Γιώργος Βοϊκλής: "Το καφέ της οδού Σκουφά" της Σοφίας Παράσχου

 

Περίπατος σε ολάνθιστο περιβόλι

 «Το καφέ της οδού Σκουφά» της Σοφίας Παράσχου

Και… ένα μυθιστόρημα μέσα σε μυθιστόρημα

 

                                                    γράφει ο Γιώργος Βοϊκλής*

 

Σε τέσσερα επίπεδα αναπτύσσεται το μυθιστόρημα της Σοφίας Παράσχου με τίτλο «Το καφέ της οδού Σκουφά», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις ΟΤΑΝ.

Στο πρώτο επίπεδο, απ’ όπου πήρε και τον τίτλο του, αναφέρεται στις  συναντήσεις, κάθε Σάββατο μεσημέρι σε ένα καφέ του Κολωνακίου, τριών φιλενάδων, που έχουν ξεκινήσει απ’ τον καιρό που ήταν συμμαθήτριες στο Λύκειο και συνεχίζονται τις δυο επόμενες δεκαετίες.

Στο δεύτερο επίπεδο η συγγραφέας επικεντρώνεται στη μία από τις τρείς φίλες, την Άρτεμη, στους δυο δεσμούς της και στην οικογένειά της.

Αν περιορίζονταν σε αυτά τα δυο επίπεδα θα μπορούσαμε να κατατάξουμε το βιβλίο στην κατηγορία των καλογραμμένων αισθηματικών μυθιστορημάτων με σοβαρές αναφορές στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα.

Το «καλογραμμένο» δεν αφορά μόνο τις ζωντανές εικόνες και τις διεισδυτικές παρατηρήσεις της, αλλά και την ποιητική γλώσσα με την οποία περιγράφει το φυσικό περιβάλλον μέσα στο οποίο αναπτύσσεται η δράση των ηρώων της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η εικόνα για ένα δειλινό στην Σαντορίνη: Καθώς αγναντεύουν τη δύση του ήλιου, πίσω τους ανατέλλει η πανσέληνος.

Οι ξεναγήσεις στην «άγρια ομορφιά της Σαντορίνης»- που το τελευταίο διάστημα δοκιμάζεται από τους σεισμούς- καθώς και στο Πήλιο, στις Σπέτσες, ακόμη και στο Λονδίνο, σε αντίστοιχα ταξίδια της Άρτεμης, είναι μια ακόμη προσφορά του βιβλίου στον αναγνώστη, όπως και οι παρομοιώσεις των συναισθημάτων με εικόνες της φύσης. Από μια φράση που διάβασα στη σελίδα 248, μάλιστα, «δανείστηκα» τον τίτλο αυτής της παρουσίασης: «Ο ερχομός της έφερνε την άνοιξη στο εργαστήριό μου, μού φαινόταν σαν να γέμιζε με ανεμώνες, κυκλάμινα, μαργαρίτες και κρινάκια».

Ανάμεσα σε αυτά τα πολύχρωμα κι ευωδιαστά λουλούδια υπάρχουν, βέβαια, και κάποιες τσουκνίδες. Αναφερόμενη στο τέλος του πρώτου δεσμού της Άρτεμης, γράφει: «Ο χωρισμός είναι μια άγρια χειμωνιάτικη νύχτα. Είναι σαν να περπατάς μέσα σε ένα μεγάλο σκοτεινό δάσος».

Πέρα από τις λογοτεχνικές «μεταφορές», ωστόσο, το τέλος του πρώτου νεανικού δεσμού της οδηγεί την Άρτεμη στο συμπέρασμα:

«Τελικά, ο αμοιβαίος σεβασμός, είναι πιο σημαντικός σε μια σχέση από τον ίδιο τον έρωτα».

 

Το μυθιστόρημα της Σοφίας Παράσχου, όμως, αναπτύσσεται και σε ένα τρίτο επίπεδο: Καταγράφει τις συνθήκες που επικρατούν στην «ακαδημαϊκή κοινότητα» και ιδιαίτερα στο χώρο της εκπόνησης των διδακτορικών διατριβών.

Στο επίπεδο αυτό, που δίνει άλλη διάσταση στο μυθιστόρημά της, η συγγραφέας, προφανώς, μεταπλάθει λογοτεχνικά προσωπικά της βιώματα -καθώς είναι διδάκτωρ Φιλολογίας, με διδακτορικό που απέκτησε με υποτροφία του ΙΚΥ- εμπλουτισμένα, βέβαια, από τη γενικότερη εποπτεία της σ’ αυτόν τον, εν πολλοίς άγνωστο στους «κοινούς θνητούς», χώρο.

Σ’ αυτό το επίπεδο, ωστόσο, προχωράει ένα ακόμη βήμα, και μάλιστα πιο τολμηρό και καινοτόμο: Καταγράφει τη διαδικασία εκπόνησης της διδακτορικής διατριβής της με θέμα τα περιοδικά που απευθύνονται σε νέους, και ειδικά το περιοδικό «Νεανικός  Κόσμος» που εκδίδονταν στη διάρκεια της πολυτάραχης δεκαετίας του 1940.

Ενταγμένα με αριστοτεχνικό τρόπο στη ροή του μυθιστορήματος, καταγράφει τα στάδια και τις πλευρές της έρευνάς της, κάνοντας ταυτόχρονα κοινωνό τον αναγνώστη στα αποτελέσματά της.

Ως προς το περιεχόμενο της διατριβής της διαβάζουμε στο απόσπασμα της εισαγωγής της που παραθέτει στη σελ. 360:

«Στο διάστημα αυτών των χρόνων (τη 10ετία του 1940) η χώρα θα ζήσει υποσιτισμούς, καταστροφές, δολοφονίες, προδοσίες, βίαιους εκπατρισμούς παιδιών και ταπεινωτικές συμφωνίες, πριν υποκύψει τελικά στις αποφάσεις των ξένων δυνάμεων. Μέσα σ’ αυτό το ζοφερό κλίμα γεννιέται και διαγράφει την εκδοτική του πορεία το περιοδικό Νεανικός Κόσμος».

Κι ενώ όλα αυτά τα χρόνια προβάλλει ως κεντρικό του αίτημα την «Εθνική συμφιλίωση», άρθρο που δημοσιεύει σε ένα από τα τελευταία του τεύχη γράφει για «εκδικητική μανία των νικητών». γεγονός που οδηγεί στη σύλληψη και εξορία του συντάκτη του άρθρου και διευθυντή του περιοδικού και στην απαγόρευση της έκδοσής του.

Πρόκειται, δηλαδή, για ένα μυθιστόρημα που περιέχει μια διδακτορική διατριβή ή για μια διδακτορική διατριβή που έχει γίνει μυθιστόρημα.

Μια «παράπλευρη προσφορά», θα λέγαμε, της έρευνάς της, είναι οι συνεντεύξεις της με τους υπερήλικες πλέον συντελεστές της έκδοσης του περιοδικού, αλλά και με αναγνώστες και  αναγνώστριές του εκείνης της εποχής, που μας δίνουν την εικόνα της σημερινής τους κατάστασης.

 

Και από εδώ ξεκινάει το τέταρτο επίπεδο ανάγνωσης του βιβλίου, το «μυθιστόρημα μέσα στο μυθιστόρημα» που γράφω στην υπότιτλο.

Στη σελίδα 225 διαβάζουμε: «Το περιοδικό στα μάτια της δεν ήταν πια μόνο ο χώρος όπου αποτυπώθηκε η πνευματική κίνηση μιας εποχής, αλλά ίσως να ήταν ο χώρος που γράφτηκε μια ανθρώπινη ιστορία».

Συνθέτοντας με ευρηματικό και αριστοτεχνικό τρόπο τα «πραγματολογικά» με τα «μυθοπλαστικά» στοιχεία, περιγράφει μια ερωτική ιστορία, που ξεκινάει από τις «επιστολές αναγνωστών» στο περιοδικό και καταλήγει, μετά από σκληρές δοκιμασίες τεσσάρων δεκαετιών, μέσα από την έρευνα για τη διδακτορική διατριβή της Άρτεμης, σε ευτυχισμένο τέλος.

Γράφει γι’ αυτό στη σελίδα 391 απευθυνόμενη στους δυο εραστές που ξανασμίγουν μετά από σαράντα χρόνια:

«Είχα θεωρητικά την άποψη ότι η μελέτη των παλιών περιοδικών μπορεί να ζωντανέψει μια ολόκληρη εποχή, αλλά τώρα αυτό επιβεβαιώθηκε μπροστά στα μάτια μου. Δυο άνθρωποι, δηλαδή εσείς, γνωρίστηκαν, αγαπήθηκαν, χώρισαν και ξανάσμιξαν με αφορμή ένα περιοδικό. Η ζωή σε όλο της το μεγαλείο».

Μια ερωτική ιστορία, μάλιστα, η οποία αφορά και την ίδια, καθώς συνδέεται με αυτήν ο δεύτερος δεσμός της.

Πέρα από τις δυο καινοτομίες του -τον «εγκιβωτισμό»  μιας διδακτορικής διατριβής και την ενσωμάτωση σ’ αυτό ενός μυθιστορήματος- «Το καφέ της οδού Σκουφά» είναι ένα μυθιστόρημα γραμμένο με γνώση, με μαστοριά, με έμπνευση και με προσοχή στη λεπτομέρεια, σαν μια δαντέλα πλεγμένη με υπομονή.