Samira Makhmalbaf et al, September 11 (2002)

Samira Makhmalbaf et al, September 11 (2002)

  Πριν ξεκινήσουμε:

  Είχα διαβάσει σε κάποιο site για συμπτώσεις σε σχέση με τους δίδυμους πύργους, και δεν είναι αυτό που παραθέτω εδώ, γιατί θυμάμαι υπήρχαν και άλλες. Μια ακόμη σύμπτωση είναι το παρακάτω φλιτζάνι που έφερε από την Αμερική νομίζω η κόρη του φίλου μου του Γιώργη του Βοϊκλή, ΠΡΙΝ την 11η Σεπτεμβρίου. Απεικονίζει εικόνες από την Νέα Υόρκη. Αριστερά, οι δίδυμοι πύργοι. Δεξιά, ένα αεροπλάνο, υποτίθεται κάποιας αμερικανικής εταιρείας. Όμως η εικόνα το δείχνει να κατευθύνεται πάνω στους πύργους. ΣΎΜΠΤΩΣΗ; Την είχα από καιρό στο κινητό μου, και είπα να την ανεβάσω γιατί τώρα βλέπω τη συλλογική ταινία "11 Σεπτέμβρη". http://www.triklopodia.gr/magikos-arithmos-fainomeno-1111-didimoi-pirgoi-simptoseis/

  Πολύ έξυπνο σκηνοθετικά, έντεκα σκηνοθέτες κάνουν από ένα σύντομο φιλμάκι για τα γεγονότα της 11^ης Σεπτεμβρίου, ένα χρόνο μετά. Όλοι μου είναι γνωστοί, σχεδόν για όλους έχω κάνει ανάρτηση, και αν δεν έχω κάνει, έχω δει όμως έργα τους παλιά (Άμος Γκιτάι, Σοχέι Ιμαμούρα). Πρώτη πρώτη όμως βάζω τη Σαμίρα Μαχμαλμπάφ, σαν ιρανή που είναι, μια και βλέπω κάθε έργο που έχει γυρίσει ιρανός ή που αναφέρεται στο Ιράν.

  Θα βλέπω κάθε φιλμάκι και θα γράφω δυο κουβέντες γι’ αυτό, με τη σειρά που υπάρχουν στην ταινία.

  Οποία έκπληξη!!! Το πρώτο φιλμάκι είναι ακριβώς της Σαμίρα Μαχμαλμπάφ. Τώρα γιατί το IMDb δεν την βάζει πρώτη, δεν θα το σχολιάσω.

  Με είχαν ενθουσιάσει όλες οι ταινίες της νεαρότατης Σαμίρας-εκτός από την τελευταία. Μάλιστα δεν είχα το κουράγιο να κάνω ξεχωριστή ανάρτηση, αλλά πρόσθεσα ένα μικρό σχόλιο στην ανάρτηση μιας φίλης, επίσης ιρανο-κινηματογραφόφιλης, που ούτε εκείνης της άρεσε η ταινία. Νόμιζα ότι αυτός είναι ο λόγος που σιώπησε μέχρι τώρα, αλλά διαβάζω τώρα στη βικιπαίδεια ότι σ’ αυτήν υπήρξε και παραγωγός, και την χωρίζουν πέντε ολόκληρα χρόνια από την προηγούμενη ταινία της, εκεί που η χρονική απόσταση ανάμεσα στις προηγούμενες ήταν δυο με τρία χρόνια. Στη βικιπαίδεια όμως διαβάζω επίσης ότι είναι ακτιβίστρια για τα δικαιώματα της γυναίκας, και ότι θεωρεί πως είναι δύσκολο για μια γυναίκα να κάνει καριέρα σκηνοθέτη στο Ιράν. Πιθανόν αυτό εξηγεί το λόγο.

  Όπως σε πολλές ιρανικές ταινίες, βλέπουμε και εδώ παιδιά. Είναι αφγανάκια, πρόσφυγες στο Ιράν, όπου βρίσκονταν τότε συνολικά τρία εκατομμύρια αφγανοί. Στην αρχή τα βλέπουμε να φτιάχνουν τούβλα με λάσπη για να κατασκευάσουν, λέει, ατομικά καταφύγια, θεωρώντας δεδομένο ότι οι αμερικανοί θα επιτεθούν στο Αφγανιστάν. Η δασκάλα τους τούς λέει ότι δεν θα προστατευτούν μ’ αυτά, και εξάλλου βρίσκονται στο Ιράν. Τα μαζεύει στο σχολείο – μια μισοσκότεινη στοά όπου οι μαθητές κάθονται πάνω σε τέτοια τούβλα, και πάνω σε τούβλα έχουν τα βιβλία τους. Τους ρωτάει για ένα σημαντικό γεγονός που συνέβη, αν ξέρουν ποιο είναι αυτό. Ένας κοριτσάκι λέει για δυο άνδρες που έπεσαν σε ένα πηγάδι όπου ο ένας σκοτώθηκε και ο άλλος έσπασε το χέρι του. Όχι, είναι πιο σημαντικό, λέει η δασκάλα. Είναι η θεία μου που στο Αφγανιστάν την έθαψαν μέχρι το λαιμό και μετά τη λιθοβόλησαν μέχρι θανάτου, λέει ένα άλλο κοριτσάκι. Ούτε αυτό, κάτι ποιο σημαντικό.

  Τελικά τους λέει για τους δίδυμους πύργους και τους ζητάει να κρατήσουν ενός λεπτού σιγή για τα θύματα. Όμως σε ένα πηγαδάκι συζητάνε για το ποιος τους σκότωσε, ο θεός ή τα αεροπλάνα. Ο θεός σκοτώνει τους ανθρώπους για να τους αντικαταστήσει με άλλους λέει ένα παιδί, ενώ ένα άλλο δεν βρίσκει επαρκή αυτό το λόγο. Η δασκάλα αγανακτισμένη που δεν κρατήσανε όλοι την ενός λεπτού σιγή, τα μαζεύει κάτω από μια ψηλή καμινάδα – τόσο ψηλοί ήσαν και οι δίδυμοι πύργοι – για να κρατήσουν πάλι ενός λεπτού σιγή. 

  Κλωντ Λελούς το δεύτερο.

  Αυτή κωφάλαλη, αυτός ξεναγός κωφάλαλων. Ζευγάρι. Έχει προβλήματα η σχέση τους. Θα σε αφήσω εγώ πριν με αφήσεις εσύ, του γράφει στον υπολογιστή, εκτός και αν γίνει ένα θαύμα. Η τηλεόραση παίζει δίπλα, δείχνει τους δίδυμους πύργους που γκρεμίζονται, όμως αυτή φυσικά δεν βλέπει, αλλά και δεν ακούει.

  Αυτό ήταν το θαύμα. Επιστρέφει ο φίλος της, κατασκονισμένος. Δεν ήταν μέσα στους πύργους αλλά εκεί κοντά. Τον χαϊδεύει στο πρόσωπο ενώ αυτός κλαίει.

  Ο Αιγύπτιος Yussef Chahine (έχουμε δει την ταινία του «Cairo station») μιλάει με το φάντασμα ενός αμερικανού στρατιώτη που σκοτώθηκε στη Βυρηττό, μόλις τρεις μέρες αφού γνώρισε την κοπέλα του. Στις διάφορες συνομιλίες τον ακούμε να μιλάει για τα εγκλήματα των αμερικανών. Ναι, θρηνώντας τα θύματά τους δεν πρέπει να ξεχνάμε και τα δικά τους εγκλήματα. Η υποστήριξή τους στο Ισραήλ με τις αγριότητες που διαπράττει εις βάρος των παλαιστινίων είναι ένα. Στην τελευταία σκηνή τον βλέπουμε στον τάφο του αμερικανού, στο Arlington, όπου συναντάται με την κοπέλα του και τον πατέρα του.

  Το τέταρτο φιλμάκι είναι του βόσνιου Danis Tanović του οποίου έχω δει πέντε έργα.

  Ένας με κομμένο πόδι, σε καροτσάκι, πηγαίνουν με μια κοπέλα να διαδηλώσουν στην πλατεία του χωριού. Το κάνουν κάθε μήνα στις 11. Μια ομάδα γυναικών ακούνε για τους δίδυμους πύργους. Θα πάνε να διαδηλώσουν και για τα θύματα εκείνης της επίθεσης. Υποθέτουμε ότι στις 11 κάποιου μήνα θα έγινε κάποια σφαγή των βοσνίων που αγνοούμε.

  Η ειρωνεία της υπόθεσης είναι ότι ο μουσουλμάνος αιγύπτιος καταγγέλλει τους αμερικανούς για τα εγκλήματά τους. Να του περνούσε άραγε από το μυαλό ότι οι αμερικάνοι υποστήριζαν τους μουσουλμάνους βόσνιους ενάντια στους χριστιανούς σέρβους στον γιουγκοσλαβικό εμφύλιο;

  Το πέμπτο φιλμάκι είναι του Idrissa Ouedraogo από το Burkina Faso. Έχω δει πέντε ταινίες του, μια εποχή που έβλεπα μετά μανίας μαύρο αφρικανικό κινηματογράφο. Η τελευταία, «Kini and Adams», είναι κωμωδία.

  Κωμωδία είναι και το φιλμάκι του.

  Ο Adama ζητάει από τον πατέρα του 200 φράνκα για να αγοράσει πράγματα που χρειάζεται για το σχολείο. Πού να τα βρει; Τον διώχνει να πάει στη μητέρα του που είναι άρρωστη. Όμως μετανιώνει και του δίνει 100 φράνκα, αυτά έχει όλα και όλα.

  Κοστίζουν τα φάρμακα για τη μητέρα του, ο Adama αποφασίζει να αφήσει το σχολείο και να δουλέψει. Πουλάει εφημερίδες. Μόλις έχει αποκαλυφθεί ο εγκέφαλος της επίθεσης στους δίδυμους πύργους. Είναι ο Οσάμα Μπιν Λάντεν. Καταζητείται, αμοιβή 25 εκατομμύρια δολάρια. Κοιτάζει τη φωτογραφία του και την ίδια στιγμή βλέπει κάποιον πιο πέρα που του μοιάζει απίστευτα. Αμέσως μετά συναντάει τέσσερις συμμαθητές του. Τον ρωτούν γιατί δεν έρχεται στο σχολείο, μήπως ήταν άρρωστος; -Όχι εγώ, η μητέρα μου είναι άρρωστη και πρέπει να δουλέψω. Και τους λέει για τον Μπιν Λάντεν που βρίσκεται στην πόλη τους. Αν τον απαγάγουν και τον παραδώσουν στους αμερικάνους θα εισπράξουν την αμοιβή, και έτσι θα έχουν να πληρώσουν τα φάρμακα για τη μητέρα του Adama.

  Ένας φίλος του φέρνει την κάμερα του πατέρα του και τον φιλμάρουν. Η πρώτη απόπειρα να τον απαγάγουν αποτυγχάνει, γιατί όταν καταφτάνουν αυτός φεύγει με ένα αυτοκίνητο. Στο αεροδρόμιο τους διώχνει σκαιά ο αστυνομικός όταν του λένε ότι ο Μπιν Λάντεν ετοιμάζεται να το σκάσει. Μετά και απ’ αυτή την αποτυχία ο φίλος του που έφερε την κάμερα προτείνει να την πουλήσουν για να αγοράσουν φάρμακα για τη μητέρα του Adama, ώστε ο ίδιος να μη χρειάζεται πια να δουλεύει και να επιστρέψει στο σχολείο. Ο πατέρας του δεν την χρειάζεται, έχει αγοράσει καινούρια.

  Δεν ξέρω, τα φιλμάκια με τα παιδιά μου άρεσαν μέχρι στιγμής περισσότερο.  

  Το έκτο φιλμάκι είναι του Ken Loach. Πριν ένα χρόνο περίπου είδαμε δυο ταινίες του, την «I, Daniel Blake» στη δημοσιογραφική προβολή και την «Ladybird, ladybird» στο «Σχολείο του σινεμά».

  Ο Ken Loach, αριστερός, συνδέει πολύ πιο έξυπνα τα εγκλήματα των αμερικανών με τους δίδυμους πύργους από ότι ο Yussef Chahine. Στις 11 Σεπτεμβρίου 1973 έγινε το πραξικόπημα του Πινοτσέτ με την χρηματοδότηση των αμερικανών. Στοίχισε τη ζωή σε 30.000 άτομα, που πριν εκτελεστούν βασανίστηκαν άγρια, και οι γυναίκες βιάστηκαν. Ο Loach χρησιμοποιεί άφθονο ντοκιμαντερίστικο υλικό. Δείχνει τον Μπους να λέει «Στις 11 του Σεπτέμβρη, εχθροί της ελευθερίας κήρυξαν τον πόλεμο στη χώρα μας και ο ήλιος έδυσε σε ένα διαφορετικό κόσμο. Ένα κόσμο που η ίδια η ελευθερία υφίσταται επίθεση». Τα ίδια λόγια θα μπορούσε να είχε πει και ο Αλλιέντε για τη χώρα του, με τη διαφορά ότι θα κατονόμαζε τους εχθρούς: οι αμερικάνοι. Και ο Πάμπλο, ο χιλιανός τραγουδιστής, καταλήγει στο γράμμα του, το οποίο αποτελεί τον αφηγηματικό ιστό: «Μητέρες, πατέρες και αγαπημένοι εκείνων που σκοτώθηκαν στη Νέα Υόρκη, σύντομα θα έχουμε την 29^η επέτειο των θυμάτων μας, την 11^η του Σεπτέμβρη. Εσείς την πρώτη. Θα σας θυμούμαστε, και ελπίζουμε ότι και εσείς θα μας θυμάστε».

  Το έβδομο είναι του Alejandro González Iñárritu (Έχουμε δει την ταινία του «21 γραμμάρια»). Είναι εντελώς πρωτότυπος σε σχέση με τους άλλους σκηνοθέτες.

  Η ταινία ξεκινάει με λευκή οθόνη. Ακούγεται ένας μαζικός ψίθυρος, που θα έλεγα ότι είναι βουδιστική προσευχή. Αστραπές εικόνας χαράζουν κάποιες φορές τη λευκή οθόνη. Στη συνέχεια η αστραπές γίνονται μεγαλύτερης διάρκειας, για να δούμε πλάνα φρίκης από τους δίδυμους πύργους: ανθρώπους που πέφτουν από απίστευτο ύψος, προτιμώντας τον ακαριαίο θάνατο από το θάνατο στις φλόγες ή την ασφυξία από τους καπνούς, και τους δίδυμους πύργους να σωριάζονται ανάμεσα σε ένα σύννεφο από καπνούς και σκόνη. Στα ασπρόμαυρα πλάνα ακούμε ηχητικό υλικό, από ζωντανές περιγραφές ανθρώπων που βρέθηκαν κοντά και τηλεφωνήματα που έτυχε να καταγραφούν, και τα οποία ακούσαμε κι εμείς στις ειδήσεις τότε. Στο τέλος ένα κλασικό κομμάτι καλύπτει μουσικά την ασπρόμαυρη οθόνη το οποίο δεν αναγνώρισα, πιθανόν κάποιο requiem. Ξαφνικά βλέπουμε μια επιγραφή στα αραβικά. Τι να σημαίνει άραγε; Λίγο αργότερα έχουμε και τη μετάφραση: «Το φώς του θεού μας οδηγεί ή μας τυφλώνει;». Πιθανότατα αραβικό σχόλιο για την αποτρόπαιη αυτή πράξη.

  Το όγδοο είναι του Amos Gitai (Έχουμε δει δυο ταινίες του, όμως πολύ παλιά, γι’ αυτό δεν έχουμε γράψει).

  Στο one-shot φιλμάκι αυτό βλέπουμε μια τρομοκρατική επίθεση σε κάποιο δρόμο της Ιερουσαλήμ. Κόσμος, αστυνομικοί, νοσοκομειακά, και μια δημοσιογράφος να προσπαθεί να καλύψει live το γεγονός ενώ συνεχώς ένας οργισμένος αστυνομικός προσπαθεί να την απομακρύνει. Υπάρχουν και νεκροί. Η ίδια αναφέρει σημαντικά ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν αυτή τη μέρα, την 11^η του Σεπτέμβρη. Κάποια στιγμή την κόβουν από την live σύνδεση. Γιατί; Υπάρχει ένα πολύ πιο σημαντικό γεγονός. Τη στιγμή που κάποιοι τρομοκράτες κτυπούσαν την Ιερουσαλήμ, κάποιοι άλλοι κτυπούσαν τη Νέα Υόρκη, με πολλαπλάσια θύματα.

  Το δέκατο της Mira Nair (έχουμε δει το έργο της «Οι γάμοι των μουσώνων»), βασισμένο σε πραγματική ιστορία, είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό. Ο μουσουλμάνος γιος, αμερικανός πολίτης, μαθητής στη σχολή αστυνομίας, αγνοείται. Τον καταζητούν ως τρομοκράτη. Η μητέρα του βρίσκεται σε απόγνωση, όχι μόνο γιατί δεν έχει επαφή με το γιο της (κάποια στιγμή νομίζει ότι τον είδε στο βαγόνι ενός τραίνου), αλλά και γιατί την αποφεύγουν, ως μάνα τρομοκράτη. Όμως τελικά αναγνωρίζεται ένα πτώμα που βρέθηκε στους δίδυμους πύργους ως το δικό του. Είχε ανέβη για να βοηθήσει εγκλωβισμένος, και φυσικά χάθηκε μαζί τους.

  Στο δέκατο φιλμάκι ο Σον Πεν (έχουμε δει τα έργα του «Into the wild» και «The last face») μας θυμίζει ότι δίπλα στα μεγάλα δράματα, συλλογικά συνήθως, που φωτίζονται από το φως της δημοσιότητας, υπάρχουν και τα μικρά, τα ατομικά. Ο γέρος, που τα έχει λίγο χαμένα, νοιώθει την έλλειψη της γυναίκας του που φαίνεται ότι πέθανε πρόσφατα. Αποκοιμάται με την τηλεόραση ανοικτή, δεν παίρνει χαμπάρι για τους δίδυμους πύργους που προβάλλει. Όταν ξυπνάει βλέπει χαρούμενος μια γλάστρα που τα λουλούδια της ήταν μαραμένα, να έχουν ζωντανέψει. «Κοίτα αγάπη μου, πόσο όμορφα είναι τα λουλούδια» λέει πηγαίνοντάς τη στο κρεβάτι, στο μαξιλάρι της. Ξαφνικά συνειδητοποιεί ότι δεν είναι εκεί και ξεσπάει στο κλάμα. «Θα ’πρεπε να το είχες δει αυτό», μονολογεί ανάμεσα στους λυγμούς του.

  Το ενδέκατο και τελευταίο είναι του Sohei Imamura. Θυμάμαι πόσο με εντυπωσίασε η «Μπαλάντα του Ναραγιάμα».

  Η ιστορία διαδραματίζεται στα τέλη του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, λίγο πριν την πτώση της δεύτερης βόμβας. Ο Yukichi έχει γυρίσει ανάπηρος από τον πόλεμο, δεν μπορεί να περπατήσει, σέρνεται στα πόδια του, σαν φίδι. Ενώ προσπαθούν να του συμπαρασταθούν, αυτός τους φέρεται άσχημα. Την πεθερά του που πηγαίνει να τον ταΐσει της δαγκάνει το χέρι, και η κόρη της είδε και έπαθε να το ελευθερώσει από τα δόντια του.

  Τον διώχνουν. Αυτός κάνει ζημιές στο χωριό, τρώγοντας τις κότες των χωριανών, κ.λπ. Τον ψάχνουν. Τον βρίσκει η γυναίκα του, όταν σκύβουν και οι δυο να πιουν νερό σε ένα ποτάμι, καθένας από τη μια μεριά ενός βράχου. «Τόσο πολύ σε αηδιάζει που είσαι άνθρωπος;», του λέει. Αυτός πέφτει μέσα στο ποτάμι. Yukichi, του φωνάζει, και στη συνέχεια Αγάπη μου, αγάπη μου. Και το φιλμ τελειώνει με ένα φίδι πάνω σε ένα βράχο, που λέει «Ιερός πόλεμος; Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα». Έμμεση αναφορά στο αιτιολογικό της επίθεσης στους δίδυμους πύργους, ότι δηλαδή πρόκειται για ιερό πόλεμο.

  Κανένας πόλεμος δεν είναι ιερός, όχι μόνο γιατί σκοτώνει και τραυματίζει ανθρώπους, αλλά και γιατί από πολλούς από αυτούς στερεί τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά τους, την ανθρωπιά τους. Εδώ το φίδι στο οποίο μεταμορφώνεται ο Yukichi λειτουργεί σαν μεταφορά.  

  Παραλίγο να το ξεχάσω, η μουσική του Taro Iwashiro μου θύμιζε πολύ Καραΐνδρου.