμική ιστορία με τους πιτσιρικάδες, που το επεισόδιο με την
τηλεόραση δεν είναι το μόνο, έχουμε πάλι και τον «ρεαλιστή» Όζου, που μας
δείχνει πτυχές της ζωής των γιαπωνέζων εκείνη την εποχή. Ο συνταξιούχος νοιώθει
σαν να πεθαίνει καθημερινά, το έχει ρίξει στο πιοτό, είναι χαμηλές και οι
συντάξεις, κάτι πρέπει να κάνει, και για να περνάει την ώρα του και για να
αυξήσει το εισόδημά του. Στο τέλος βρίσκει δουλειά πλασιέ. Απ’ αυτόν θα αγοράσουν
την τηλεόραση, με δόσεις. Πιο πριν είχαμε δει έναν άλλο πλασιέ, σε άλλα κωμικά
επεισόδια, που πουλούσε μολύβια και διάφορα άλλα μικροπράγματα. Ξεκινάει το
ψηστήρι με τα μολύβια, όλοι προσπαθούν
να τον αποφύγουν.
Μια ακόμη σάτιρα του Όζου, στο στόμα των μικρών: -Εσείς οι μεγάλοι όλο
λέτε καλημέρα, καλησπέρα, τι ωραίος καιρός… και τίποτα σοβαρό.
Αυτό λέει και η μητέρα τους στην αδελφή της. Αφού της αρέσει ο νεαρός
μεταφραστής, γιατί δεν το προχωράνε, μόνο όλο μιλάνε για τον καιρό; Σε μια από
τις τελευταίες σκηνές της ταινίας τους βλέπουμε να περιμένουν το τρένο και να
μιλάνε για τον καιρό. Δεν έχουμε καμιά αμφιβολία ότι στο τέλος, αφού τελειώσει
όμως η ταινία, αυτοί οι δυο θα τα φτιάξουν.
Και βέβαια θυμήθηκα την ταινία «Τι ωραία μέρα» του Gennaro Nunciante. Ο Checco Zalone λέει στην Nabiha Akkari, η οποία του είχε πει ψέματα ότι παρόλο
που είναι αραβικής καταγωγής δεν ξέρει αραβικά γιατί μεγάλωσε στη Γαλλία, το
«Σ’ αγαπώ» στα αραβικά. Ναι, ερωτευμένος καθώς είναι άρχισε να μαθαίνει
αραβικά. Αυτή τον ρωτάει τι θα πει αυτό (είναι ακουμπισμένοι πλάτη με πλάτη,
και κρυφογελάει). –Εεεε, αυτό θα πει… Τι ωραία μέρα.
Από αυτή την ταινία πιστεύω ότι εμπνεύστηκε ο Αμπάς Κιαροστάμι την
ταινία του «Five-dedicated to Ozu». Βλέπουμε παιδιά μέσα από ένα στενό διάδρομο και από το δρομάκι που
βρίσκονται τα σπίτια τους να πηγαίνουν προς μια κατεύθυνση, σαν στρατιωτάκια.
Απολαυστικότατη, πολύ μου άρεσε αυτή η ταινία.
Συνήθως το remake μιας ταινίας το κάνει άλλος σκηνοθέτης. Η μόνη εξαίρεση που ξέρω είναι
ο Frank Capra, που την ταινία του «Lady for a day» (1933) την έκανε remake το 1961 με τίτλο «Pocketful of miracles». Εδώ βλέπουμε τον Όζου να κάνει remake την ταινία του «UKigusa monogatari» (1936), με σχεδόν ίδιο τίτλο. Το «monogatari» στα
γιαπωνέζικα σημαίνει ιστορία (物語, ναι, άρχισα να
ξαναδιαβάζω τα γιαπωνέζικα που είχα παρατήσει, ξέροντας ότι ποτέ δεν θα φτάσω
στο επίπεδο να διαβάζω βιβλίο, αλλά απλά για να εξασκήσω τη μνήμη και να
εξορκίσω το Alzheimer).
Δεν υπάρχουν παρά επουσιώδεις
διαφορές στην πλοκή ανάμεσα στην ταινία του 1936 και στην ταινία του 1959, γι’
αυτό και θα παραπέμψω στην πρώτη (Νο 16). Εδώ να πω
κάποια πράγματα επί πλέον.
Πέρα από την πατρική αγάπη που
φτάνει στη φοβερή θυσία, παρόμοια με τη μητρική αγάπη της «Κυρίας για μια
μέρα», που σαν ζητιάνα που είναι δεν θέλει να τη δει η κόρη της αλλά φροντίζει
γι’ αυτήν από μακριά, υπάρχει και το μοτίβο της σταχτοπούτας σε μια ειδική
μορφή. Η νεαρή κοπέλα που σαν ηθοποιός του Kabuki θεωρείται
ανυπόληπτη (όλοι οι ηθοποιοί του θεωρούνταν ανυπόληπτοι, φαίνεται ακόμη και το
1957 όπου τοποθετείται η πλοκή), τελικά θα έχει την έγκριση του πατέρα για το
γιο του.
Ο Όζου φαίνεται κουβαλούσε την
ιστορία μέσα του σαν εμμονή. Ποιος να ξαναδεί μια ασπρόμαυρη ταινία, και
μάλιστα βουβή; Αυτός είναι ο λόγος, πιστεύω, που την έκανε remake.
Συγκινητική ταινία, αλλά θα κάνω
ένα ακόμη σχόλιο γενικότερο. Υπάρχουν πολλοί που μιλάνε για το καλλιτεχνικό
ασπρόμαυρο. Εγώ πιστεύω ότι αυτό το τάχα καλλιτεχνικό στην πραγματικότητα είναι
μια νοσταλγία, ή μάλλον μια ειδική μορφή της γενικότερης νοσταλγίας για ένα
παρελθόν που έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Θα εξαιρέσω τις περιπτώσεις που γίνεται
για ρεαλιστικούς λόγους, για να παραπέμψει συνειρμικά σε μια εποχή. Δεν είναι
βέβαια επιλογή όλων. Δεν ήταν επιλογή του Παντελή Βούλγαρη για το «Τελευταίο σημείωμα» που παίζεται τώρα στους κινηματογράφους, ήταν όμως επιλογή
του Αντρέι Κοντσαλόφσκι για τον «Παράδεισο» (2016). Και βέβαια ο ασπρόμαυρος κινηματογράφος της δεκαετίας
του πενήντα και του εξήντα, όταν ήδη υπήρχε ο έγχρωμος, ήταν ζήτημα καθαρά
οικονομικής επιλογής.
Και θυμήθηκα τον συγχωρεμένο το
φίλο μου τον Νικολή το Ζυγάκη, που όταν ήταν να πάμε σινεμά, στο καλοκαιρινό
σινε-Αστέρια του χωριού μου (ο ιδιοκτήτης του ο Μανώλης ο Φαφουτάκης μας έφυγε
προχθές, κοντά στα ενενήντα, προσθέτω σήμερα 25-3-2019). Καλό παράδεισο Μανώλη)
ρωτούσε αν η ταινία ήταν έγχρωμη. Τις ασπρόμαυρες δεν τις συμπαθούσε καθόλου,
πράγμα για το οποίο τον ειρωνευόμασταν. Χρόνια μετά άρχισα να του δίνω δίκιο.
Δεν ξέρω αν
υπάρχει ειδικός όρος, αλλά θα μπορούσα να χαρακτηρίσω την ταινία quasi-remake του «Late spring» (Νο 25), όπως είναι και το «Ραν» του
Κουροσάβα ωσεί-remake του «Βασιλιά Ληρ». Στο «Ραν» οι τρεις
κόρες γίνονται τρεις γιοι. Στο «Late Autumn» ο πατέρας γίνεται μητέρα. Τα επεισόδια αλλάζουν στις λεπτομέρειες,
όμως η βασική πλοκή μένει η ίδια: η μητέρα προφασίζεται ότι θα παντρευτεί για
να σπρώξει την κόρη της στο δικό της γάμο, επειδή δεν θέλει να την αφήσει μόνη.
Βέβαια η ομοιότητα σταματάει μέχρι εκεί, γιατί η ταινία είναι μια ανάλαφρη
κομεντί με πολλά χιουμοριστικά επεισόδια. Το τέλος όμως δεν είναι το happy της κωμωδίας. Είναι το ίδιο με το τέλος του «Late spring»: η μητέρα διπλώνει μια κουβέρτα. Ξαφνικά σταματάει, και χαμογελάει
θλιμμένα.
Έστω όμως, χαμογελάει.
Βλέπουμε
στα τελευταία έργα του τον Όζου να επανέρχεται θεματικά σε προηγούμενες ταινίες
του. Το «The end of summer» είναι μια «οικογενειακή» ταινία, μια ταινία όπου παρακολουθούμε τη
ζωή μιας οικογένειας. Η χήρα κόρη, που της κάνουν προξενιό. Η ανύπαντρη κόρη,
που και σ’ αυτήν κάνουν προξενιό όμως θα προτιμήσει να πάει να ζήσει με τον
άνθρωπο που αγαπάει, στην πόλη όπου έχει μετατεθεί. Ο γιος και η νύφη ανησυχούν
με τον μπερμπάντη πατέρα, που όλο χάνεται. Και πού πάει; Βάζει να τον
παρακολουθήσουν. Πηγαίνει σε μια πρώην του.
Γιατί τα επείγοντα προξενιά;
Μήπως ξελασπώσουν οικονομικά την οικογενειακή επιχείρηση που δεν
πηγαίνει καλά, όπως όλες οι μικρές επιχειρήσεις. Δεν το κάνει η καρδιά τους να
προχωρήσουν σε συγχώνευση με κάποια άλλη. Στο τέλος βλέπουν ότι δεν υπάρχει
εναλλακτική λύση.
Ποιο τέλος;
Όταν ο πατέρας τους πεθαίνει στο σπίτι της άλλης
Η άλλη έχει μια κόρη. Είναι πράγματι ο πατέρας μου; ρωτάει τη μητέρα
της. Έχει σημασία; της απαντάει αυτή. Με το θάνατο του ίσως πατέρα της πάει και
το δώρο που της υποσχέθηκε.
Το χιούμορ συνοδεύει πάντα τον Όζου. Και τα χιουμοριστικά επεισόδια, το
έχουμε ξαναγράψει, σπάνια είναι πυρηνικά, που προωθούν δηλαδή τη δράση, απλά
βρίσκονται εκεί, για να γελάσουμε.
Σε ένα από τα μεγαλύτερα επεισόδια ο παππούς παίζει κρυφτό με τον
εγγονό. Ο εγγονός κρύβεται. Είσαι έτοιμος; Ακόμη. Στο μεταξύ αυτός ντύνεται στα
κρυφά, προσέχοντας μην τον πάρει χαμπάρι η κόρη του. Δυο φορές λίγο έλλειψε.
Στο τέλος φεύγει. Ο εγγονός τον ψάχνει. Τον βλέπει από το παράθυρο να
απομακρύνεται στο βάθος του δρόμου. Με τα δάχτυλα σε σχήμα πιστολιού τον
πυροβολεί.
Και βλέπω και εδώ, όπως και στα δυο προηγούμενα έργα, το σκηνοθετικό
στήσιμο που πιστεύω ότι ενέπνευσε στον Κιαροστάμι το «Five-dedicated to Ozu»: άτομα να προχωρούν εις φάλαγγα κατ’ άνδρα, σε ένα διάδρομο ή δρόμο κάθετο
σε αυτόν που είναι στημένη η κάμερα.
Μπορείτε να τη δείτε στο youtube με αγγλικούς υπότιτλους.
Κάτι που
παρατηρήσαμε είναι ότι σε τέσσερα έργα του Όζου υπάρχει στον τίτλο κάποια εποχή
του έτους. Συγκεκριμένα έχουμε «Late spring» (晩春 25) και «Early spring» (早春物語 30), «Early summer» (麦秋,για την ακρίβεια «Θέρος», όπως και σε
μας, 27) και «The end of summer» (小早川家の秋,φθινόπωρο για
την οικογένεια Kohayagawa, 36). Το «An autumn afternoon» φαίνεται να ανήκει σ’ αυτά.
Ή μήπως όχι;
Ο πρωτότυπος τίτλος, διαβάζω στη βικιπαίδεια, είναι 秋刀魚の味, Sanma no aji, που μεταφράζεται «Η
γεύση του mackerel pike» (Mackerel είναι το
σκουμπρί και το mackerel pike είναι είδος
σκουμπριού, στα ελληνικά δεν ξέρω πώς λέγεται).
Είναι λοιπόν εντελώς άσχετος ο αγγλικός
τίτλος;
Θα έλεγα όχι εντελώς. Το ιδεόγραμμα 秋, τόσο στα ιαπωνικά
όσο και στα κινέζικα (οι ιάπωνες πήραν τα ιδεογράμματα από τους κινέζους)
σημαίνει φθινόπωρο, όμως προφέρεται διαφορετικά. Στον τίτλο βέβαια έχει
φωνητική αξία και όχι σημασιολογική.
Στην τελευταία αυτή ταινία του Όζου βλέπουμε
ξανά την εμμονή του με το πάντρεμα της κόρης, την άρνησή της να μη μείνει μόνος
ο πατέρας, και τελικά την κόρη παντρεύεται και τον πατέρα να μένει μόνος. Εδώ
τον βλέπουμε έτοιμο να κλάψει στην τελευταία σκηνή.
Όμως γιατί αποφάσισε να κοιτάξει να παντρέψει
την κόρη του;
Ο δάσκαλός τους, τον οποίο δεξιώνονται οι
παλιοί συμμαθητές, το έχει ρίξει στο ποτό από τις τύψεις που δεν πάντρεψε την
κόρη του. Τώρα είναι περασμένη στην ηλικία, είναι πια αργά για να παντρευτεί.
Όμως η κόρη του δεν παντρεύτηκε εκείνον που
αγαπούσε. «Διαδίδοντας» κι αυτή ότι δεν σκοπεύει να παντρευτεί, ο νεαρός, που
την αγαπούσε κι αυτός, λογοδόθηκε με άλλη κοπέλα, κι έτσι το προξενιό έφτασε
αργά, προς μεγάλη απογοήτευσή του. Για άλλη μια φορά περιμέναμε την «θρίαμβο
του έρωτα», όπως στο «Where are the dreams of our youth» (11), αλλά και πάλι διαψευστήκαμε. Παντρεύτηκε τελικά
το επόμενο προξενιό.
Γράφοντας για την τελευταία ταινία του Όζου
να παραθέσουμε και κάποια ανθρωπολογικά στοιχεία.
Πάντα χαμογελαστοί οι γιαπωνέζοι, ιδιαίτερα η
Setsuko Hara, πρωταγωνίστρια σε κάποια από τα τελευταία έργα του
Όζου. Πάντα με υποκλίσεις. Συχνό το φατικό «μμμ», που το κάνει συχνά ο επίσης
μεγάλος πρωταγωνιστής του Όζου Ryū Chishū.
Κάθονται και κοιμούνται στο πάτωμα, και τρώνε επίσης καθιστοί σε χαμηλά
τραπέζια, σαν το σοφρά της γιαγιάς μου. Επίσης στο σπίτι μέσα κυκλοφορούν
ξυπόλυτοι. Τουλάχιστον
μέχρι τη δεκαετία του ’60 υπήρχαν άτομα που κυκλοφορούσαν με την παραδοσιακή ενδυμασία,
όπως στην Κρήτη υπήρχαν άτομα που φορούσαν την παραδοσιακή κρητική βράκα.
Και επειδή τους (μας) κορόϊδευαν για αυτή τη
βράκα (ο παππούς μου που πέθανε το 1933 δεν φόρεσε ποτέ τα φράγκικα, όπως και ο
παππούς του φίλου μου του Θοδωρή που πέθανε κάπου τέλος της δεκαετίας του ’60),
θα κλείσω με μια κρητική μαντινάδα.
-Ωρέ κοπέλι κρητικό, ειντά ’χεις ’τα στη
βράκα;
-Έχω δυο βόλους ζάχαρη και μια μποτίλια ράκα.
Την ταινία μπορείτε να τη δείτε στο youtube με γαλλικούς υπότιτλους. Δεν είναι ενσωματωμένοι, μπορείτε να την
κατεβάσετε και να ψάξετε για αγγλικούς.
Εσίμωσε το ξύλο μου, το ράξιμο γυρεύγει,
Ήλθε σ’ ανάβαθα νερά και πλιο δεν κινδυνεύει.
Εν τάξει, δεν είμαι Κορνάρος, αλλά κι αυτό
που έκανα το θεωρώ σημαντικό. Έγραψα για κάθε μια από τις σωζόμενες ταινίες του
Όζου. Σε κάθε επόμενη ανάρτηση παραθέτω τον σύνδεσμο της προηγούμενης.
Και το δευτερώνω: γράφω και για τις ταινίες
του Kenji Mizoguchi. Μου έχουν μείνει
λίγες ακόμη.
Και κάτι ακόμη: κάνω ταυτόχρονα ανάρτηση το
αρχείο με όλα τα κείμενά μου για τις ταινίες του Όζου, από όπου αναρτούσα
σταδιακά. Έλεγα να περιμένω μήπως κάνω μια εισαγωγή διαβάζοντας για τον Όζου,
κυρίως το υπερτετρακοσιοσέλιδο βιβλίο του Stam Bordwell, όμως μπορεί να μην τα καταφέρω. Αν τα καταφέρω θα
αναρτήσω την εισαγωγή αυτή, παραθέτοντας και τον σύνδεσμο αυτό.
Κλείνοντας παραθέτω ένα σύνδεσμο με τις
σωζόμενες ταινίες του Όζου, με συνδέσμους όπου μπορεί να διαβάσει κανείς
περισσότερα γι’ αυτές. http://imdb.to/2hh18lu
Posts
No comments:
Post a Comment