Νίκος Δανέζης, Θέατρο σκιών

Νίκος Δανέζης, Θέατρο σκιών, Anima 2018, σελ. 87

Η παρακάτω βιβλιοκριτική δημοσιεύτηκε στο Λέξημα

  Μια συλλογή με εξαιρετικά ποιήματα, πολύ πρωτότυπα.

  Όχι, δεν πρόκειται για έργα του Σπαθάρη (Ένα ποίημα επιγράφεται «Ε. Σπαθάρης»), ούτε του συγχωρεμένου του Γιώργου Σκούρτη, του οποίου μελέτησα τα έργα στο πλαίσιο της διδακτορικής μου διατριβής, δυο από τα οποία ήταν «Ο Καραγκιόζης Καραγκιόζης» και «Ο Καραγκιόζης παραλίγο βεζύρης». Το «Θέατρο σκιών»  είναι μια ποιητική συλλογή, η πρώτη του Νίκου Δανέζη. Όπως και το γνωστό «Teatrum mundi», ο κόσμος είναι ένα θέατρο, μια αλληγορία που έλκει πιθανότατα την καταγωγή της από την αλληγορία του Πλάτωνα για τη σπηλιά, έτσι και το «Θέατρο σκιών» πιστεύω ότι παραπέμπει στην ίδια αλληγορία: βρισκόμαστε στον κόσμο σαν σκιές, όπως οι σκιές στην πλατωνική σπηλιά. Ακόμη η λέξη «σκιά» παραπέμπει συνειρμικά  στις σκιές των πεθαμένων που συναντάει ο Οδυσσέας στον κάτω κόσμο. Το ποίημα «Όσοι σ’ αγαπάνε» παραπέμπει άμεσα στον τίτλο της συλλογής.

Νυστάζεις

μα διστάζεις να κοιμηθείς.

Δε χωνεύεις

το ότι κάτι σε καταπίνει.

Κρεμιέσαι από κλωστή

και σε κουνάνε,

όσοι «σ’ αγαπάνε»

μέχρι κάτι να γίνει (σελ. 81).

  Εξαιρετικός θιασάρχης ο Δανέζης, διευθύνει τις «σκιές» του με εξαιρετική μαεστρία. Παίζει και ο ίδιος μιλώντας εξομολογητικά για τον εαυτό του, τα υπαρξιακά του άγχη, τα προβλήματά του και τα προβλήματα που εντοπίζει γύρω του, αλλά και επεισόδια τα οποία συνήθως επινοεί σε μικρά αφηγηματικά ποιήματα όπως το «Τυχαία».

Ένα βράδυ κάποιος χόρευε

σε μια ερημική παραλία

κι όλοι οι περαστικοί

με τυπικό χαμόγελο κριτή,

έκριναν τον χορό του,

πως ήταν λάθος.

Τελικά, μάλλον τυχαία,

είδανε πως με το χορό,

είχε χαράξει στην άμμο

Σ ΑΓΑΠΩ

για κάποια νέα.

  Πολλές φορές απευθύνεται και σε εφέ αποστροφής σε κάποιον άλλο, αλλά πιο συχνά σε κάποιαν άλλη, όπως στο «Φάντασμα του Γιασεμιού».

 

Περπατούσες αμέριμνη τα βράδια,

τ’ άρωμά σου προσκυνούσαν οι σκιές,

το φάντασμα του γιασεμιού σ’ αποκαλούσαν

κι ήταν για όλους τα βήματά σου απειλές.

Τα λουλούδια ερωτευμένα σε καλούσαν

και οι κήποι σου υπόσχονταν πολλά,

μα όλοι μάλλον αγνοούσαν

πως τα φαντάσματα λουλούδια

δε ριζώνουνε ποτέ

και πουθενά (σελ. 5).

  Ένας απόηχος Καββαδία είναι εδώ, αλλά και σε άλλα ποιήματα, εμφανής. Και η πλεχτή ομοιοκαταληξία διατρέχει όλο το ποίημα, το πιο «παραδοσιακό» ίσως όλης της συλλογής.  

  Υφολογικά τα ποιήματα έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Ένας ράπερ θα μπορούσε να τα μελοποιήσει καθώς έχουν αρκετή επιρροή από τη ραπ.

  Οι στίχοι είναι σχεδόν πάντα ανισοσύλλαβοι, και οι στροφές επίσης έχουν άνισο αριθμό στίχων. Ακόμη, ο Δανέζης επιμένει σε ομοιοκαταληξίες που όμως δεν έχουν την κανονικότητα της παραδοσιακής ποίησης καθώς δεν ομοιοκαταληκτούν όλοι οι στίχοι, κυρίως επειδή οι στροφές, όπως είπαμε, έχουν άνισο αριθμό στίχων. Έτσι σε μια στροφή μπορεί να δούμε μόλις μία ομοιοκαταληξία, συνήθως πλεχτή αλλά καμιά φορά και ζευγαρωτή. Στο ποίημα «Τυχαία» που παραθέσαμε είναι σταυρωτή (τυχαία-νέα).

  Ένα κύριο υφολογικό χαρακτηριστικό είναι τα εφέ παρωνυμίας τα οποία ο Δανέζης χρησιμοποιεί πολύ συχνά, όπως π.χ.

  «Ντροπή! Για την τροπή/ που πήραν οι στίχοι μου».

 Επίσης τα εφέ ομωνυμίας, με πιο συχνή περίπτωση αυτή της ομοφωνίας και λιγότερο της ομογραφίας. Παράδειγμα η συνέχεια των παραπάνω δυο στίχων. «τείχη χωρίς τύχη/γίνηκαν τα στήθη μου/κι η πάλη πάλι…» (σελ. 17). Τα εφέ αυτά δημιουργούν αναπόφευκτα και παρηχήσεις, όπως εδώ τις παρηχήσεις του π και του τ, και συχνά μια εσωτερική ομοιοκαταληξία όπως: «Απουσίας αυγή, μοναξιά και κραυγή», «Λέξεων ήχοι δίχως τύχη», «βρέφος, με νέφος», «δυο τροχοί, στη βροχή» κ.ά.  

  Έχω ξεπεράσει τον ιδεοψυχαναγκασμό να παραθέτω τους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους που εντοπίζω σε πεζά, αλλά και ποιήματα που είναι γραμμένα στον ελεύθερο στίχο της σύγχρονης ποίησης. Εδώ θα κάνω μια εξαίρεση, παραθέτοντας τους δυο μοναδικούς ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους, συνεχόμενους μάλιστα, που συνάντησα μέσα σε ένα ποίημα, με σπασμένα όμως τα ημιστίχιά τους σε δυο διαφορετικούς στίχους. «Τ’ αθώο βλέμμα του φιδιού/μέσα στην κόλασή του», το φυσικό φαινόμενο/που ονομάσαν θαύμα» (σελ. 24).

  Θα κλείσουμε με μια αποφθεγματική φράση, το τέλος του προλόγου.

  «Απόδραση λοιπόν ο λόγος και η λογοτεχνία μια απόδραση».

  Απόδραση από τον κόσμο των σκιών η λογοτεχνία, είτε τη γράφεις είτε τη διαβάζεις. Και επίσης όταν γράφεις γι’ αυτήν, όπως τώρα καληώρα, για να κάνω κι εγώ ένα εφέ παρωνυμίας.

  Και ένα τελευταίο: τον Νίκο τον ξέραμε σαν Νίκο Απόμακρο. Είναι η τεχνική υποστήριξη του Λέξημα. Φως φανάρι ότι το «Απόμακρος» είναι ψευδώνυμο. Φαντάστηκα λοιπόν ότι το Δανέζης είναι το πραγματικό του όνομα.

  Όμως όχι. Το όνομά του είναι Νίκος Ρούσσος, διαβάζω στο βιογραφικό του στο αυτί του βιβλίου. Από πού σκέφτηκε λοιπόν το ψευδώνυμο Δανέζης; Την μόνη υπόθεση που μπορώ να κάνω είναι από τη Mara Danesi, που το τραγούδι της Il cembalo (1966) μου άρεσε πολύ.  

  Εξαιρετικά τα ποιήματα αυτά του Νίκου, ευχόμαστε να είναι καλοτάξιδα.

Μπάμπης Δερμιτζάκης