Μιλτιάδης Ζέρβας (βιβλιοκριτική) Γιώργος Βοϊκλής, Αναλαμπές στο σκοτάδι

 Ένα ποιητικό χρονικό της στρατιωτικής θητείας

Διαβάζοντας το «Αναλαμπές στο σκοτάδι» του Γιώργου Βοϊκλή

 

                                                                 Γράφει ο Μιλτιάδης Ζέρβας*

 

                                               «Στη μέση του κάθε χειμώνα ανακάλυψα                

                             ότι μέσα μου κρύβεται πάντα ένα αόρατο καλοκαίρι»         

                                                                                         Αλμπέρ  Καμί

 

Συλλογίζομαι κάποιες φορές ότι η ζωή σε ορισμένους καλοπροαίρετους χαρακτήρες, μετά από ακραίες καταστάσεις που τους αναγκάζει να  βιώσουν, καταλήγει να είναι γενναιόδωρη μαζί τους. Αυτό συνέβη και με τον Γιώργο Βοϊκλή. Μετά τα εξοντωτικά βασανιστήρια που υπέστη στα κρατητήρια της οδού Μπουμπουλίνας, η ζωή τα κανόνισε έτσι ώστε η στρατιωτική του θητεία, κατά την διάρκεια της χούντας, να κυλήσει κατά το δυνατόν χωρίς μεγάλες αναταράξεις. Βέβαια, χρησιμοποιώντας κι αυτός την ευστροφία του, αξιοποίησε με τον καλλίτερο τρόπο τις ευκαιρίες που τού παρουσιάστηκαν. Αυτό συνέβη όταν ο συγγραφέας συνάντησε μέσα στο πυκνό σκοτάδι της δικτατορίας ανθρώπους - συνήθως παιδιά του λαού που βρέθηκαν σε καίριες θέσεις- που προσφέρθηκαν  με ανιδιοτέλεια, να τον βοηθήσουν για να βγει από κάποια αδιέξοδα.

Αυτές οι περιπτώσεις είναι ακριβώς  εκείνο που μαρτυρά και ο τίτλος  του νέου βιβλίου του, του λογοτεχνικού χρονικού με τίτλο «Αναλαμπές στο σκοτάδι - Φαντάρος τον καιρό της χούντας» (εκδόσεις ΟΤΑΝ 2025).

Όπως ομολογεί κι ο ίδιος  ο συγγραφέας, τόσες «αναλαμπές ανθρωπιάς» μέσα στο σκοτεινό τοπίο της χούντας, για έναν αριστερό φαντάρο όπως αυτός, κατά τη διάρκεια της θητείας του, ήταν κάτι εντελώς απρόσμενο,  που ξεπερνάει ακόμα και τη πιο τολμηρή  φαντασία. Η αλληλουχία  αυτών των γεγονότων, αυτού του χρονικού, για να ξεπεράσει ο συγγραφέας τις κακοτοπιές και για να ξεφύγει από τις παγίδες που έστησαν στο δρόμο του, ώστε να ολοκληρώσει αλώβητος την θητεία του, αυτό ακριβώς είναι τα φωτεινά του σημάδια μέσα στο σκοτάδι της νύχτας του.

 

«Να ζεις μονάχα δεν είναι αρκετό, συλλογίστηκε η πεταλούδα, χρειάζεται να έχεις μία λιακάδα, ένα λουλούδι αλλά και την ελευθερία να τα απολαμβάνεις» γράφει ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν.

Είναι αλήθεια πώς τα χρόνια εκείνα της δικτατορίας, είχε επιβληθεί μία ατμόσφαιρα βαριάς ανελευθερίας που σήμερα ίσως φαίνεται αδιανόητη στα νέα παιδιά. Όμως τότε  απαγορεύονταν «η συνάθροιση πέραν των τριών ατόμων», απαγορεύονταν «η  ανάγνωση και κατοχή συγκεκριμένων προοδευτικών βιβλίων», απαγορεύονταν «η ακρόαση και κατοχή δίσκων  συγκεκριμένων τραγουδιών και μουσικοσυνθετών». Ήταν, δηλαδή, μια ζωή γεμάτη απαγορεύσεις που έκανε την ατμόσφαιρα αβίωτη και ανυπόφορη. Καταστάσεις που γίνονταν ακόμα χειρότερες με τις φυλακίσεις σε κρατητήρια και τα επακόλουθα βασανιστήρια για όσους ήθελαν να αγωνιστούν οργανωμένα κατά της δικτατορίας, όπως ο Γιώργος Βοικλής.

Έτσι λοιπόν, εκείνη την δύσκολη περίοδο για τον συγγραφέα μας, έρχεται να λειτουργήσει λυτρωτικά  η ποίηση και να του δώσει διέξοδο και δυνατότητα για έκφραση και ανάσα. Γιατί κατά πως φαίνεται, η στρατιωτική θητεία του στα τρία πρώτα ανελεύθερα χρόνια της επταετούς δικτατορίας (1967-1969), ήταν γι’ αυτόν μια περίοδος διπλά ανελεύθερη, ανελεύθερη, δηλαδή, στο τετράγωνο, αφού  το βαρύ κλίμα της στρατιωτικής θητείας ερχόταν να επικαλύψει τη βαριά ατμόσφαιρα της χούντας.

Αυτή, όμως, ήταν η εποχή που εκφράστηκε ο συγγραφέας λυρικά με στίχους, και που ίσως να μην επιχείρησε ποτέ ξανά να εκφραστεί με τον ίδιο τρόπο. Και είναι αλήθεια πως εάν βάλεις στη σειρά τα ποιήματα  αυτής της περιόδου του συγγραφέα, θα σχηματιστεί πράγματι ένα ποιητικό χρονικό της στρατιωτικής του θητείας αφού, όπως παραδέχεται και ο ίδιος ο συγγραφέας, τα ποιήματα και τα μικρά ποιητικά πεζά που έγραψε στη διάρκεια της θητείας του είναι μία πιστή καταγραφή των ψυχικών του διακυμάνσεων και των συναισθημάτων που τον κατείχαν εκείνη την περίοδο.

Ένα μικρό δείγμα από τα ποιήματα του, παραθέτουμε ευθύς αμέσως:

«Μαύρες ημέρες και οι νύχτες σκοτεινές χωρίς φεγγάρι.

Σαν φύλλα του φθινοπώρου πέφτουν οι μέρες μας στη γη.

Σαν δέντρο του χειμώνα γυμνό από φύλλα  και άνθη,

έτσι γυμνή από χαρές και αγάπη είναι η ζωή μου.

Σαν νύχτα του χειμώνα άδεια από αστέρια και πουλιά,

έτσι άδεια από χαρές και αγάπη είναι η ζωή μου.

Μα όχι, έκανα λάθος, πρέπει να σβήσω το «ζωή»,

                                                          να γράψω  «θάνατος»

γιατί είναι θάνατος τέτοια ζωή.»

Η προσφυγή του συγγραφέα στην ανομοιοκατάληκτη ποίηση του δίνει έναν ελεύθερο τρόπο να εκφραστεί, με άλματα κάποιες φορές και σε μία αφαιρετική μορφή, αλλά παράλληλα και με μια πυκνή μορφή του λόγου. Αφού μπορεί κανείς έτσι με την ποίηση  να κρύψει άνετα κάποια φιλελεύθερα νοήματα από τους λογοκριτές του στρατού.

Επιβεβαιώνεται έτσι η ρήση του Γιάννη Ρίτσου που έγραψε πως:

«Εάν η ποίηση δεν παρέχει στον άνθρωπο άφεση,

τότε από πουθενά αλλού να μην περιμένει η ψυχή μας το έλεος»

Τέλος, τη λαογραφική διάσταση του βιβλίου αναδεικνύει στο Επίμετρό του ο καθηγητής Μανόλης Βαρβούνης.

Καλοτάξιδο να είναι το νέο βιβλίο του Γιώργου Βοικλή και να αγαπηθεί από τους αναγνώστες του.

 

*Ο Μιλτιάδης Ζέρβας είναι Ποιητής και Πεζογράφος. Μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί τρείς ποιητικές συλλογές του («Το ελλείπον θραύσμα», «Αφανή ορύγματα», «Η ηγεμονία των βράχων»,), ένα βιβλίο με δοκίμια («Οι ποιητές μας… όπως μου μίλησαν») και μια συλλογή διηγημάτων («Ένα καράβι φορτωμένο παιχνίδια»). Σημειώνουμε ότι η πρώτη ποιητική συλλογή του ήταν ανάμεσα στις πέντε της «μικρής λίστας»                                                        για το κρατικό βραβείο