Raj Kapoor, Awara, 1951

Raj Kapoor, Awara, 1951

 

  Culture-Nuture 1-0

  Αποφάσισα να δω την ταινία όταν είδα να αναφέρεται σ’ αυτήν ο Jia Zhangke στο ντοκιμαντέρ του Walter Salles, «Jia Zhangke, a guy from Fenyang». Αυτή τον ενέπνευσε για την δική του ταινία «Ο πορτοφολάς Σιάο Γου».

  Θα έχετε ακούσει τις παροιμίες «Το μήλο κάτω από τη μηλιά θα πέσει», «Όπου πηδά η κατσίκα πηδά και το κατσικάκι» και «Κατά μάνα, κατά κύρη, κατά γιο και θυγατέρα», που σημαίνουν ότι τα παιδιά θα πάρουν τα χούγια των γονιών τους.

  Είναι όμως έτσι τα πράγματα;

  Ο Ρατζ Καπούρ δεν συμμερίζεται καθόλου αυτή την άποψη. Τα άτομα του υποκόσμου θα μπορούσαν να είναι καλύτεροι άνθρωποι, ανεξάρτητα από το ποιοι ήσαν οι γονείς τους, αν οι συνθήκες ζωής δεν τους έσπρωχναν στην παρανομία. Θυμηθείτε τον Γιάννη Αγιάννη, που έκανε χρόνια φυλακή για μια φρατζόλα που έκλεψε επειδή πεινούσε. Ο Ρατζ δεν έκανε χρόνια φυλακή, όμως μια ανάλογη εμπειρία (έκλεψε ψωμί γιατί πεινούσε η μητέρα του) ήταν αρκετή για να τον κάνει άνθρωπο του υποκόσμου.

  Αυτό είναι το ένα θέμα της ταινίας.

  Το άλλο είναι το θέμα της τιμής.

  Τη γυναίκα του δικαστή την απαγάγει ο Jagga ο ληστής. Γιατί έγινε ληστής; Διότι ο δικαστής τον δίκασε για βιασμό έχοντας ελάχιστα στοιχεία, μόνο και μόνο επειδή οι γονείς του ήταν ταπεινής καταγωγής.

  Την απελευθερώνει μετά από κάποιες μέρες χωρίς να την πειράξει. Όταν αυτή γεννάει ο δικαστής δεν πιστεύει με τίποτα ότι ο γιος της είναι παιδί του. Νοιώθοντας να έχει πληγεί βαθιά η τιμή του τη διώχνει από το σπίτι.

  Θα ζήσουν μια ζωή δυστυχισμένη, και ο μικρός Ρατζ θα οδηγηθεί σιγά σιγά στην παρανομία προκειμένου να θρέψει τη μητέρα του. Αφεντικό του είναι ο Jagga.

  Ο δικαστής είναι έτοιμος να τον καταδικάσει (σκότωσε τον Jagga), όμως η μητέρα του ήταν μάρτυρας στη σκηνή, και πριν ξεψυχήσει από το τροχαίο που της στοίχισε τη ζωή (το αμάξι που τη κτύπησε το οδηγούσε ο δικαστής) προλαβαίνει να υπογράψει ένα χαρτί που βεβαιώνει ότι ο γιος της βρισκόταν σε νόμιμη άμυνα.

  Ο δικαστής έχει αποφασίσει να τον απαλλάξει τελικά, όμως πάλι ο Ρατζ (στο ρόλο του ο ίδιος ο Ρατζ Καπούρ) θα καταλήξει στη φυλακή. Γιατί;

   Η μητέρα του πρόλαβε επίσης να του πει ότι πατέρας του είναι ο δικαστής. Αυτός είναι γεμάτος οργή από την αποκάλυψη. Μάλιστα πιστεύει ότι το ατύχημα δεν ήταν ατύχημα, ότι ήθελε να τη σκοτώσει για να μη μαθευτεί η ιστορία αυτή.

  Πηγαίνει να τον σκοτώσει. Δεν θα τα καταφέρει όμως και θα καθίσει στο σκαμνί του κατηγορουμένου.

 Ποιος θα τον υπερασπιστεί;

 Η προστατευόμενη του δικαστή (η Ναργκίς), την οποία είχε σαν κόρη του στο σπίτι του μετά το θάνατο του πατέρα της. Αυτή θα αποκαλύψει την ιστορία.

  Αυτό είναι το τρίτο θέμα της ταινίας, που είναι θέμα και κάθε (ή σχεδόν κάθε) ταινίας: ο έρωτας.

  Ο δικαστής (στο ρόλο του ο πατέρας του Ρατζ Καπούρ) θα αναγνωρίσει το γιο του και θα παραδεχτεί την ενοχή του. Αν δεν είχε διώξει τη γυναίκα του ο γιος του δεν θα είχε καταντήσει κλέφτης, παρά την «ευγενική» του καταγωγή. Θα δικαστεί όμως τρία χρόνια φυλάκιση, πράγμα που ο ίδιος το θεωρεί απαραίτητο για να εξιλεωθεί για τα εγκλήματα που είχε διαπράξει. Η κοπέλα θα τον περιμένει. Ο δικαστής τον αγκαλιάζεται στη φυλακή.

  Η θέση της ταινίας του είναι ακριβώς η ίδια που είχε και ο μπηχεβιοριστής John B. Watson. Την χαρακτηριστική παράγραφο του έργου του «Behaviorism» το οποίο διάβασα πριν δεκαετίες την παραθέτει και η βικιπαίδεια στη βιογραφία του.

  Give me a dozen healthy infants, well-formed, and my own specified world to bring them up in and I'll guarantee to take any one at random and train him to become any type of specialist I might select – doctor, lawyer, artist, merchant-chief and, yes, even beggar-man and thief, regardless of his talents, penchants, tendencies, abilities, vocations, and race of his ancestors. I am going beyond my facts and I admit it, but so have the advocates of the contrary and they have been doing it for many thousands of years.

  Ο F.B. Skinner, που το βιβλίο του «Beyond freedom and dignity» το διάβασα εκείνη την εποχή, είναι πιο απόλυτος: Δεν είναι η κληρονομικότητα, είναι οι επιδράσεις του περιβάλλοντος που θα καθορίσουν την πορεία ενός ανθρώπου.

  Μεγάλο το πρόβλημα της κληρονομικότητας (nature) και του περιβάλλοντος (culture). Έδωσα τη δική μου απάντηση στην ανακοίνωσή μου σε ένα συνέδριο – καθ’ όλα καθοριστικό για τη ζωή μου – που είχε τίτλο «Nature and culture, an unresolved polarity: the case of aggression».